2021 жылға таман автомобиль жолдарының 70 пайызы жақсарады деген басқарма басшысы «тоғыз жолдың торабы» саналатын Петропавл арқылы транзитті жүк тасымалының, автомобильдер қозғалысының алыс-жақын шетелдерге күрт артуына байланысты ішкі өңірлік қатынастарды жетілдірудің мүмкіндіктері мен резервтері жан-жақты ескерілгенін жеткізді. Соның бірі, «Петропавл-Қорған» бағытындағы тас жолын түбегейлі жаңарту белгіленіп, озық әдістер қолданылуда. Төрт жолаққа айналатын халықаралық трассаның бойына жаңа үлгідегі шамдар орнатылып, түрлі сервистік-бизнестік инфрақұрылымдар қызмет көрсететін болады
Әкімдік отырысында аймақ басшысы Құмар Ақсақалов Елбасының Қауіпсіздік кеңесінде тапсырған хаттамалық тапсырмасын орындау үшін жергілікті маңызы бар жалпы қолданыстағы автомобиль жолдарын дамытудың 2019-2021 жылдарға арналған өңірлік бағдарламасы түзіліп, жыл сайын 20 миллиард теңге қарастырылатынын, мұның өзі үш жылда 1700 шақырым жолды қалпына келтіруге мүмкіндік беретінін айтқаны бар. Жасыратыны жоқ, қаржылай да, басқадай да басымдық беріліп келгендіктен, республикалық маңызға ие трассалардың жайы тәуір. «Қазавтожол» ҰК облыстық филиалы былтырдың өзінде ғана 18,5 миллиард теңгенің 21 жобасын жүзеге асырыпты. Ал алыстағы ауыл жолдарының мүшкіл халі дәл осылай толғанта қоймағаны анық.
«Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасына енген әйгілі Ботай қонысы негізінде республикалық тарихи-мәдени музей-қорығын салу жоспарланған. Айыртау ауданында бұдан басқа Қарасай мен Ағынтай батырлардың мемориалдық кешені, Имантау, Шалқар секілді суы мөлдір айдын көлдер орналасқан. Осындай тарихи-танымдық жерлерді, курорттық аймақтарды тамашалауға, демалуға келетін адамдар көп машақат көріп жүр. Ішкі, сыртқы туризмнің дамуына әсерін тигізетін кері тұстар баршылық. Оның бірі ойдағыдай сервистік қызметтің, инфрақұрылымның жоқтығы. Енді туристердің жол азабынан құтылатын күні алыс емес секілді. Аудан әкімі Бейбіт Исмановпен сөйлескенімізде негізгі жолдарды екі жылдың ішінде қайта жаңартуға мүмкіндік мол екенін айтты. Аудандағы 37 туристік нысанға былтыр 30 мыңға тарта турист келіп, 34,5 миллион теңгенің қызметі көрсетіліпті. Имантау-Шалқар курорттық аймағы республикалық он үздік жоба қатарына енгенімен, туристік нысандарға апаратын жолдардың 70 пайызы күрделі жөндеуді қажет етеді. Былтыр бұл мақсат үшін 3,5 миллиард, биыл 4 миллиард теңге қарастырылып, сапа жайы ерекше назарда ұсталған. Мемлекет-жекеменшік әріптестік шеңберінде кәсіпкерлер мен инвесторларды көптеп тарту белгіленген. Сонымен бірге Шалқар көлі аумағын жағалай 17 шақырымдық жол құрылысы жүргізілмек. Бұл жерлерде 14 демалыс орны бар. Сөйтіп жыл сайын келетін туристердің саны 50 мыңға дейін көбеймек.
«Ботай» тарихи-мәдени музей-қорығының директоры Уәлихан Құлбаевтың айтуынша, Айғаным қонысы, Шоқанның тарихи-этнографиялық музейі орналасқан Сырымбетке баратын жолдың жағдайы өте нашар. Оның үстіне туристердің Никольскіден Ботайға Иман Бұрлық өзені арқылы жеңіл көлікпен өтуі оңай емес. Себебі көпір салынбағандықтан тар өткел өте қауіпті. «Біз бұл ретте сауалымызды Мәжіліс депутаты Кәрібай Мұсырманға жіберіп, ол тиісті министрліктен мына мәселелерді бірінші кезекте шешуді өтінген болатын. Атап айтқанда аудандық маңызы бар, ұзындығы 27 шақырым Саумалкөл-Сырымбет және ұзындығы 50,3 шақырым Каменный Брод – Никольское-Ботай қонысына кіреберіс – Казанка – Всеволодка жол учаскелерін республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының тізбесіне қосу және оған жаңғырту жұмыстарын жүргізу мүмкіндігін қарастыру, автокөлік көпірін салу. Бүгінде бұл мәселелер ведомоство тарапынан қанағаттандырылып, тиісті құжаттар рәсімделіп бітуге жақын. Қаржылық қамтамасыз ету жағы да қолдау тапқан», деді ол халық қалаулысына ақ алғысын жаудырып.
Жолдары жоқ ауылдардың көбі осы өңірде шоғырланған. Қыс түгіл жаздың лайсаң күндерінде қатынас үзіліп, ат-арбамен қатынайтын жайттар аз ұшыраспайды. Ішкі жолдардың сапасын қадағалауға аудандық әкімдіктер жауапты болғанымен, жол жоқ жерге асфальт төсемек түгіл, топырақ төгіп, қиыршықтас аралас құм шашуға қауқары жете бермейді. Әңгіме қаржының тапшылығына келіп тіреледі. Есепті кездесулерде уәде үйіп-төгіліп берілгенімен, орындалуы шикі күйінде қалатыны, сиырқұйымшақтанып, тым ұзаққа созылып кететіні сондықтан. Оны шенеуніктердің іші сезсе де, жұртшылықты жұбатудан басқа амалы қалмаған секілді. Тілшілер қосынына хабарласқан Мамлют ауданы Бостандық ауылының тұрғындарын 15 жылдан бері жолдың сапасыздығы әбден қажытқан. Бар-жоғы 10 шақырым аралықтағы грейдер жолдың нашарлығынан қоғамдық көлік қатынауын сиреткен. Көріксіз көшелер де ауылдың сұрқын қашырып тұр. Су алатын мұнараға жету бір мұң дейді олар. Керісінше, осы ауданға қарасты Воскресеновка ауылының тұрғындары қуанышты. Олар ой-шұңқырларға толы жолдың жөнделіп жатқанына дән риза. Міне, бір аудандағы кереғар екі көрініс!
Тайынша ауданы Тихоокеан ауылының тұрғындары аудан орталығына егістік алқаптар арасындағы сүрлеу жолмен қатынауға мәжбүр. Өйткені тіке тартылған грейдер жол қырық жамау құрақ көрпеге көбірек ұқсайды. Айгүл Оралбай 13 жыл бойы уәдеге әбден тойғандарын, ауылішілік жолдардың жайы сын көтермейтінін айтады. Сырқаттанған науқасты аудан орталығына жеткізудің әлегі көп. Бір мыңға жуық адам қоныстанған округке Алабота, Шұңқыркөл, Тихоокеан ауылдары кіреді. Учаскелік дәрігер көшіп кеткендіктен, медициналық қосын құлыптаулы. Бір жылдан бері автобус қатынамайды. Қалыпты әлеуметтік жағдай жасалмағаннан кейін мамандар да тұрақтай бермейді, дейді Бәзи Қамархан. Ал аудан әкімінің орынбасары Ерлан Жаров Виноградовка мен Ясная Поляна жолдары жөнделгенін, Тихоокеанға дейінгі аралыққа жобалық-сметалық құжат жасалып жатқанын, республикалық бюджеттен қаражат сұраған өтініш қолдау тапса, іске кірісетіндерін, дәрігер, қоғамдық көлік мәселесі жақын арада шешілетінін алға тартады. Тұрғындар болса уәденің аяғы тағы сұйылып, қағаз жүзінде қалмауын тілейді. Осы аудандағы «Тайынша-Чкалов» бағытындағы жол құрылысының да «жыры» әлі таусылар емес. Қимыл – баяу, іс – сылбыр.
Жаңашылдықтың жаттығы жоқ
Ресайлдеу (ресайклирование) әдісі облыс орталығында осыдан төрт жыл бұрын қолданыла бастаған болатын. Экономикалық жағынан тиімді әдіс негізінде бір шақырым жолды күрделі жөндеуге 80 миллион теңгенің орнына 20 миллион теңге ғана шығындалады деген әкімдіктегілер бөркін аспанға лақтырғанмен, қуаныштары су сепкендей басылып қалған. Құрылғы өте қымбат тұратындықтан, сатып алуға екі фирма ғана тәуекел етіпті. Енді қаланы абаттандыру шаралары аясында реджувасил инновациялық технологиясын тәжірибеге енгізуге кірісіп кеткен сыңайлы. Бұл бойынша тоғыз шақырым жол жөнделіпті. Эмульсиялы-полимерлі қоспа асфальт-бетонның тозуын бәсеңдетіп, ұзақ сақталуын қамтамасыз еткенмен, білек сыбана кірісушілердің қатары саусақпен санарлықтай. Жаңаны жатсынбастан тез қабылдаудың орнына ескі дағды шырмауынан шыға алмаудың себептері не деген сұраққа әкімдік отырысында өткен талқылауда жауап тапқандай болдық. Жиында арнайы топ жол сапасына мониторинг жүргізіп, көптеген кемшіліктің бетін ашқаны айтылды. «СУ-808», «Петропавл жолдары», «Гегарт», «ДСТ-СК» секілді серіктестіктер Айыртау, Шал ақын, Мамлют, Есіл аудандарында асфальт төсеген. Екі жыл өтпей жатып біраз бөліктері ой-шұңқырларға айналып, ошақтың орнындай үңірейіп қалған. Осы арада аудандық әкімдіктегілер, көліктік бақылау инспекциясы жағдайды неге қадағаламаған деген сауал туады. Жолдардың сапасына бірінші кезекте жауап беретін мердігер ұйымдардан қатаң сұралмақ түгіл айыппұл төлеттірмеу, жеңіл-желпі жазамен құтылып кету нені меңзейді? Жолаушылар тасымалы және автомобиль жолдары басқармасының басшылығы бәрі тап-тұйнақтай, ешқандай заң бұзушылық тіркелмеді деп қанша сендіруге тырысқанымен сапаның ала-құла екені тайға таңба басқандай бірден білінеді. Антоновка, Лавровка, Астраханка – Қиялы бағыттары бойынша жаңа технологиялар іске асырылмаған. Жол жөндеумен тікелей айналысуға кей кәсіпорындар иелігінде техникасы да, маманы да жоққа тән қосалқы мердігер жалдаған. Араларында салықтан жалтарып, жұмысшы-қызметкерлерге уақтылы жалақы төлемейтіндері де саланы майлы жіліктей көріп, жеңіл кәсіпке айналдырып алған ба дейсің. «Гегарт» ЖШС 2017 жылы 526 миллион теңгенің тапсырысын алып, бар-жоғы 1,5 миллион теңге салық төлеген. Былтыр 313 миллион теңгенің тапсырысын атқарып, 12,6 миллион теңге ғана төлем аударған. «Компания Best строй Петропавл» серіктестігі 1 миллиард теңгеге жуық тапсырыс алса, төлеген салығы 2,5 миллион теңге ғана. Материалдық-техникалық базаны нығайту жайы сын көтермейді. Олқылықтар жыл сайын қайталанғанымен, азаюдың орнына көбейіп бара жатқаны алаңдатады. Қанша ескертілсе де Келлеровка – Южный бағытындағы және Айыртау ауданындағы «Солнечный ВИП» шипажайына кіреберіс жолдарды қалпына келтіру дұрыс атқарылмаған. Мұндай кемшіліктердің бір ұшығы мердігерлерді қадағалайтын тиісті органдар тарапынан нақты бақылаудың жоқтығына келіп тіреледі. Жобалық-сметалық құжаттарды әзірлейтін бір ғана мекеме бар. Оның өзі жаңашылдық десе ат-тонын ала қашады. Бұдан кейін инновация туралы айтудың өзі артық. Жұмыртқадан жүн қырыққан кей пысықайлар арзан материалдарды пайдалану арқылы табыс табудан именбейтін тәрізді. Материалдардың сапасын бақылайтын арнайы зертхана екеу ғана. Олардың жүктемесі шамадан тыс көп.
113 елді мекенге қоғамдық көліктің жүрмейтіні, жол жөндеу, қалпына келтіру жұмыстарына тартылған адамдардың 80 пайызы маманданбағаны, биыл 4 айдың ішінде ауыр салмақты автокөліктердің жүріп-өтуіне 421 рұқсаттың берілуі, жүк тасымалдау ережелерінің 58 рет бұзылуы, жол бойында ұлттық стандарттарға сай келетін бірде-бір нысанның жоқтығы осы саладағы сан соқтыратын сапасыздықтарды аңғартып тұр.
Солтүстік Қазақстан облысы
