– Диляра Радикқызы, дәрігерлер «есінен адасқан жасуша» деп есептейтін қатерлі ісікпен күресуде өзекті мәселе көп. Тек соңғы жылдары обырдың жаңа жиырма түрі анықталған екен. Ал Қазақстандағы саммит қай тақырыпқа басымдық береді?
– Бұл саммит «Обыр және денсаулық сақтау қызметтерімен жаппай қамту» тақырыбын күн тәртібіне шығарады. Яғни қатерлі ісікке шалдыққан барлық науқасты онкологиялық көмекпен толық қамту өзекті болып отыр. Мемлекеттердің денсаулық сақтау, экономикадағы деңгейі мен дамуы да әртүрлі болғандықтан, онкологияда әр елдің өз мәселесі бар.
Ал еліміз диагностика, емдеу, онкологиялық науқастарды дәрі-дәрмектермен қамтамасыз етуді тегін жүргізуге қол жеткізген мемлекет.
– Неге таңдау Қазақстанға түсті?
– Бұған дейін бұл саммит Малайзияда, оның алдында Парижде ұйымдастырылған екен. Посткеңестік аумақта бірінші рет Қазақстанда өткізілгелі отыр. Әрине бұл үлкен мәртебе. Ракты қадағалау жөніндегі Халықаралық одақ (UICC) Бүкіләлемдік онкология көшбасшыларының саммитін өткізу үшін Қазақстанды таңдады. Бұл – тарихи оқиға, бізге көрсетілген сенім мен құрмет.
Өз кезегінде Қазақстанда онкологиялық қызмет жақсы дамып келеді. Қатерлі ісікпен күресудің кешенді жоспары қабылданған. Обырды емдеудегі соңғы зерттеулер мен технологиялардың барлығы бізде қолжетімді.
– Онкологияға неге соншалықты назар аударылып отыр?
– Дүние жүзінде онкология аурулары бірінші орынға шықты. Бізде бірінші орында жүрек-қан тамырлары аурулары басым. Қазақстанда қатерлі ісіктен болатын өлім-жітім екінші орында. Елбасымыз да обырдан болатын өлім-жітімді азайтуды міндеттегенін білесіздер. Бірақ елімізде бәрі де керемет деп айта алмаймыз. Жергілікті жерлерде әлі де шешілмеген жайттар бар. Біз аймақтарға шығып, әрбір дәрігермен жұмыс істеуге ұмтылып отырмыз. Елімізде онкологиялық аурулармен күресу жөнінде кешенді жоспар енгізілген. Оның әр өңірде өзіндік индикаторы бар.
– Қазір Қазақстанда онкологиямен күресте қандай инновациялар қолданылады?
– 2018 жылы қабылданған Кешенді жоспарда халқымыз шетелде емес, өз елімізде ем қабылдауға мүмкіндік туғызу үшін инновациялық озық технологияларды енгізу қарастырылған. Біз бірінші кезекте облыстардағы онкодиспансерлердің сәулелендіру аппараттары паркін жаңарттық. Дәрігерлерді жаңа медициналық жабдықтармен жұмыс істеуге үйреттік. Яғни сәулелендіру терапиясы жаңартылды. Бұл бас және мойын қатерлі ісігі мен ми және омыртқа ісігі кезінде қолданылатын интеграцияланған сәулелендіру. Жаңа аппарат рак клеткалары зақымдаған бөліктерді ғана сәулелендіреді, қасындағы ағзаларға тимейді. Мұндай аппараттар әлемнің ең үздік емханаларында 2-3 жыл бұрын ғана қолданыла бастаған болса, міне, енді бізге де жетті.
Алматы, Нұр-Сұлтан, Ақтөбе, Семей қалаларындағы онкологиялық орталықтар мен Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институты да осы аппараттармен жабдықталған. Бұл аппараттың бас, мойын, ми, омыртқа қатерлі ісігі кезінде қолданылатын гамма-пышақ қызметі бар.
– Амстердамда өткен Онкологтардың еуропалық форумында таргеттік терапия туралы көп айтылды. Осы форумда «Kazakhstan» деген бейждері бар өзіміздің дәрігерлермен жиі ұшырасып жүрдік?
– Сұрағыңызды түсіндім. Қазір онконауқастарды емдеуде химиотерапия, таргеттік терапия мен иммунотерапия қатар қолданылады. Біздегі жалғыз дистрибьютер «СК-Фармация» иммундық терапиядағы инновациялық «Пембролизумаб» («Кей-труда») препаратын 350 миллион теңгеге сатып алды. Бір ғана ампуланың құны 1,5 миллион теңге тұрады. Кейбір науқастарға 14 ампулаға дейін салуға тура келеді. Бұл препарат меланома, ас жолдары, өкпе, жатыр мойны обыры кезінде қолданылады. «Кейтрудамен» ем тағайындау үшін нақты көрсетілімдер қажет. Оны аспирин сияқты бәріне бірдей салудың қажеті жоқ. Еуропа мен АҚШ-та сақтандыру есебінен бұл препараттар тегін. Бірақ Ресей мен ТМД-ның басқа елдерінде оны науқастардың өзі сатып алады.
– Жуырда баспасөз мәслихатында жаңа молекулярлық-генетикалық зерттеулер туралы айтып қалдыңыз?
– Институтта онкологиядағы зерттеулердің жаңа бағытын енгізіп отырмыз. Онкологиялық науқастарды емдеген кезде белгілі бір хаттамалар жасалады. Осы хаттамаға сәйкес, қазір мәселен, молекулярлық-генетикалық зерттеулерсіз химиотерапия жүргізуге болмайды.
Яғни бүгінгі таңда сүт безі, өкпе, меланома, бүйрек обырына шалдыққан науқастарға бұл зерттеудің түрі тегін. Қазір Нұр-Сұлтан, Қарағанды және Алматыдағы Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтында үш лаборатория жұмыс істеп тұр. Алдағы уақытта бұл зерттеу Алматыдағы онкология орталығында да жүргізіледі. Бұл не үшін қажет? Дұрыс ем тағайындау үшін – ісіктің молекулярлық-генетикалық ахуалын анықтау керек. Дәрі-дәрмектік терапия осыған тәуелді. Осы зерттеулер нәтижесінде әрбір науқасқа қажетті препараттарды сатып аламыз. Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтының базасында ракқа қарсы жаңа препараттар бойынша 7 клиникалық зерттеу жүргізіліп отыр. Осы клиникалық зерттеулердің шеңберінде бұл препараттар біздің науқастарға қолжетімді. Ісіктер әртүрлі болып келеді, әрбір ісіктің өзіндік толып жатқан мутациялары бар. Біз бүгінгі таңда науқастарға жекелеген терапия жүргізуге қол жеткіздік. Әрбір науқаста ісіктің биологиялық әрекеті әртүрлі болып келеді.
– Интраоперациялық сәулелендіру терапиясы дегеніміз не?
– Интраоперациялық сәулелендіру терапиясы ота кезінде зақымданған жерге, басқа ағзаларға тигізбей отырып, жүргізіледі. Оның тиімділігі әлдеқайда жоғары. Бұл терапия жатыр мойны, тік ішек, ұйқы безі қатерлі ісіктері кезінде қолданылады. 2018-2022 жылдарға арналған Онкожоспар бойынша, бұл аппараттар да онкодиспансерлерге алынады.
Сонымен қатар біз химиоперфузия әдісі үшін HIPEC-терапиясын да енгіздік. Бұл әдіс арқылы ота мен химиотерапия қатар жүргізіледі. Қатерлі ісік алынып жатқан кезде химиялық терапия да бір мезетте жасалынады. Өткен айда біз Израиль дәрігерлерімен көрсетілімдік екі ота жасадық. Қазір мамандарымыз HIPEC-терапиясын меңгеріп жатыр. Құрал-жабдықтар бар.
Сол сияқты ми, өкпе обырына қарсы гипертермияны енгіздік. Бұл да онкологиялық науқастарға жүргізілетін ем сапасын айтарлықтай жақсартты.
Қысқасы, кешенді жоспар аясында онкология саласында әлемде қандай ем, озық технологиялар бар, соның бәрін ескеріп, енгізіп отырмыз. Дәрігерлердің біліктілігін көтеру үшін шетелдік емханалардан мамандар шақырамыз. Министр онкожоспардың орындалуын жіті қадағалап отыр.
Қатерлі ісікке секемденген адамдар Қазақстанда КТ мен МРТ-дан тегін өте алады. Шілде айынан бері бұл мақсатқа қаржы салынып, өңірлер бойынша бөлінді. Сол сияқты онкологиялық мекемелерде паллиативті мобильді бригадалар жұмыс істейді. Олар науқастардың үйіне барып, ем-дом жүргізеді. Өздеріңіз білесіздер, қатерлі ісікке душар болған адамға ерекше күтім қажет. Осы шығынның бәрін мемлекетіміз өз мойнына алып отыр.
– Мәскеудегі П.А.Герцен атындағы онкологиялық ғылыми-зерттеу институтымен телепатология жүргізіліп жатқанынан хабардармыз.
– Өте күрделі жағдайларда ресейлік әріптестерімізбен кеңесіп отырамыз. Әйнектерді сканерлеп, гисто-скандарды оларға жібереміз. Патоморфолог-дәрігерлер диагнозды талқылай келе, тиімді ем түрлерін тағайындайды. Біз осындай базаны Қазақстанда да жасағымыз келеді. Мәселен, аймақтардағы онкодиспансерлер Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтының мамандарымен телепатология арқылы кеңесіп отырса, құба-құп. Қазір біз мұндай базаны гематология бойынша бастадық.
Қалай десек те, Қазақстанда қатерлі ісіктен болатын өлім-жітім азайды. Елімізде диагноз қойылғаннан кейінгі бесжылдық өмір ұзарды. Бұрын 49 пайыз болса, қазір 52 пайыз. Әрбір пайыздың астарында адамдардың өмірі, тағдыры жатыр. Ал сүт безі обыры бойынша он жылда бесжылдық өмір 78 пайызға өсті. Бұл – үлкен ілгерілеу.
Қазір обыр алғашқы сатысында 100 пайызға емделеді. Сондықтан дер кезінде қойылған диагноз аса маңызды. Өкінішке қарай, адамдар бізге 3-4 сатысында келеді. Мұндай жағдайда біз олардың өмірін бар болғаны 2 жылға ғана ұзарта аламыз.
Мысалы, жатыр мойны обырын алғашқы сатысында анықтаған жағдайда, біз ағзаны сақтап қала аламыз және 3 жылдан кейін ол әйел босана алады. Сүт безі обыры кезінде де дер кезінде емделсе, ісіктің қайта өршуі байқалмаса бала табуға болады. Мәселен, қазір әйелдің аналық жасушасы мен еркектің ұрығын химиотерапия жүргізілмей тұрып, мұздатып қоюға болады. Науқас дертінен құтылғаннан кейін, денсаулығы дұрыс болса, сәбилі бола алады.
– Елордада өтетін жаһандық жиынға UICC президенті, Иордания ханшайымы Дина Майред келеді екен. Қатерлі ісікпен күресуде шешуші дауысқа ие жоғары мәртебелі қонақтардан тағы кімдер бар?
– Елордада өтетін жаһандық жиынға UICC президенті, Иордания ханшайымы Дина Майред, Обырды зерттеу жөніндегі халықаралық агенттіктің бас директоры Элизабет Вайдерпасс, Уругвай президенті Табаре Васкес мырза, Түркияның бірінші ханымы Эмине Эрдоган, Белиз мемлекетінің бірінші ханымы Ким Симплис Барроу, Буркина-Фасо мемлекетінің бірінші ханымы Аджови Сика Каборе, Нигерия бірінші ханымы Аиша Бухари, Армения бірінші ханымы (премьер-министрдің жұбайы) Анна Акопян, Гейдар Алиев қорының вице-президенті, БҰҰ Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының (FАО) ізгі ниет елшісі Лейла Алиева, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ОЭСР) денсаулық сақтау бөлімінің басшысы Франческа Коломбо сынды әлемге әйгілі тұлғалар келетіні нақтыланды.
Сонымен қатар саммитке Венгрия, Ресей, Ирак, Руанда, Шри-Ланка, Тәжікстан, Замбия және әлемнің басқа да елдердің денсаулық сақтау министрлері қатысады.
Әңгімелескен
Айнаш ЕСАЛИ,
«Egemen Qazaqstan»
АЛМАТЫ
