Бірақ олардың негізгі салмағы ақын-жазушыларға түсіп кеткендей болып көрінетін. Сол аралықта жақсы кітап, яғни жақсы шығармалар да дүниеге келді. Өкінішке қарай, ол кітаптар, ол шығармалар кітап нарығына икемделе алмай отыр. Кітаптың тиражы төмен деген сөз – олардың жарнамасы аз деген сөз. Бір жағынан біздің аз ғана халықтың осы күнгі рухани мәселесі мәз емес. Жазушылар тек әдебиетшілер үшін, ғалымдар үшін ғана жазып жатқандай көрінеді. Ақын-жазушының аты-жөнін білгенімен, көбі түр-тұлғасын танымайды. Кітап көрмесі, кітап саудасы – осы олқылықтардың орнын толтырады. Мен әлемдік кітап көрмелеріне көп қатыстым. Мысалы, Германиядағы, Франциядағы кітап көрмелері үлкен той түрінде өтеді. Қазақстанда осы күні дәстүрге айналып үлгерген халықаралық кітап көрме-жәрмеңкесі сол үлгіге жақындап келеді.
Бүгінде кітап көрмелерін ел көптеп шоғырланған Нұр-Сұлтан, Алматы қалаларында ғана емес, алыс шалғайда жатқан ауылдарға да жеткізуді мемлекет қамтамасыз ету керек. Негізінен мемлекеттік тапсырыспен шығарылған кітаптардың болашағы аса жарқын деуге келмейді. Олар оқырмандар үшін емес, кітапханалар үшін ғана таратылады. Сондықтан кітап мәселесі біздің елде толық жолға түспей отыр. Қазақ кітаптарының санының аздығын біз көп жағдайда нарықтық экономикаға сілтей беретін болдық. Ол да қате. Шын мәнінде оқырман алыс аудандар мен ауылдарда жатыр. Олар облыс орталықтарына жете алмайды. Жеткен күнде өзінің сыртқы проблемаларымен келеді де, ішкі жан дүниесін қанағаттандыратын рухани байлықтарды алуға уақыты да, ақшасы да жетпей қайтып кетеді. Сол себепті, алыс аймақтарға кітап еркін жететін жүйе құрылу керек шығар. Оған біздің мемлекеттің зор мүмкіндігі жеткілікті және қабілетті.
Мысалы, біз секілді шағын халықтар ұлтымыз аз болғандықтан және кең-байтақ территорияда орналасқандықтан, бұл мәселеде немқұрайлы болуға хақымыз жоқ. Рухани мәселеге Мәдениет және спорт министрлігі, тіпті Премьер-Министрден бастап бас ауыртқаны жөн. Біз өзімізге сұрақты неге жастар қатыгез болып бара жатыр деп емес, неге жастарға ізгілік ілімін себетін кітаптар жеткіліксіз деп қоюымыз керек шығар. Көркем шығармаға мән бермеген ұрпақ – қатыгез күшке айналады.
Тәуелсіздік орнағанға дейінгі буын шағын ауылда өссе де, кітапқа қолы жеткілікті болды. Ауыл дүкендеріне қандай кітап келді деп тіпті екінші сынып балалары да асығып тұратын. Ол кезде нанмен қатар кітап та сатылды. Мен, мысалы, Мұхтар Әуезовтің кітабын сол нан дүкенінен сатып алып, алғаш көзімді ашып едім. Бұл нені аңғартады? Қазір біздің мемлекеттік жүйе осы нарықты жолға қоюы керек. Сондай-ақ кітап таратуда үлкен меценаттар тарапынан жан-жақты қолдау қажет. Саудамен айналысатын ірі компаниялардың өз тауарларымен қоса кітап саудасын да жолға қоюы бізді көп алға жетелер еді.
Тіпті мемлекет пәрмен беріп, ұлттық компанияларымызды кітап саудасына міндеттеу де керек шығар. Жалпы, рухани саланы қалпына келтірмей – ұлт қалпына келмейді және ол кітаптардың тек қана көркем шығарма болуы міндетті емес. Кез келген ғылыми кітаптар да қазақ ортасына әлі жеткен жоқ. Ұлттық сана кітаппен ғана қалыптасады.
Сондай-ақ кітап Қазақстанда өте қымбат. Тіпті кітаптың өз құнынан екі жарым есе қосылып сатылады. Ол екі тарапқа да тиімді емес. Бәлкім кітап саудасы мемлекет тарапынан ұлттық компаниялардың мойнында болып, кітап шығарушы кәсіпкерлерді субсидиялау керек болар. Әйтпесе қаншама ғалымдардың, ақын-жазушылардың тамаша-тамаша деген еңбектері тартпаларда шаң басып жатыр. Бір кездері Әлкей Марғұландардың еңбектерін кітап дүкендерінен сатып алып оқыдық. Және ол бұқараға жеткілікті болды. Тіпті мектепте оқып жүргенде-ақ Әлкей Марғұлан еңбектерімен таныса бастадық. Кітап арзандамаса – кәдесыйға айналады, оның бізге қаншалықты керегі болады? Кітап оқудағы, сатудағы кемшілікті нарыққа сілтей беретін заман баяғыда өткен.
Асқар АЛТАЙ,
жазушы
