Татулық пен ынтымақ сусыған құмды алтын етеді
Сәрсенбі, 24 қазан 2012 7:19
Бүгінде Қазақстанда чешен халқының өкілдері мамыражай тірлік кешіп отыр. Жалқау емес адамға жұмыс та, баспана да бар. Ең бастысы, тамағы тоқ, көйлегі көк, уайымы жоқ. Бейбіт өмірдің бағасын чешен халқы жақсы біледі. 40-шы жылдары сонау Кавказдан чешендерді бір түнннің ішінде мал тиейтін жүк вагонына артып, Қазақстанға әкеліп төккені тарихтан белгілі.
Атамекенінен жау атанып қуылудың, малын, дүние-мүлкін тәрк етіп тастаудың тәнге де, жанға да ауыр екенін осындай сұмдықты бастан кешкен халық қана түсінер. Сол сұрқай күндердің куәгерлері арамызда селдіреп әлі жүр. Еш жазығы жоқ халық сасыған жүк вагонында екі айдай жол жүргенде не көрмеді дейсіз. Вагон ішінде аурудан, аштықтан қырылғандарын жолай қалың қарға лақтырып кетіп отырыпты.
Сәрсенбі, 24 қазан 2012 7:19
Бүгінде Қазақстанда чешен халқының өкілдері мамыражай тірлік кешіп отыр. Жалқау емес адамға жұмыс та, баспана да бар. Ең бастысы, тамағы тоқ, көйлегі көк, уайымы жоқ. Бейбіт өмірдің бағасын чешен халқы жақсы біледі. 40-шы жылдары сонау Кавказдан чешендерді бір түнннің ішінде мал тиейтін жүк вагонына артып, Қазақстанға әкеліп төккені тарихтан белгілі.
Атамекенінен жау атанып қуылудың, малын, дүние-мүлкін тәрк етіп тастаудың тәнге де, жанға да ауыр екенін осындай сұмдықты бастан кешкен халық қана түсінер. Сол сұрқай күндердің куәгерлері арамызда селдіреп әлі жүр. Еш жазығы жоқ халық сасыған жүк вагонында екі айдай жол жүргенде не көрмеді дейсіз. Вагон ішінде аурудан, аштықтан қырылғандарын жолай қалың қарға лақтырып кетіп отырыпты.
Ақсақалдардың алдын кесіп өтпеген, дәстүрді берік ұстанатын әйелдер тар жерде жүріп-тұра алмай азап шегеді. Ал пойыз қазақ даласына жеткен соң бауырмал, қайырымды халық арып-ашып келген чешендерді бауырына басады. Өздері ашқұрсақ күй кешіп отырған қазақтар оларды үйлеріне кіргізіп, жан сақтатты, бір үзім нанын, тары көжесін бөліп берді. Қазақ халқының осындай биік адамгершілігі мен қайырымдылығының арқасында чешендер сол жылғы ауыр қыстан аман шығып, көктемде ілеске ілініп кеткен екен. Қазақтардың арасында өскен аға ұрпақ ішінде қазақ тілінің майын тамызып сөйлейтіндер аз емес.
Жалпы, қазақ халқының жандүниесі өзінің кең даласы іспеттес. Олар ешқашан жауықпайды, кең тынысты, кеңқолтық ел ғой. Олар адамға алдымен дос құшағын ашады. Соның арқасында Қазақстан бүгінде сан ұлттың сүйікті мекеніне айналды. Чешендер де соғыстан кейінгі бейбіт заманда жанының жарасын мәжбүр ұмытқандай еді. Өйткені, жазықсыз жапа шеккен халықтың басынан өткен тарихы, ақиқат шындығы туралы қызыл құрсау саясат кезінде жақ ашып, айтылмайтын. Іштен тынып өмір сүрдік. Уақыт солай ағып жатты, біз қазақтармен ауылдас, дос-жаран болып кеттік. Кеңес Одағы кезінде чешендердің бірсыпырасы туған мекенін аңсап, Кавказға қайтып кеткен болатын. Бірақ, олар Қазақстанның кең даласын, қазақтардың жылы мейірімін ешқашан ұмытпаған еді.
90-шы жылдары тағдыр чешен халқына тағы да азап құрығын салды. Қарапайым халық тағы да оқтың дауысын естіді. Грозный қаласында, басқа да елді мекендерде жарылыстар болды, оқ атылды. Сонда чешен халқы босып, тағы да Қазақстаннан пана тапты. Сол жолы Қостанай облысына үш мыңдай шешен келген болатын, біз олардың барлығын тіркеп, көмек көрсеткенбіз. Босып келгендердің арасында 40-шы жылдары да Қазақстанды паналаған қарт кісілерді кездестіргеніміз, олардың қазақтар туралы жылап айтқаны күні бүгінгідей көз алдымда.
Бүгінде көптеген чешендер Чешенстанға қайтып барып, атамекенін қайта қалпына келтіруге, көркейтуге атсалысуда. Біз де барып тұрамыз. Грозный қаласында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев атындағы көше бар. Қала тұрғындарының әр үшіншісі Қазақстанда туған десем, өтірікші болмаспын. Кісінің жасаған жақсылығын ұмытпау – чешен халқына тән қасиет. Мен Чешенстанға барған сайын барлығы Қазақстан туралы сағынышпен сұрайды. Олар өздеріне көмек берген қазақтардың отбасын, олардың есімдеріне дейін ұмытпаған.
Қазір Қостанайдағы чешендер барлық қазақстандықтар секілді мамыражай қалыпта тұрып жатырмыз. Кәсібімізге де, нәсібімізге де ешкім қол сұқпайды. Ауасын жұтып, суын ішіп, береке тауып отырған біз де Қазақстанның тілеуін тілейміз. «Вайнах» чешен-ингуш этнографиялық бірлестігі Қостанай қаласындағы мерекелік шаралардың барлығына атсалысады. Көктемде осындағы мұсылман бейітін күтуге қатысамыз.Құрбан айт Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен ресми мерекеге айналғалы да біраз болды. Жыл сайын осы діни мерекені қазақтармен, өзге де мұсылмандармен бірге тойлаймыз. Шелпегімізді пісіріп, көрші-көлем, жолдастарымызды шақырамыз, ата-баба рухына құран бағыштаймыз. Ежелден адамзатпен бірге жасап келе жатқан дін ұрыс-керістің себебі емес, татулықтың, бірліктің діңгегі болуы тиіс! Біздің чешендерде: «Ынтымақ пен бірлік сусыған құмды алтын етеді, ал ұрыс-жанжал алтынды құм етеді», деген нақыл бар. Біздің Қазақстанымыздың алтыны – халықтың татулығы, ынтымағы деп білеміз. Оны айдай әлем көріп отыр. Қазақстанның экономикасын дамыту, көркейту – жұдырықтай жұмылған қазақстандықтардың алға ұстанған темірқазығы болса, олардың арасында еңбекқор чешен халқының ұл-қыздары да болашақты бетке алып барады.
Таус ХАЙДУКАЕВА,
«Вайнах» чешен-ингуш этнографиялық бірлестігі төрағасының орынбасары.
ҚОСТАНАЙ.
