Қор нарығының тартымдылығы артып келеді

Қаржы жүйесіндегі немесе жа­һандық экономикадағы жағымсыз салдар орын алуы мүмкіндігіне қарамастан монетарлық билік нарық алдында артқа шегінеді ме немесе беріктік таныта ма, мәселе осында. Егер ірі орталық монетарлық реттеуді одан әрі күшейтетін болса, онда Қазақстанның валюта мен қаржы нарығына, бюджеті мен шаруашылық жүйесі үшін биылғы және келер жыл оңайға соқпайды.

Бұл шешім шетел валютасы са­лым­дарының тартымдылығын арттыру мақсатында қабылданды. Сарап­шы­лардың пайымдауынша, шетел ва­лютасы мен ұлттық валюта салым­шыларының ұс­та­нымдары арасындағы айыр­ма­шы­лық жыл өткен сайын терең­деп барады. Алғашқы топ үшін көтерме пайыз маңызды емес, тек жиған-терге­нін девальвациядан қорғауға ғана ба­сым­дық береді екен. Олар үшін депозиттен көретін табыс тек қосалқы рөл атқарады.

Екінші деңгейлі банктердің бәрі бір­дей Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қорының бұл ұсынысын бірден құп көре қоймағаны байқалып қалды. «Екінші деңгейлі банктер арасында «Халық банк», «БанкЦентрКредит», «Нұрбанк» және «AsiaCredit Bank» маусым айынан бастап шетел валю­та­сындағы депозитті 2 пайызбен, «Bank RBK» 1,5 пайызбен қабылдай бастады», дейді Қазақстанның депозиттерге ке­пілдік беру қорының баспасөз қызметі.

Шетел валютасымен сақталған де­позит пайызының өсімі, теңге депо­зи­тінің пайызына әсер ететіні белгілі. ҚДКҚ шілде айынан бастап ұлт­тық валюта түріндегі депозит пайызы 10,5 пайыздан 9,5 пайызға дейін түсе­ті­нін айтып отыр. Бұл шешім барлық банк­терге қатысты болмақ. «Халық банк» қазірден бастап екі түрлі банк өні­мі «Оптималды» депозитінде теңге са­лымының пайызын 1,3 (9.5), «Макси­малды» депозитіндегі теңге пайызын 0,5 пайызға дейін төмендетті.

«EXANTE» инвестициялық ком­па­ниясының Қазақстандағы сарапшысы Валерий Давыдовтың пайымдауынша, «АТФБанк» банктің теңгемен салынған депозит салымдарында да айтарлықтай өзгеріс бар. Долларлық депозиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесін маусым айында алты банк көтерді. «Теңгедегі депозиттер бойынша мөлшерлемелер шілдеде төмендетіледі. Бұл параллельді процестер. Теңгедегі мөлшерлеме төмендейді, себебі маусым айының басында Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры ағымдағы жылдың үшінші тоқсанына теңгелік салымдар бойынша шекті мөлшерлемелерді бекітті. Мерзімді салымдар бойынша сыйақы ставкалары – 10,5 - 12,5 пайыз, жинақ салымдары бойынша 11,5-13,5 пайыз. Аталған шешім мерзімінен тыс салымдар бойынша «постфактум» қабылданған, нарықтық мөлшерлемелер әлдеқашан жылдық 9,4-9,8 пайыз дәлізінде болған», дейді В.Давыдов.

«EXANTE» сарапшысының пайымдауынша, банктер бірқатар себептер бойынша долларлық депозиттердің ставкасын арттыруға асықпай, әліптің артын бағып отыр. «Осы күнге дейін долларды қайда орналастыруға болатыны түсініксіз еді, өйткені доллармен несие берілмейді, своптарға орналастыруға болады, бірақ небәрі 4 пайыз және аса үлкен көлемде емес. Облигацияларды 2-2,5 пайызбен береді. Екінші деңгейлі банктер коэффициент талаптарына байланысты Ұлттық банкте қаржыны шетел валютасымен ұстап отыр. Соңғы шешімге дейінгі мөлшерлеме 0 пайыз көлемінде болды. Тек жақында ғана реттеуші 1 шілдеден бастап 0,5 пайызға дейін көтеру туралы шешім қабылдады», дейді В.Давыдов.

Қазақ теңгесі мен АҚШ долларының ойын ережесі мысық пен тышқанның ойы­нына көбірек ұқсап барады. Бұл – қаржы сарапшысы Ерлан Ибрагимнің пікірі. Жаз маусымында қазақ теңгесінің жағдайының күрт нашарлап кететіні қалыпты жағдайға айналып үлгерді. «Ұлттық банктің экс-төрағасы Данияр Ақышев банк секторында консервативті саясатқа басымдық берді. Шетел валютасындағы депозит салымдарының табыстылығы төмендеп кетті. Жаңа төраға Ерболат Досаевтың келуімен жағдай өзгерді», дейді Е.Ибрагим.

Оның айтуынша, банктер несиені ұлттық валютамен ғана береді. Ал шетел валютасы шетелдік несиелерді өтеу үшін ғана керек. Сол себепті шетел валютасына сұраныс жоғары емес. «Бұл ұсыныс Үкімет тарапынан қолдауға ие болса, доллардың ықпалынан тазару үшін қабылданған шешімдер күшін жояды», дейді Е.Ибрагим.

Сарапшылар салымшылар валюталық бағалауға басымдық беру арқылы табыс табудың жолын меңгеріп алғанын айтып жүр.

«ALPHALUX Consulting» сараптама орталығының сарапшысы Сергей Полы­га­ловтың айтуынша, депозиттердегі шетел валютасы, со­ның ішінде USD –ның тең­ге­мен есеп­те­гендегі табыстылығы 4 пайыз, теңгемен сақталған депозит табыстылығы 6,5 пайыздың дәлізінде болды.

 «Мұндай жағдайда қазақ теңгесі девальвацияның ықпалында қалып қоюы мүмкін. Теңгенің әлсіреуі мен күшеюі шетел валютасымен конвертация кезіндегі бағамның айырмашылығын жойып жіберуі мүмкін», дейді С.Полыгалов .

Ол банктердің шетел валютасындағы депозиттерінің табыстылығын арттыру туралы шешім қабылдауды кешіктіруі бро­керлік компаниялардың оң жамба­сына дөп келгенін тілге тиек етті. Нарықта банк депозиттеріне балама болатын қар­жы құралдарының қатары өскен. Қазақ­станның қор нарығы бірқатар көрсеткіш бойынша Аустрия, Венгрия, Румыния мемлекеттерін басып озды.

«Астана» халықаралық қаржы орта­лығы биржасы шетелдік инвесторлар тар­туда әлем бойынша 51-орынға дейін кө­терілді. Былтыр ел Парламенті қолданыс­тағы заңдарға өзгерістер енгізіп, құнды қағаз нарығындағы шектеулерді 20 па­йызға азайтқан. Осыдан кейін отандық қор нарығына инвесторлар көптеп келе бастады. Квазимемлекеттік компаниялардың облигацияларының табыстылығы 3 пайыз мен 8 пайыздың айналасында.

«Қазақстанның ішкі нарығында ин­вестициялық жобаларды қаржы­ланды­рудың тамаша мүмкіндігі калыптасты. Тіпті мұндай мүмкіндікті болжауға оптимист сарапшылардың тәуекелі жетпей келді. Біздің елде қор нарығын тежеуші фактор – халық көбіне қор биржасына салған ақшам қайтпай қала ма деп қорқады. Сондықтан бұл арада мемлекет, егер акция құны құлдырап, тіпті құнсызданып жатқанда оны мини-акционерлерден сату кезеңіндегі бағасымен сатып алатындығы жөнінде кепілдік берсе, күдіктер бір демде жойылар еді», дейді С.Полыгалов.

 «Фридом финанс» инвестициялық компаниясының бас директоры Тимур Турловтың пайымдауынша, Қазақстандағы инфляция деңгейін Ұлттық банк белгілеп берген мөлшерлемеден 0,5-1 пайызға дейін төмендетуге мүмкіндік туып тұр. Осы үрдіс жалғаса берсе, 2019 жылдың аяғына дейін инфляция деңгейін 7 па­йыз емес, 3-4 пайыз дәлізінде ұстап тұруға мүмкіндік бар. «Мұнай бағасындағы өзгеріс қана емес, Ұлттық банктің базалық мөлшерлеме деңгейін төмендетуге деген талпынысы да инфляция деңгейіне ықпал ете алады. Қазақстандағы инфляция шегі осы деңгейге жақындап қалды. Бұл инвест жобаларды қаржыландырамын деген инвесторлар үшін тамаша мүмкіндік», деді Т.Турлов.

Ол осы тұста қазақстандық инвес­торлар басымдық беріп келген қаржы құралдарының классикалық түрі бұрын­ғыдай тартымды болып қала беретінін айтты.

Себебі жылжымайтын мүлік бағасы соңғы 10 жылда арзандаған жоқ, керісінше өсті. Банк салымдары мөлшерлемесі де ішкі нарықтың ыңғайына жығыла бас­тады. Валюталық депозиттің пайыздық мөлшерлемесі 1 пайыз болса, теңге па­йызы 10 пайыз. «Алдағы екі-үш айда теңге депозиті 10 пайыздан төмен болмайды. Бұл банктердегі теңге түрінде сақталған депозиттің үлесін арттырады. Тұрғындардың қаржылық сауаттылығын 10 жыл бұрынғы дең­гей­мен салыстыруға болмайды. Тұрғын­дардың инвестиция салуға деген қы­зығушылығы Қазақстанның қаржы нарығы тарихында бұрын-соңды бол­маған деңгейге жетті», деп атап өтті ол.

Тимур Турловтың айтуынша, қазақ­стан­дық қор нарығының арзан және тиімді бола түсуіне осы факторлар әсер етіп отыр­ған көрінеді.

Қор нарығына қатысуға ниетті 1% қа­зақ­стандықтар – Алматы, Астана және Ақ­тау тұрғындары.

 «Бұл көрсеткіш АҚШ-та – 60 пайыз, ЕО елдерінде – 10-20 пайыз. Түркиялықтардың 15 пайызы қор нарығы арқылы инвестжобаларды қаржыландыруға басымдық береді. Ал Қазақстанда бұл көрсеткіш 1 пайыздық деңгейде. Бұл қазақстандықтардың мүм­кін­дігімен салыстырғанда өте аз. Қазақ­стандықтардың басым көпшілігі әзірге банк салымдарына басымдық береді», дейді Т.Турлов.

Қазақстандықтарға қор нарығының тар­тымдылығын арттырудың кезі енді келді. Бірақ оның тартымдылық шекарасы Алматы мен Астанадан әріге аса алмай тұр. Алыс аудандардағы инвесторлар үшін KASE-нің сауда алаңдары әзірге қолжетімді емес.

Сарапшылардың пайымдауынша, бұл – уақытша құбылыс. Қор нарығы бас­шылары, инвестициялық компания­лар 2016-2018 жылдар арасында конфе­рен­ция­лар өткізіп, Қазақстанның бар­лық айма­ғындағы инвесторлармен онлайн-транс­ляция арқылы бай­ланысқа шықты. Нәти­жесінде қазақстан­дықтардың басым көпшілігі ШОБ өкіл­дері ұсынған жоба­ларға инвестор бо­луға дайын екенін бай­қат­ты. Демек, «темірді қызған кезде соғу» мүм­кін­дігін уыстан шығарып алмау қажет.

АЛМАТЫ