Кез келген айтулы дата тойға ғана емес, ойға жетелеп, өткен кезеңнің «бәрекелдісі» мен «әттеген-айларын» сараптауға мықты себеп әрі мүмкіндік деп санаймын. Осы тұрғыдан алғанда «Егеменнің» ғасырлық тарихының мен үшін екі үлкен тағылымы бар.
Біріншіден, ағымдағы билік жүйесі қандай болса, ресми БАҚ та сондай болғаны – ащы шындық. Сондықтан да өткен кезеңге сын көзімен қарап, газеттің өз тұсында большевиктік-коммунистік жүйенің құрамдас бөлігі болып, өзіне жүктелген рөлін атқарғанын ескергеніміз жөн.
Сонымен бірге қатып-семіп қалған жүйенің тұсында жоғары жақтың тыйымы мен саяси цензураны шығармашылық әдіс-тәсілдермен орағытып өтіп, газет және оның редакциясы ұлттық маңызға ие игі істердің басы-қасында болғанын да айтуға тиіспіз.
Әсіресе ол рухани өмірге көп қатысты. Газет өнер мен әдебиет, ғылым мен техниканың дамуына өз үлесін қосқаны рас. Қаншама таланттарға, жаңа есімдерге жол ашылды! Өз басым газетте Шерхан Мұртаза секілді ұлы редактор тұсында жұмыс істегенімді мақтаныш етемін. Университеттің соңғы курсында жүріп, газетке қызметке шақырылдым. Кеңес Одағы ыдырамай, Компартия үстемдік етіп тұрған шақтың өзінде газетте ұлттық құндылықтар мен қоғамдық мүдде ашықтан-ашық айтыла бастады. Сіресіп қалған коммунистік үгіт-насихаттың көбесі сол тұста сөгіле басталған-ды. Газет құрылтайшысы – Компартияның Орталық комитетіне жақпайтын сыни мақалалар сол кезде жариялана бастады. Қылышы мен қаламынан қан тамған партиялық бюрократиядан көз аша алмай келген басылымда демократия нышандары пайда бола бастады. Оның бәрі газеттің беделі мен таралымын күрт арттырды.
Екінші тағылым газеттің қазіргі қоғамдағы орнына қатысты. Иә, басылымда оң өзгерістердің нышаны бар, заманауи формалар мен әдіс-тәсілдер енгізіліп, газет бәсекелі нарықтық ортаға бейімделуге бет бұрғандай. Бірақ, меніңше, саяси ерік-жігерді қажет ететін аса маңызды бір қадамға бармай, ол ұмтылыс толыққанды жемісін бере алмайды. Оның мәнісі мынада. Қоғам қандай болса, БАҚ та, соның ішінде, дәстүрлі түрде биліктің басты үні ретінде қабылданатын газет те сондай болуы шарт. Яғни, қоғамда қандай ой-пікір орын алса, ол міндетті түрде газетте өз көрінісін табуы керек. Нарықшаласақ, қоғам тарапынан қандай сұраныс бар, газет тарапынан сондай ұсыныс болуы қажет! Жабық тақырып не тыйым салынған тұлғалар болмауы тиіс. Әйтпесе, оқырман сеніміне ие болуы қиын. Кез келген оқиға бір ғана ресми позиция тұрғысынан емес, балама, оның ішінде тәуелсіз сарапшылар пікірі тұрғысынан талданса, ондай ақпаратқа, ондай басылымға оқырманның көзқарасы да, ілтипаты да басқаша болмақ. Меніңше, осы өзгеріске қоғам да, журналистік қауым да, оқырман да дайын. Ендігі жерде билік қоғамдық санадағы осы метаморфозаны ескеріп, шынайы сөз бостандығына кепілдік беруі тиіс. Сол кезде «билікшіл» және «антибилікшіл» боп қақ бөлінген қоғам да баршаға ортақ мемлекеттік, ұлттық, өркениеттік құндылықтар төңірегінде ашық пікір алысып, сол мүдделер төңірегінде одан сайын ұйыса түсер еді. Ғасырлық тарихы бар газеттің бір миссиясы осы деп санаймын.
Әміржан ҚОСАНОВ,
саясаткер, 1989-1990 жж. «Социалистік Қазақстанның» тілшісі
