Осыдан бірнеше жыл бұрын алғаш рет Алтайға сапар шегуді ойладым. Бірақ өкінішке қарай, қайда баратынымды, сапарымды қайдан бастайтынымды білмейтін едім. Ақыры, ұзақ уақыт ойлана келе Алтай сапарын Инчхон халықаралық әуежайынан бастап, Владивосток арқылы Новосібірге ұшақпен жеттім. Одан әрі асқақ таулардың арасынан жүретін автокөлікке отырдым. Сөйтіп Алтай Республикасының астанасы Горно Алтайск қаласына жету үшін екі күн қажет болды. Алтаистика ғылыми-зерттеу институтының директоры Николай Екеевтің айтуынша, ежелгі заманда Алтайдан Корей түбегіне дейін ешуақытта шекара болмаған, осы аралықты еңсеруге ат үстінде төрт күн жетеді екен. Арада бірнеше мың жыл өткен соң шекара мен идеологиялар пайда болған кезде елдер тек жағрапиялық тұрғыдан ғана емес, психологиялық жағынан да мүлдем алыстай түскен.
Фин елінің тілші-ғалымы Густав Рамстедт корей тілін алтай тілдері тобына кіргізгеннің өзінде корей тілінің шығу тегі соңғы 100 жылға дейін белгісіз болып келді. Алтай тілі мамандары алтай тілі мен корей тілінің бөліну кезеңін 8000 жыл әріге апарады. Сол 8000 жылдық көмескі естеліктермен бірге корей және алтай тілдері арасында болған байланыстардың ізі де жоғалды. Бұл жерде қытай жазуының (ханча) да зор ықпалы болды. Қытай жазуы қабылданған соң, ежелгі корей жазуы қытай иероглифтерімен ауыстырылды. Қытай тілінің тек иероглифтерін ғана пайдаланған жапон тіліне қарағанда, корей тілінде көне қытай жазуының дыбысталуы да қолданылды. Осының кесірінен жергілікті тіл өзіне тән ерекшеліктерінен айырылды.
Осылайша соңғы жүз жылдықтарда екі елдің (Алтай мен Корея) тілінде ортақ белгі табу сәтсіздікке ұшырады. Алайда Алтай еліне жасаған саяхат кезінде жергілікті тілді зерделеп, алтай тілі іздерінің әлі де біздің тілде сақталып қалғанын байқадым. Мысалы, «ырымчангыл нотха» тіркесіндегі «ырым» сөзі алтай тілінде «шындыққа жақын» дегенді білдірсе, Корей түбегі мен Жапонияда «құдай» дегенді білдіретін «ком (аю)» сөзі «шаман» дегенді білдіретін алтайдың «кам» сөзінен шыққан. Бұлардан тыс «мулъ», «квэ», «чурым», «кубулкубул» еліктеуіш сөзі, «чарыда» етістігі, «бусуда», «чангса-чхи» суффиксі, көптік жалғаулары және т.б. сөздер корей және алтай тілдерінің төл сөздері.
«Алтай» сөзі «алтын» дегенді білдіреді. Ал корейлер арасында ең жиі қолданыстағы Ким тегінің түп-төркіні «темір» емес, «алтын» сөзінің мағынасынан шығуы ықтимал. Осыған байланысты Ким фамилиясының шығу тегін Алтай – «алтын елімен» байланыстыруға болады. Алтай өлкесіне қатысы бар түркілер ежелден бері темір өңдеп, темірді қамырша илеген. Сол кездері темірді металдар арасындағы ең бағалы және тазасы саналатын алтынға теңеген. Еуразия құрлығын жаулап алған көне түркілер алтынмен жұмыс істеген теміршілерді құрмет тұтқан, оларды қасиеті бар ақылгөй санап, ру- тайпалық ортада көсемдермен бірге құрмет көрсеткен. «Алтын» мәніндегі «Ким» тегінің осындай терең тарихи себептерге сүйенуі әбден мүмкін.
Қытайдың ықпалына кіре қоймаған ежелгі Силла елінде «хан» дегенді білдіру үшін марипкан немесе косокан деген сөздер қолданылған. Кан сөзінің мағынасы алтай тілімен төркіндес келеді. «Марип» аты көп тараған. Ал «хан», «кхан» деп айтылатын «кан» сөзі алтай тілімен бірге барлық түркі тілдерінде «хан, патша» дегенді білдіреді. Сол себепті Силла патшаларының VI ғасырға дейін қолданған алтын тәждер мен мазарлары Еуразия түркілерінің ескерткіштері мен жәдігерлерімен үндес келеді.
Өкінішке қарай, корей халқы қытай мәдениетінің ықпалынан теріскей жақпен байланысы үзіліп қалса, Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін пайда болған Кеңес Одағының «темір пердесі» мен Корей түбегінің солтүстік және оңтүстікке бөлінуінен сағы сынды. Осының нәтижесінде Алтайды есінде сақтаған жады жасушалары да көптен бері ұмыт қалды. Аңыз-әпсаналық кезеңнен қалған естеліктерді ендігі жерде қайта қалпына келтіру уақыты келген болар. Сол үшін ең әуелі бір-біріміздің жүректерімізге жол табуымыз керек.
Ынгенг О,
Донгдук қыздар университеті Еуразия түркологиялық зерттеулер институтының
директоры, профессор
Сеул
