Назарбектің өзі де, өзге де оны Торғай топырағының көмейінен жыр төгілген ақындарының жалғасы деп білді. Көкірегі зеректер үшін өткен уақыттағы ақындар мен би-шешендердің сөздерін қариялар ұмыттырмайтын, олар айтқан сайын иіні қанатындай көрінетін. Назарбектің төкпе ақындығының да іргетасын сол бабалары мен аталары қалаған десек те, өз әкесі Бектемістің те ақындығы, айтқыштығы бүкіл атырабқа белгілі болған екен. Ақындық қанмен, тектілік тінімен жалғасын тапқан.
Өткен ғасырдың қазақты нанша илеген бейнетін, қорлығы мен зорлығын парақтағың келсе, Торғайдың әңгімелеріне құлақ тос. Бектемістің қара жаяу болмағаны ел ішінде әлі күнге дейін айтылады. 30-жылдары «стахановшылардың» заманында мал баққан Бектеміс те «стахановшы» атанып, абыройға кенеліпті. Бір жылы Қабырға өзенінің бойында қыс қатты болып, мал қырылыпты. Бектеміс те сол жылы құрық ұстап қалса керек. Белсенділер малдың жұтын құдайдан көрмей, Бектемісті желкелеп, аудандық партия комитетінің бюросына ала жүгіреді. Заманның қаны тамып тұрған кезде малдың шығыны үшін ата ма, итжеккенге айдап жібере ме, ол аудандық партия комитеті бюросының бір ауыз шешіміне ілініп тұрады. Сөз Бектемістің өзіне берілгенде, шалыңыз саспастан:
«... Менің атым Бектеміс,
Қойды қырдым теп-тегіс.
Бұрын едім – Стахан
Енді болдым тостаған!» депті. Ол кезде заң болғанмен де, даланың сөзге тоқтайтын жазылмаған заңының да кесірткедей шамасы қалған кез ғой. Аудан басшысы Бектемістің уәжіне риза болып, босатып жіберген екен.
Назарбек өмірдегі қадамын мұғалімдіктен бастап, кейін партия қызметіне ауысты. Оның қызмет бабымен 60-жылдары Торғайдағы Ақшығанақ ауылына келуі отыздағы орда бұзар ақынның шабытына шабыт берген, осы ауылдың өрендері Кеңшілік Мырзабеков пен Серік Тұрғынбековтей жас таланттармен табысқан кезі болды.
– Назекеңнің сол тұста шынайы шығармашылықа шын берілгені сонша, көкейіне келген өлеңін кідіртпестен кез келген қағазға құя салатын. «Қағаз таппағандай партия құжаттарын өлең дәптеріне айналдырды» деген қаңқу сөздерге Назекең ұтымды жауаптарымен құтылып кетіп жүрді. «Кабинетім – кең дала, орындығым – ер үсті» деген өлең жолдарын жазғаны да сол тұста еді» деп жазады ақын Серік Тұрғынбеков.
Назарбектің өлеңдері 60-жылдардан бастап, қазақ әдебиетінің Сәбит Мұқанов, Мұхамеджан Қаратаев, ағалары Сырбай мен Ғафу секілді ірі өкілдерінің назарына ілігіп, жылы ілтипатына бөленді. «Аудандық, облыстық айтыстарда үнемі бірінші орын алып жүрген Назарбек өлеңдері маған әдемі әсер қалдырды. Неліктен десеңіз, ол өлеңдер өмірдің өзінен, халықтың қажетінен туған өлеңдер, ел үшін ерекше қызмет ететін өлеңдер, қарапайым жалпақ жұрттың бәріне кедір-бұдырсыз, тұмансыз, алашұбарланбай түсінікті болып, айқын жететін өлеңдер» деп білдіріпті лебізін Сәбит Мұқанов.
– Негізі тумысында ақындығымен әдемі көзге түсіп, одан кейін партия қызметімен кеткен қаламгерлер біраз. Назекең де солардың қатарында. Өйткені олардың уақыты партиямен тұстас келген соң, олар қоғамнан тыс тұра алмады. Партия қызметі ақындық рухты төмендетті. Ондай ақындардың алғашқы жазған өлеңдері шынайылыққа көлеңке түспеген, әлдеқайда жақсы. Дегенмен Назарбек Торғайдың ақындық мектебінен шыққан ақын, төкпе жырдан тайған жоқ, – дейді ақын Серікбай Оспанов.
Әсіресе Назарбектің өзі өскен өңірдің ХІХ-ХХ ғасырлардағы ақындарының шығармаларын соншалықты терең білетіні таңғалдырады. Әсіресе ол «Ахмет ұшқан алтын ұя» атты кітабында Торғайдың ақындық мектебі туралы жазады. Халық ақыны Омар Шипиннің өзі құлағымен естіген сөзін келтіреді. «Торғайда түндігі түрілмей, есігі ашылмай ақындықтың ақ ордасы тұр. Оны ашуға шамалы адамның батылы бармайды. Ол қойнауы қалың ақындықтың ақуыз мектебі. Мынау Нұрхан, Қанжығалының Құтжаны, сонау Файзолла, Есенбайдың Сәті, Әлсүгірдің Атырауы, Рысалдыұлы Ибрагим, Жүсіпбек, Ғаббас, Баспақтың Уәлісі, Жыланшық бойындағы Жүсіп, Қияқбай, Аяп, Шындыаяқ ақындардың бәрі де төкпе ақын. Мектеп ашушы киелі сөздің атбайлары Уақ Жұмабай деген ақын. Өзі 1922 жылы қайтыс болды. Мен талай рет іздеп барып, сөзін, өлеңін тыңдаған адаммын. Бір кереметі айтыста болсын, өлеңінде болсын көз алдыңа жанды дүниені алып келеді» дейді Омар атамыз. Мұндай ақындықтың «ақордасынан» Ахметтей дана, Міржақыптай күрескердің шығуы, оның ізін ақындар көшінің жалғауы заңды да емес пе? Сонымен қатар Назарбекті тек ақын, әдебиетші ғана емес, өлкетанушы, этнограф деп те бағалаған дұрыс. Оның Торғайдағы жер аттары, би-шешендер туралы жинап тергені, жазғандары да бұлтартпас деректерімен құнды. Ұрпақ алмасқан сайын Назарбек секілді іздеушісі болмаса, жердің тарихи аттары да санада көмескі тарта беретінін өмір көрсетіп келеді.
Қазақтың құлагер ақыны Ілияс Жансүгіровтің «Өз ұлдарын, ерлерін ескермесе, ел дағы қайдан алсын кемеңгерді» деген сөзі Торғай топырағына арналып айтылғандай естіледі. Назарбек Бектемісов өзінің артынан ерген әр ақынның, өнерпаздың қадамына шын қуанды, мақтанды, қолдады. Бірде талантты інісі Кеңшілік Мырзабеков өзінің Ақшығанақ ауылына келіп, аунап-қунап кетіпті. Сонда киіз үйде қымыз ішіп отырса, есіктің алдына бір кер бие келіп, көлденең тұра қалыпты. Сол кезде ақын: «Кереге бойлы кер бие» депті. Осы аузына түскен әдемі тіркесті бірнеше қайталапты да қойыпты. Бұл сәт ағасы Назарбек Бектемісұлы ауылда жоқ екен. Ол келген соң сөз баққан ауылдас інілері әлгі отырысты айтып береді ғой. Сонда Назарбек ағамыз кідірместен: «Кереге бойлы кер бие,
Бір сабаға болды ие.
Кер биедей кең болса,
Мынау қайран дүние!
Әттең-ай, Кеңшілік осылай дегісі келді ме екен?» дей беріпті. Аузынан жүрегі көрінетін ақынға пендешілік деген тіпті жат дүние болатын.
Назарбекті ұмытпау, жас ұрпаққа жерді, елді, досты қадірлеу секілді не бір жақсы қасиетті насихаттаумен бірдей.
ҚОСТАНАЙ
