Даралап Ұлы дала ұлағатын

Алқалы жиынға Мемлекеттік хатшы Қырымбек Көшербаев, Премьер-Министрдің орынбасары Бердібек Сапарбаев, мемлекет және қоғам қайраткері Өмір­бек Бәйгелди, Түркия Респуб­лика­сының Қазақстандағы Төтенше және өкілетші елшісі Невзат Уянык, Әзербайжан елшісі Рашад Мамедов, Қырғызстан елшісі Жээнбек Кулубаев, Қазақстан халқы Ассамблеясы Төрағасының орынбасары Жансейіт Түймебаев, Түркі кеңесі Ақсақалдар кеңе­сінің мүшесі Әділ Ахметов, Қа­зақ­стан мұсылмандары діни бас­қармасының төрағасы, Бас мүф­ти Серікбай қажы Ораз және Пар­ламент Мәжілісінің депутаттары мен елімізге танымал ғалымдар қатысты.

Қос туынды жайлы пікір айтып, көсіле сөйлеген Мемлекеттік хатшы Қырымбек Көшербаев: «Ұлтымыздың рухани қазынасы тағылымды дүние­лермен то­лы­ғып отыр. Қазақта «озған ел тарихын таспен жазады, тозған ел тарихын жаспен жазады» деген тәмсіл бар. Яғни, ата-бабаларымыз Орхон ескерт­кіштері арқылы тарихымызды тасқа таң­балап кеткен. Осы мәтіндерді қазақшалау арқылы ұстаз-ғалым, мемлекет және қоғам қай­рат­кері Мырзатай Жолдасбеков аға­мыздың халқы­мыздың әдебиет тарихын 12 ға­сырға тереңдетіп берген еңбегі өз алдына бір төбе. Терең­нен тамыр тартып, бір-бірінен нәр алып жат­қан түркілік мұраның рухани сабақтастығы бұл. Яғни, бұл үрдіс үлкен жазушы Әбіш Кекілбаев айтқандай, ұлы арналардың, алып мәдениеттердің тоғысынан туған нәтиже деуге болады. Демек, бұл туындылар ғалым еңбегінің жеңісі мен жемісі. Әсіресе «Ұлы Дала әдебиеті» туындысы Мыр­зекеңнің бұған дейін зерттеп, зерделеген әдеби еңбектерінің жүйеленіп, сарапталған заңды жалғасы. Сонымен қатар Орхон ескерткіштері арқылы Ұлы да­лаға билік жүргізген Бумын, Естеми, Таспар, Құтылық қа­ған­дар тізбесі жасақталып, тарихта болған Күлтегін, Білге, Тоныкөк тұлғаларын «Алпамыс», «Қобыланды», «Оғызнама», «Қорқыт ата» секілді ежелгі жыр­лар кейіпкерінің сюжеттік желі­сімен, поэтикалық кестесін са­лыстыра зерттеп, салиқалы бай­ламдарға, байыпты уәждерге қол жеткізді. Осы мұралардың кешегі өткен Кенен Әзірбаевқа дейін жалғасуы аталмыш еңбектің құндылығын айғақтап тұр» деді.

Ал келесі құнды еңбек «Қор­қыт ата кітабы» жайлы Қы­рымбек Елеуұлы, бұл туындыда қазақ эпосына тән көркемдік кестелермен қатар, қазақ тарихы мен мәдениетін қо­сатын деректер мол. Біздің әде­би һәм тарихи мұрамыз саналатын туындының тұпнұсқадан қазақ тіліне транскрипциялануы – тіліміздің аса бай қазынасына қосылған зор үлес. Кітапта 8 мың­ға жуық сөз бен сөз тіркестері кездеседі. Атап айтар болсақ, кітаптағы «Алатау», «Қазылық», «Қазығұрт», «Көкшетау», «Ар­қабел», «Қаратау», «Қарашық», «Түр­кістан», т.б. жер-су атаула­ры қазіргі қазақ жерінің гео­гра­фиялық нысандары екені ай­қын. Демек бұл кітап ұрпақ үшін баға жетпес байлық деп өз бағасын берді.

Осы жиынға қатысқан Премьер-Министрдің орынбасары Бер­дібек Сапарбаев: «Әрбір ұлтты, әрбір мемлекетті басқа ұлтқа танытатын – оның  өнері мен мәдениеті. Осы орай­да халқымыздың рухани қа­­зынасына үлкен үлес қосып жүрген Мырзатай Жолдасбеков аға­мыздың бүгінгі жарық көріп отырған еңбектері болашақ үшін өте қажет. Әсіресе бұл туындылар – бүгінгідей тарих пен өткенге талас туып жатқан кезде қазақ тарихын бұрмалаушыларға тойтарыс беретін құнды құрал. Тағы бір айта кететін дүние, келесі жыл қазақ тарихы үшін үлкен оқиғаларға толы болмақ. Атап айтқанда, бабамыз әл-Фарабидің 1150, Алтын Орда ұлысының 750, ұлы Абайдың 175 жылдық мерейтойлары өткізіледі. Бұл үрдістер ұр­паққа мемлекетшілдік сана қалыптастыруға үлес қосатын бо­лады», деп қайраткер-ғалымға шығармашылық табыс тіледі.

Ал Мәдениет және спорт ми­нистрі Ақ­тоты Райымқұлова қос туынды авторы М.Жолдасбековке арнайы жолдаған Қазақстан Республикасы Парламенті Сена­­тының Төрағасы Дариға Назар­бае­ва­ның хатын оқып берді.

«Құрметті Мырзатай Жолдас­бекұлы, сіздің тағылымы мол тағдырыңыз көпке үлгі. Егемен еліміздің сындарлы саясатын да­мы­тып, беделін арттыруға, тари­хын толғап, мемлекеттігін ны­ғайтуға қосқан үлесіңіз зор. Адам өмірінің мағыналы да мазмұнды тұстары дамылсыз атқарған еңбек­тің қастерлі белестерімен, адам­дық адалдығымен өлшенеді. Бүгінгі «Ұлы Дала әдебиеті» және «Қорқыт Ата кітабы» атты туын­­дыларыңыздың жарыққа шығуы да сол бейнетті еңбек жолын­дағы жетістіктеріңіздің бағамы. Бұл кітаптарыңыз терең зерделеніп, болашақ ұрпаққа тарту ретінде зор еңбекпен келген дүнине екені сөзсіз. Қоғам мен әдебиеттің игілігіне бағышталған еңбектеріңіз тәуелсіз елімізді та­ғы бір рухани белеске көтерді» делінген екен құттықтау хатта.

Сонымен қатар Ақтоты Рах­метол­лақызы Мәдениет және спорт министрлігінің әлеуметтік әде­биеттерді басып шығару және тарату бағдарламасы бойынша келесі жылы бүгінгі тұсауы ке­сіліп отырған қос туынды 5 мың дана тиражбен шығарылып, ел көлеміндегі барлық кітапханаларға таратылатыны туралы сүйінші жаңалықты да жеткізді.

Айта кетейік, маңызды бас­қосудың моде­раторы, тарих­шы-ғалым, Ха­лықаралық Түркі академиясының президенті Дархан Қыдырәлі аталған тұсау­кесерге Ұлы дала мұрасына құр­метпен қарайтын тұлғалар және ежелгі түркінің ұрпақтары жиналып отырғанын көпшілікке ризашылықпен жет­і­кізіп, қос туындының бірі «Ұлы Дала әдебиеті» кітабы Ха­лық­аралық Түркі академиясының қолдауымен жарық көргенін жеткізді.

Осылай жақсы жаңалық естіп, қанаттанған қауым қос туын­дының авторы Мырзатай Жол­дасбековтің өзекжарды пікі­ріне құлақ түрді.

–Қорқыт ата – бар­ша түркі жұртына ортақ VІІІ ға­сырда өмір сүрген тұлға. Сол себепті оның мұрасын Түркия, Әзер­байжан, Түрікменстан ға­лым­дары терең зерттеуде. Бұл үрдістен қазақтар да қалыс қалған жоқ. Үлкен ғалымдар М.Әуезов, Ә.Марғұлан, т.б. Қорқыт жыры­на назар аударды. Батырлық жыр­лар жинағы болып табылатын абыз мұрасы ХІV-XV ға­сырларда Анадолы топырағында жинақталып, кі­тапқа айналған. Бұл туынды әлем­ге «Қорқыт Ата кітабы» деген атпен танымал. Осылардың ішінде бүгінге жеткен жырдың екі нұсқасы ғылымға белгілі. Соның бірі – Ватикан кітапханасында түрік жазбалары қорында сақталған, көлемі 107 парақ. Бұл нұсқа 6 жырдан тұрады. Тілдік тұрғыдан осман-түркі тіліне жа­қын әрі жыр мәтіндеріне қареке (белгі) қойылған. Ал мына тұсауы кесіліп отырған алдарыңыздағы кітап оғыз-қыпшақ тілінде жазыл­ған Дрезден нұсқасының қазақша транскрипциялануы. Туынды сөздігімен қоса қазіргі тілімізге ыңғайластырылған. Бұл істі Гүлім Шәдиева қарындасымызбен бір­­­лесіп 4 жылдың ішінде ат­қарып шықтық, – деген ғалым аға­мыз «Қорқыт ата кітабын» ауда­ру­­дағы басты ерекшеліктерге тоқталды. Соның ең біріншісі – түп­нұсқа факсимилесін оқып, транскрипциясының жасалуы. Екінші ерекшелігі – алдыңғы транскрипцияларда басқаша оқылған күмәнді сөздерді қайта қарап, оған жаңаша түсініктеме берілгені, үшінші ерекшелік – жырдағы қыпшақ элементтеріне баса назар аударылды. Төртінші ерекшелік – сөздік құрастыру барысында тарихи-салыстырма­лы тіл зерттеулері үшін ғана емес, этнолингвистикалық, этно­гра­­фикалық зерттеулер үшін де маңызды дүниелер жасалды.

Аталмыш кітап бұған дейін де қазақ тіліне ауда­рыл­ған. Алғаш рет 1986 жылы әдебиетші ғалым­дар Ә.Қо­ңы­ратбаев пен М.Бай­ділдаев орыс тіліндегі нұсқа бо­йын­ша қазақшаласа, кейінгі жылдары фольклортанушы Ш.Ыбы­раевтың басшылығымен бір топ ғалымдар түрік тіліндегі нұсқа­сынан қазақшалаған екен. Ал мына кітаптың өзгешелігі – тұп­нұс­қадан кең мағыналы түрде түсіндірілуінде.

«Сондай-ақ туындыны қазақ­шалауға бұған дейін ежелгі көк түріктерден жеткен мұра Ор­хон ес­керткіштерінің жыр мәтінін қа­­зақшалаған тәжірибем көп кө­мегін тигізді. Өйткені Ор­хон мұ­ралары өзіне дейінгі мың жыл­­­­дықтар тарихын бойына сіңір­ген аса құнды қазына. Қор­қыт мұрасы да осы үрдіспен сабақ­тасып жатқандықтан тәңір қолдап, жұмыс оң шешімін тапты», деді М.Жолдасбеков.

Сөзінің соңында ғалым ұзақ жыл айналысқан әдеби зерт­теулерін толыққанды түрде шы­ғарып берген Халықаралық Түр­кі академиясының басшысы Дар­хан Қуандықұлы мен екінші туын­ды «Қорқыт Ата кітабына» демеушілік жасаған Болат Жә­митұлына көпшіліктің алдында зор алғысын білдірді.

Сондай-ақ тың туындылар авторының замандасы, мемлекет және қоғам қайраткері Өмірбек Байгелді, халықтың тарихын біл­мей келешекті бағамдай алмайсыз. Бүгінгі тұсауы кесіліп отырған кітаптар ұлтымыздың рухани қазы­насына қосылған үлкен еңбек десе, келесі кезекте сөз тізгіні бұйырған Парламент Мәжілісінің депутаты Сауытбек Абдрахманов өз сөзін жазушы Ә.Кекілбаевтың «Адамды адам еткен – кітап, адам­зат еткен – кітапхана» деген тағылымымен бастап, тұсауы кесіліп жатқан қос кітаптың авторы Мырзатай Жолдасбековтің тұлғасын шығар­машылық һәм қайраткерлік жа­ғы­нан талдап түсіндірді. Де­пу­тат мырзаның пайымынша М.Жолдасбеков әуелі Орхон жа­зуларын жаңашалап кано­н­дық текст жасай алды. Екін­ші­ден, тәуелсіздік идеологиясын Елбасымен бірге жүргізе білді, үшіншісі – бүгінгі екі кітап. Әсіресе «Қорқыт Ата кітабы». Эпостың интеграциясы оғыз-қыпшақ ажырамаған тұста Сыр бойында туған. Кейінгі редакция­лары Әзербайжан топырағында жетілдірілген. Бұл үлкен тарихи миссияның орындалуы. Биыл Қорқыт атаның 1320 жылдық мерей­тойы. Туындының поэ­тикалық лебі, көркемдігі ең бас­тысы ескі сарынның сөз саптауы өте жақсы сақталған.

Сонымен маңызды жиынды қорытындылай пікір білдірген еліміздің Бас мүфтиі Серікбай қажы Оразов, байсалды адамнан байыпты сөз шығады. Мыр­зекең осыған лайық тұлға. Пай­ғамбарымыздың хадисінде «Ар­тына пайдалы білім қалдырған ғалымның соңынан үзілмей сауап барып тұрады» деген үкім бар. Ағамыздың еңбектері жоғарыдағы пайғамбар өсиетіне жақын дүние боларына бек сенімдіміз деп сөзін аяқтады.