Полиция жұмысының басты көрсеткіші – халықтың сенімі

– Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев өзі­нің «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өр­кендеуінің негізі» атты Жолдауын жа­­риялады. Онда азаматтардың құ­қық­­тары мен қауіпсіздігіне баса назар аударылған. Әсіресе жыныстық зор­лық-зомбылық, есірткі тарату, адам саудасы, әйелдерге қатысты тұр­мыстық зорлық-зомбылық және басқа да ауыр қылмыстарға, әсіресе бала­ларға қатысты қылмыстарға жа­за­ны қатаңдату қажеттігін тапсырды. Осы орайда сіздің жеке пікіріңіз қан­дай?

– Мемлекет басшысының бұл тапсырмасын мен министр ретінде және жеке азамат ретінде де қолдаймын. Бұл мәсе­лелер бізді де қатты толғандырып жүрген. Сондықтан да ІІМ осының ал­дында электронды ресурстар арқы­лы есірткі саудалау және есірткі сайт­та­ры­ның мекенжайлары жазылған граффити-жазулар қалдыру әрекеттеріне қылмыстық жауапкершілік қарастыру мәселесін көтерген болатын. Өйткені жыл сайын елімізде 2 мың есірткі қыл­мы­­сы анықталады. Соның 1,5 мың фак­­тісі есірткіні өткізуге қатысты болып отыр. Егер жаза қатаңдаса, есірткі қыл­мы­сымен күрес те нәтижелі болар еді. Сол сияқты жыныстық және тұрмыстық зор­лық-зомбылық сияқты кейбір ауыр қылмыс түрлеріне жазаның жеңіл болуы да түптеп келгенде қылмыскерлердің құ­қық құрығынан сытылып кетуіне мүм­­кіндік беріп жатады. Ал жазасыз қал­­ған қылмыскер келесіде қайтадан қыл­­мысқа баратыны анық. Сондықтан бұл қылмыстарға жазаны қатаңдату қа­жет­­тігін толығымен қолдаймын.

Сонымен бірге Жолдауда халықпен етене жақын жұмыс істейтін әкімшілік по­лиция бөліністерін реформалау ту­ралы айтылды. Бұл тапсырманы орын­дау үшін бірқатар іс-шаралар қарас­ты­ры­лады.

– Ерлан Заманбекұлы, биылғы мау­сым айында өткен халыққа есеп беру жиынында Елбасының тапсырма­сы бойынша саланы жаңғырту жө­нін­­дегі Жол картасы қабылданып, бір­не­­ше ба­ғыт­тан тұратын жұмыстар қол­ға алын­­ғанын айтқан едіңіз. Со­ның ішін­де жаңа форматтағы поли­ция­ны қа­лыптастыруға айрықша тоқ­тал­ды­ңыз. Осы жұмыстардың ба­ры­­сы туралы кеңінен тарқата айтып бер­се­ңіз.

– Елбасы ішкі істер органдарын жаң­ғырту жөніндегі Жол картасының мән-маңызына тоқталғанда «Бізге жаңа формацияның полицейлері қажет. Ол үшін кадрларды даярлау, іріктеу және ілгерілету жүйесі қайтадан қарас­ты­рылатын болады. Ведомстволық білім беру ісі айтарлықтай өзгереді. Маман­дарды даярлау сапасы әлемдік стан­дарт­тарға сай келетін заманауи полиция академияларын қалыптастырған жөн» деп атап көрсетті. Сондықтан Жол карта­сында ка­дрларды даярлау, іріктеу, ведомстволық білім саласын жаңғырту мәселесі басым бағыттардың бірі ретінде белгіленді.

Қазіргі уақытта ішкі істер органдары жүйесінде полицейлерді даярлау 12 оқу орнында, соның ішінде 4 жоғары – Қарағанды, Қостанай, Алматы академиялары, ІІМ Ақтөбе заң институты, сондай-ақ 8 оқу орталығында жүргізіледі. Қолға алынып жатқан реформалар нәтижесінде білім ордаларының саны қысқарып, 4 жоғары оқу орны мен Шымкент қала­сын­да­ғы оқу орталығы ғана қалады.

– Полиция қызметкерлерін әлеу­мет­тік жағынан қолдаудың маңызы зор. Жалақысы көтеріліп, жағдайы түзелсе, тәртіп сақшылары арасында жем­қорлық қылмыстары да азаятыны түсінікті...

– Реформалар басталғалы біз штат санын оңтайландыру нәтижесінде бюджет қаржысын 16 млрд теңгеге дейін үнем­деуге қол жеткіздік. Осы босаған қаржы түгелге дерлік қызметкерлердің ең­бекақысын көтеруге, әлеуметтік қол­­­­дау жұмыстарына бағытталып отыр. Нақты сандарға тоқтала кетсем, па­труль­­дік полиция қызметкерлерінің еңбек­ақысы 65 пайызға, жедел тергеу қызметі бөліністері 55, учас­ке­лік инспекторлар (кәмелетке тол­ма­­ған­дар ісі жөніндегі инспекторлар) мен оқытушылардың еңбекақысы 25 пайызға көтерілді. Қылмыстық атқару жүйесі мен полицияның өзге қыз­мет­терінің жалақысы 20 пайызға артты. Мәселен, патрульдік полиция қыз­метіне енді кіріскендер 146 мың теңге еңбекақы алатын болады. Бұрын олар­дың жалақысы 103 мың теңгеден аспайтын.

Полицейлердің тұрғын үй мәселесін шешуге баса назар аударылып жатыр. Осы ретте тұрғын үйді жалдау үшін өтема­қы алатын қызметкерлердің тізі­мі ке­ңейтілді. Бүгінге дейін мұндай құ­қық­ты жедел-тергеу бөліністерінің 6452 қызметкері иеленген еді. Енді бұл тізімге кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі учас­келік инспекторлар, патрульдік поли­ция қызметкерлері мен олардың жетек­шілері енгізіледі. Бұған қосымша 8 млрд теңгеден астам қаржы қажет. Үкі­мет­тің тиісті қаулысы шыққаннан кейін бұл мәселе де шешімін табады.

– Соңғы жылдары полиция мен ха­лықтың арасы тым алшақтап кетті деп дабыл қағатындар баршылық. Бұл байбалам негізсіз емес. Халықтың по­­лицияға деген сенімін арттыру бағытында қандай шаралар қа­был­да­нып жатыр?

– Біздің жұмысымыздың ең басты көрсеткіші – халықтың бізге деген сенімі. Сондықтан біз полицияның барынша ашық болғанын қалаймыз. Сол үшін бүгінде Полиция департаменттері, бас­қар­­малары мен бөлімдері, жалпы по­лиция құрылымдары жанынан ХҚКО үлгісінде жұмыс істейтін фронт-кеңселер көптеп ашылып жатыр. Фронт-кеңселердің ерекшелігі және ең басты артықшылығы – кез келген адам ешқандай алдын ала жазылусыз, бюрократиялық кедергілерсіз осы жерге келіп, өзін толғандырып жүрген мәсе­ле­сін, білгісі келген сұрағын тікелей мамандарға қоя алады.

Қазір еліміз аумағында осындай 174 фронт-кеңсе жұмыс істейді. Әр кеңсе күніне 20-30 адамды қабылдап, тиісті ке­ңестер беруде. Болашақта мұн­дай кең­се­лер барлық полиция бөлім­ше­ле­рін­де жұмыс істейтін болады.

Айта кету керек, фронт-кеңселердің жұмысы жолға қойылған уақыттан бас­тап кезекші бөлімдер мен «102» жедел қызметтерінің жүктемесі бір­ша­ма азайды. Бұл қызмет желісі құқық бұзушылықтарға және басқа да жағ­дай­лар­ға көбірек көңіл қоюға мүмкіндік алды.

– Өз аттарына түрлі сын айтылып жатқанына қарамастан, тәртіп сақ­­шылары «Полиция – халықтың қор­­ғаны» деген атқа лайықты екен­дік­терін дәлелдеп келеді. Күні кеше Атырауда судан қызды құтқарам деп қаза болған Ш.Ақымғалиевтің ерлі­гінің өзі неге тұрады?! Жалпы, осын­дай төтенше жағдайлар кезінде поли­цей­лердің қаза болуының алдын алу үшін не істеген жөн?

– Біз осындай жағдайларды ескеріп, авто­патрульдік көліктерді құтқару құ­рал­­дарымен жабдықтау туралы шешім қа­был­дадық. Себебі патрульдік полиция жасақтары оқиға немесе қылмыс орнына ең бірінші жетеді. Кей кездері адамдар­ды төтенше жағдайлардан құтқару немесе жарақат алғандарға көмектесу қажет­ті­гі туындап қалады.
Азаматтық қорғау және медициналық қызметкерлері тарапынан патрульдік полиция қызметкерлеріне адамдарды құт­қару және құтқару құралдарын іс жү­зінде қолдану бойынша арнайы курстар ұйымдастырылмақ. Бұл шаралар төтенше жағдайларда жедел көмек көрсету кезінде ең бірінші халықтың, сон­дай-ақ полиция қызметкерлерінің де қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

– Соңғы он жылда еліміздегі авто­парк­тің көлемі 43 пайызға артқан екен. Автокөлік санының артуы жол қауіп­сіздігін сақтауды жылдан-жылға қиын­датып бара жатқан жоқ па?

– Дұрыс айтасыз, еліміздегі авто­кө­лік саны жылдан-жылға өсіп келеді. Дегенмен, соған қарамастан, еліміздегі жол қауіпсіздігі тұрақты сақталып отыр. Жол­дардағы қадағалау жұмыстары күшей­тілді. Жыл басынан бері полиция қыз­меткерлері 2,8 млн жол ережесін бұ­зу­шылықты анықтап, 103,5 мың жаяу жүргіншіні әкімшілік жауапкершілікке тартты. Шамамен 17,6 мың автокөлік иесі жүргізуші куәлігінен айырылды. Айта кету керек, жол қауіпсіздігін нығайтуда ереже бұзушылықтарды автоматты тір­кеу жүйесі үлкен септігін тигізуде. Бү­гін­де еліміздегі жолдарда 4 мыңнан астам автоматты тіркеу жүйесі бар бейнекамералар қолданылады. Осы автоматты жүйелер жыл сайын 1,5 млн жол ережесін бұзушылықты тіркеуге алады. Бұл жалпы жол ережесін бұзушылықтың 40 пайызы. Бұған қоса, жаңа автомат­ты жүйе бақылау аймағынан өткен автокөліктердің тіркеу нөмірін оқып, іздестіруде бар-жоғын автоматты түрде анықтайды. Осындай камераларды қолданысқа енгізу жүргізушілердің жол ережесін сақтауына айтарлықтай ықпалын тигізуде.

Биылғы шілде айының басында ми­нистр­лікте қоғам өкілдері және Пар­ла­­мент депутаттарымен бірге жол қа­уіп­сіздігін сақтау мәселелері бойынша дөңгелек үстел өткізген болатынбыз. Осы отырыста жол қауіпсіздігін қам­та­ма­сыз етуге қатысты бірқатар ұсы­ныс­тар қабылданды. Соның ішінде Ішкі істер министрлігі «орташа жылдамдық» өлшемін енгізуді мойнына алды. Бұл жаңа өзгерісті фото-бейне тіркеудің ста­цио­нарлық жүйесі арқылы іске асыру жос­парланған.

Бүгінде Жол қозғалысы қауіпсіздігін арт­тырудың 2019-2020 жылдарға арнал­ған Жол картасы дайындалуда. Бұл ауқымды жобада жүргізуші куәлігінен айырылса да көлік жүргізгендерге жазаны қатаңдату, Еуразиялық экономикалық одаққа мүше елдерден келген көліктерді уақытша тіркеу және басқа көптеген шаралар қаралған.

– Ішкі істер министрлігі құ­ры­лы­м­ын­да өз алдына отау болып отырған сала – қылмыстық атқару жүйесі. Қол­ға алынып жатқан реформалар бұл салада да жүре ме?

– Осы саладағы мәселелерге Мем­ле­кет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ерек­ше ден қойып, бірқатар тапсырмалар да берді. Президент тапсырмаларын орындау шеңберінде біздің ведомство бастамасымен жақында өткен «Ашық диалог – пенитенциарлық жүйені реформалау құралы» атты форумда адам құқығы мен бостандығын сақтау, бас бос­тандығынан айыру орындарында сотталғандарды ұстау жағдайын жақ­сар­ту мәселелері талқыланды. Онда қыл­мыс­тық атқару жүйесін халықаралық стандарттарға жақындататын мәселелер көтерілді. Осы жиындар барысында қоғам тарапынан 200-ге жуық ұсыныс келіп түсті. Осының барлығын алдағы уақытта қарастыратын боламыз.

Таяу күндері түзеу мекемесі қыз­мет­керлерінің сотталғандарға зорлық-зомбылық көрсетуі бейнеленген видео бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеу­­меттік желілерде жариялан­ды. Қыл­­мыстық атқару жүйесі қыз­мет­кер­ле­рінің осындай қылмыстар мен құқық бұзушылықтарға жол беру себеп­те­рін жою бойынша жүйелі шаралар ке­ше­ні қабылдануда және ол менің жеке ба­қылауымда.

Қылмыстық-атқару жүйесі саласын­да бірқатар жаңа бастамаларда жүзеге асып жатыр. Атап айтар болсақ, Қа­зақ­стандағы сотталғандарға туған-туыс­та­ры­мен қашықтықтан бейнебайланыс жасау қолжетімді болады. Қазіргі уақытта қанатқақты жоба Ақмола облысында іске қосылды. Сонымен бірге министрлік сотталғандарға қажетті тауарлардың электронды дүкенін іске қосу бағытында жұмыстар жүргізуде. Сол үшін Sizoshop.kz және Vnimaniye.kz интернет-дүкендері құрылды. Алдағы уақытта сотталғандарға өз өтініштерін электронды түрде жолдауға мүмкіндік жасалады.

– Сотталғандарды еңбекпен қамту – оларды тәрбиелеудің ең басты құралы. Жұмыс істеу арқылы олар өзіне де, қоғамға да пайда келтіретіні түсінікті. Бүгінде бұл жұмыстар қалай жүргізілуде?

– Қазір барлық сотталғандардың 75%-ы, яғни жазасын өтеп жатқан 14,6 мың адамның 11 мыңға жуығы еңбекпен қамтылып отыр. Олар жұмыс істеп, ақша табу арқылы өздері зиян келтірген адамдарға материалдық шығынды төлеп қана қоймай, отбасыларына көмектесуге мүмкіндік алады, сондай-ақ бостандыққа шыққаннан кейін қажетті қаражат қорын жинайды.

Осы мақсатта ҚАЖ мекемелерінің өндірістік базасын дамыту шаралары қабылданып жатыр. Қазіргі күні сотталғандар түрлі цехтарда еңбек етуде. Тіпті түзеу мекемелеріне шағын және орта бизнес өкілдері белсенді түрде тартылуда. Олар түрмелерде өз өндіріс орындарын ашып, 3 мың сотталғанды еңбекпен қамтып отыр. Бұдан бөлек, бүгінде 63 сотталған өз бизнесін ашып, атап айтқанда, нан, макарон, консерві өнімдерін шығарып жатыр. Қазіргі күні мекемелерде 3 мың сотталған 35 мамандық бойынша оқытылуда.

Салада жүргізілген ізгілендіру жұмыстарының нәтижесінде «түрме тұрғындары», яғни сотталғандар қатары 2009 жылдан бері екі есеге қысқарды. Қазір еліміз бойынша пенитенциарлық салада 86 мекеме жұмыс істейді. Сотталғандар санының азаюына байланысты соңғы 5 жылда 12 мекеме, соның ішінде биылдың өзінде 4 мекеме жабылды. Елімізде осыдан бірнеше жыл бұрын енгізілген Пробация қызметі сотталғандар санының азаюына ықпал етіп отыр.

– Әңгімеңізге рахмет.

Әңгімелескен
Жолдыбай БАЗАР,
«Egemen Qazaqstan»