Ең бастысы, үш күн бойы толассыз жүрген ауқымды жиында шартараптан келген шипагерлер пайдалы да қызықты мағлұматтарға қанығып, өздеріне қажетті деп тапқан шеберлік дәрістеріне қатысуға қол жеткізді.
Үнді медицинасындағы «Аюверда» мен «Йога» секциясының өзі түрлі тақырыптарға таратылып, медицинадағы бидің шипалық рөлі баяндалды. Сол сияқты староверлердің медицинасы, фитотерапия, мануалды терапия, остеопатия мен емдік уқалау, апитерапия, дәстүрлі қытай және корей, ұйғыр медицинасы, гирудотерапия, гомеопатия, этностық медицина сынды 8 секция жұмыс істеді және секцияларға бөлінген тақырыптардың өзі де ғылыми тұрғыда жан-жақты қарастырылды.
–Қазіргі таңда дүние жүзінде дәстүрлі медицина мен халықтық медицинаның рөлі мен танымалдылығы артып келе жатқаны байқалады. Әлемнің көптеген елдерінде жергілікті тұрғындар үшін халықтық медицина медициналық-санитарлық көмектің негізгі және қолжетімді түрі болып саналады. Бірқатар елде халықтық медицина – дәстүрлі медицина деген атауға ие. Ал Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының 2014-2023 жылдарға арналған халықтық медицина саласындағы стратегиясында халықтық медицина мен дәстүрлі медицинаны жақын жылдарда дамытудың бағыттары анықталған. Яғни, стратегия халықтық және дәстүрлі медицинаның әлеуетін пайдалануда ДДҰ-ға мүше мемлекеттердің қолдауы мен күш салуын қарастыратын негізгі мақсаттарды айқындайды. Стратегияда өнімдерді, дәстүрлі медицина мамандарының тәжірибесі мен қызметін бақылау арқылы халықтық және дәстүрлі медицинаны қауіпсіз әрі тиімді пайдалануға үлкен мән берілген. Сондай-ақ ДДҰ-ға мүше мемлекеттер өз елдеріндегі халықтық және дәстүрлі медицинаға байланысты жағдайларды сараптап, електен өткізіп, одан кейін оның саяси шараларын, тәртібі мен жетекшілігін жасап, енгізіп отыруға тиісті екені айтылған, – дейді ҰҒА академигі, Денсаулық сақтау министрлігінің «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды ұлттық сараптау орталығының» клиникалық фармакологы Раиса Күзденбаева.
Дәстүрлі медицинаның ең маңызды міндеті – науқасқа дер кезінде білікті маманнан керекті медициналық көмек алған кезде пайдасының болуы. Қазір ДДҰ-ға мүше мемлекеттер стратегияны жүзеге асыру барысында нақты бір табыстарға жетіп отырғанымен, түйткілдер де жоқ емес. Бұл мәселелер халықтың денсаулығын нығайтуда дәстүрлі және халықтық медицинаның рөлін барынша кең түсініп, қарастыратын тиісті нормативтік құжаттарды қабылдау арқылы шешілмек.
–Демек, бұл мәселелер біздің елімізді де айналып өтпейді. Себебі адам емдеудің ықылым замандардан келе жатқан әдісі әлі де ресми түрде Қазақстанда денсаулық сақтау жүйесінің бір бөлігі ретінде бағаланып отырған жоқ. Сондықтан да бір жағынан бұл конференция сәйкес шешімдер қабылдау үшін медицина саласы басшыларының назарын аударуды көздейді, – деді «Комплементарлық және дәстүрлі халықтық медицинасы мамандарының қоғамы» РҚБ президенті Назигүл Қоңыртаева.
Өз кезегінде «Жас-Ай» халықаралық медицина орталығының бас директоры, медицина ғылымдарының докторы, профессор Жасан Зекейұлы: «Ұлы дала емі – тарихы күрделі, қатпары терең, киелі ғылым. Әлемнің атақты ғалымдары мойындаған Ұлы дала емі түрлері тек Шығыс медицинасының ғана емес, бүкіл әлем медицинасының қазынасына айналып отыр. Конференцияның мақсаты – рухани құндылықтарды, этностық-дәстүрлі медицина әдістерін жаңғырту, Қазақстан халқының өмірін ұзарту, сондай-ақ этностық-дәстүрлі медицинаға қатысы бар әр сала мамандарын біріктіру», деді.
Мәселен, қазақ халық медицинасы ресми түрде Қытайда материалдық емес мәдени мұралардың мемлекеттік категориялары тізіміне енген. Үрімжідегі Шыңжаң медициналық университетінде қазақ халық медицинасы толық оқытылады екен. Бұл туралы хабар таратқан «Синьхуа» агенттігі қазақ халық медицинасы факультетінде қазақтар ғана емес, ұйғыр, татар және қырғыз студенттері де дәріс алатыны туралы жазады. Сондай-ақ факультетте қазақ халық медицинасының шежіресі, адамның табиғатпен, жан-жануарлар, өсімдіктер әлемімен өзара қарым-қатынасының философиясы және дертті анықтау мен емдеу жолдары кеңінен оқытылады. Қытайлар да қазақ халықтық медицинасына үлкен қызығушылық танытады.
–Оқу үдерісінде арнаулы оқулықтар мен оқу құралдары және 5 ғасыр бұрын жазылған, қазақ халық медицинасының көпғасырлық емдеу тәжірибесіне негіздеген Өтебойдақ Тілеуқабылұлының «Шипагерлік баяны» кітабынан трактаттар қолданылатыны жазылған, – дейді академик Раиса Күзденбаева.
Соның ішінде қазақ халық медицинасында көбінесе өсімдіктер мен жан-жануарлардың майына байланысты ем түрлері кеңінен танымал болғаны, көшпенді өмір салтын ұстанған қазақтар аңшылық пен мал өсірудің сан- ғасырлық жолында аң-құстардың түрлі ағзаларын әртүрлі дерттерге өте тиімді пайдалана білгені де нақты сипатталады. Ал өсімдіктер мен шөптердің қандай емдік қасиеттерге ие екенін терең меңгерген қазақтар адамдардың әрбір ағзасы мен оның қызметін жетік біліп қана қоймай, кез келген кеселден емдеп отырған. Әрине адам емдеудің ежелгі әдістері қазіргі заманауи медицинадан айырмашылығы айтарлықтай болғанымен, дала шипагерлері ерекше байқампаздық пен өмірлік тәжірибеге сүйенеді.
Сондықтан да осы заманның оқымыстылары да, медицина майталмандары да адам денсаулығын нығайтып, түрлі дертпен күресуге кешенді түрде келу керектігін түсініп отыр. Көздеген мақсатқа жету үшін дәрігерлер ендігі жерде дәстүрлі медицинаны жоққа шығара алмайды.
Оған қоса, дәстүрлі медицинаның өзін туризм мен табыстың көзіне айналдырып отырған елдер бар екенін де жоққа шығармауымыз керек. Мәселен, осы конференцияда этностық медицина туралы сөз болған кезде Үндістаннан келген мамандар 800-ге тарта өзіндік тілі бар үнді биінің емдік әсерлері туралы баяндаса, қазақтар «Қара жорға» мен «Бүркіт» биін алға тартты.
Қысқасы, қазір Қазақстанда да шөптің емдік қасиеттерін тамаша қолданып отырған фитотерапевтер, сүлік салатын, инемен, нүктелік уқалаумен емдейтін тәжірибелі мамандар көптеп табылады. Олардың арасында оралман ағайындардың үзілмеген тәжірибесі мен табысты әрекетін де атап өткен артық болмайды.
Ендігі жерде, өз кезегінде дәстүрлі және халық емшілерінің қызметі қауіпсіз әрі кепілді болу үшін, олардың жоғарыда аталған салалары өкілдерінің қызметін қадағалап, үйлестіретін стратегиялық жоспар жасалуы тиіс. Өйткені адам емдеймін деп пайда үшін түрлі қадамдарға баратындардың мысалы қай кезде де табылады. Ал керісінше, қолында алтын инесі, шипалы шөбі, епті қолдары бар дәстүрлі медицина өкілдеріне олардың өнімдері мен қызметін жетілдіру жолында нақты көмек пен қолдау қажет болып жатады. Сондықтан да халқымыздың денсаулық саласындағы қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін құзырлы басқару органдарын құрудың қажеттілігі көрініп тұр. Оған қоса, халық медицинасының қайта жандана бастаған түрлері денсаулық сақтау жүйесіндегі әріптестікте қосымша артықшылықтарға ие болып, олардың халықаралық деңгейде ақпарат-тәжірибе алмасуға жол ашу қажеттігі айқын көрініс таба бастаған.
Ұлттық конференцияны ұйымдастыруға «Комплементарлық және дәстүрлі халық медицинасы мамандарының қоғамы» республикалық қоғамдық бірлестігі мұрындық болған-ды. Осы арада комплементарлық, яғни халықтық медицина мен дәстүрлі медицинаның аражігін ажырата кеткен жөн, десті мамандар.
–Дәстүрлі медицина – бұл әлемдегі барлық ұлттардың тарихымен бірге жасасқан, ең маңдайалды, халық денсаулығына қорған бола білген, сан ғасырлар сыннан өткен, үздік емдеу тәсілдерін қолдана білетін медицина. Ал комплементарлық медицина дәстүрлі медицинаға қарағанда адам санасы, жаны және тәнінің табиғи үйлесімді жарастығын басты нысан ретінде қарайды. Сондай-ақ адам денесін тұтас қалпында, 12 мүшесімен бірге басқарып отыратын жан каналдарының болатынын дәлелдеуден жалықпау керек, – дейді Жасан Зекейұлы.
Қалай десек те, елімізде бірінші рет өткізілген «Ұлы дала емі» атты І ұлттық конференциясының маңызын атап өту керек. Тәуелсіздік бедерінде дәстүрлі медицина саласында тәжірибе жинақтаған шипагерлеріміз шартараптан келген дәстүрлі медицина өкілдерімен дидарласа отырып, қандай мәселелерді жолға қою қажеттігін түсінді. Бұл күндері халықаралық конференцияның қарары нақты ұсыныс-тілектер бойынша жетілдіру үстінде.
АЛМАТЫ
