Десек те, Отырар ауданы, Аққұм ауылының 83 жастағы тұрғыны Иманбек Мақатаевтың шаңырағына бара қалсаңыз, құм ішіндегі абат баққа тап болғандай ғажап бір қуанышты күйге түсесіз. Неге? Өйткені Иманбек ақсақалдың ауласында көкөністің, жеміс-жидектің неше атасы жайқалып өсіп тұр. Бау-бақшаны жайқалтып ұстап отырған Иманбек Мақатаевқа қарасаңыз, оның сексеннің сеңгіріне шыққан жасына қарамай, әлі тың қалпын сақтағанына таңғаласыз. Күміс кетпенін күнге шағылыстырып жер өңдегенде, тепсе темір үзетін жігіттерді жолда қалдырады десек, асыра айтқанымыз емес.
Иманбек ақсақалдың 20 сотық үй іргелік жері бар. Осы аз ғана жерде не өспейді дейсіз? Бауда алманың Голден Делишес, Ред Делишес, Гала, Фуджи, Грани, Смит секілді түрлері өсіп тұр. Япыр-ау, мынау жүзім ғой. Тәттісін-ай! Өрік төгіліп бітіпті. Қарашаөрік қараторы қыздай құлпырады-ай! Шиені де жинап алған. Диқан ұрасында түрлі тосап құтылары жауынгерлердей сап түзеп тұр. Әңгелек ерте бойжетіп ұзатылып кеткен қыз тәрізді ғой. Ол немерелерді жаздың алғашқы күндері-ақ сусындатып кетіпті. Торлама, әміре, күләбі сияқты қауынның неше түрі теңкиіп-теңкиіп жатыр. Иманбек ақсақал қауынның бірін кіселеп тіліп еді, дәмі тіл үйіреді екен. Ал мына танапта қызанақ пен қияр өсіп тұр. Ақсақалдың бау-бақшасынан тіпті тропикалық климатта өсетін экзотикалық дақылдар да табылады. Берекелі, мерекелі шаңырақтың келіндері бақшадан шелек-шелек қызанақ пен қияр алып өтіп барады.
Жасыратыны жоқ, Аққұм ауылында дәл осындай үй іргелік жері жайқалып тұрған бірде-бір шаңырақты таппайсыз. Жоғарыда біздің құм ішіндегі абат баққа келгендей күй кешетініміздің сыры осында. Олар ауласына егін екпейін демейді, бірақ қисынын таппайды, ретін келтіре алмайды. Біріншіден, бұл ауылдың жанынан сарқырап ағып жатқан өзен де, көл де жоқ. Екіншіден, ауыз су құбыры жүргізілмеген. Сонда Иманбек ақсақалдың ауласына айрықша нұр құйып тұрған қандай құдірет? Мұның жауабы біреу-ақ. Бұл – Иманбек атаның қарт та болса қажырлығында, істің оябын таба алатынында, еңбекқорлығында, бастысы – балдан тәтті немерелерін жанындай жақсы көретінінде. Міне, сондықтан ол жасының біразға келіп қалғанына қарамай, кәрілікке мойынсұнбай, үйінің іргесінен құдық қазды. 11 құлаш тереңдіктен шүпілдеп су шықты. Тұщы су. Міне, осы суды сорғымен шығарып, бау-бақшасын нәрлендіріп отыр.
Колхозшы, автомобиль жүргізушісі, механик, жүгері өсіруші звено жетекшісі, гараж меңгерушісі, директордың орынбасары болып түрлі жұмыс істеген Иманбек Мақатаев зейнеткерлікке шыққан соң да қол қусырып қарап отыра алмаған. «Бадыр» шаруа қожалығын ашып, жетекшілік етіп келеді. Өмірлік бай тәжірибесін балаларына, немерелеріне үйретіп, қара жердің қарыз арқаламайтынын олардың бойларына сіңіруден жалыққан емес.
– Ауылдық жерде тұрып ауласына бақша екпейтін адамдарға таңғаламын. Бақшасыз аулада қандай береке болсын. Дайын жерді тиімді пайдаланып, ұраңды жеміс-жидек пен көкөніске толтырып қой. Бұл – отбасыңның ризығы. «Қыстың қамын жаз ойла» деген де бар. Уақыт-зырлауық әне-міне дегенше қысты да алып келеді. Сол кезде дастарқаныңда түрлі тағам жайқалып тұрса жаман ба? – дейді Иманбек ақсақал.
– Осы ойыңызды ауылдастарыңызға айтып жүрсіз бе? – деп сұрадық.
– Оның не айтары бар? Күнде үйімнің жанынан әрі өтеді, бері өтеді. Мына жайқалып өсіп тұрған бау-бақша оларға сабақ емей немене? Әлде құдықты өзім қазып, бақшасына дән сеуіп берейін бе? – дегенде біз де тосылып қалдық.
Рас-ау, 83 жастағы қарияның тиянақты тірлігі ауыл адамдарына неге үлгі болмасқа? Мұндайда Абай атамыз «Болмасаң да ұқсап бақ...» демеп пе еді? Бізге осы ұқсап бағу жағы жетіңкіремейтін сияқты.
Қарт та болса қажырлы қария өзінің денсаулығының жақсылығын таза ауада көп жүріп, үнемі дене еңбегімен шұғылданатынымен, табиғи өнімдерді көп тұтынатынымен байланыстырады. Біз де осы байламға ұйыдық.
– Ақтөбе кеңшарында 40 жылдай бас инженер, директордың орынбасары болып қызмет еттім. Жастығымның, жалын күндерімнің ізі қалған ауылға аңсарым ауды да тұрды. Келсем, мына Иманбектің ауласы жайқалып тұр. Басқа көрші үйлеріне де кіріп көрдім. Иманбектің ауласындай аула таппадым. Ауыл әкіміне кіріп, тыл ардагерінен үйрену керек екенін айттым. Бәрі де өздері үшін ғой, – дейді Иманбек Мақатаевтың жерлесі Сұлтан Шарафуддинұлы ақсақал.
Аққұмдағы ауқатты адам осылай ауылдастарына үлгі көрсетіп отыр. Ол жұбайымен бірге 5 ұл, 6 қыз тәрбиелеп өсірген үлкен шаңырақ иесі. 45 немере-шөбересі – атасының алтындары. Ауылдастары қажырлы қарттан үлгі алып жатса нұр үстіне нұр.
Сабырбек ОЛЖАБАЙ
Түркістан облысы
