Қостанайлық диқандар тұқым таппай отыр

Әсіресе ең сапалы бидай өсетін Науырзым ауданындағы ұсақ шаруашылықтардың жайы мүшкіл. Олардың несие алуға кепілдікке қоятын не мүлкі, не жаңа техникасы жоқ. Диқандар аудан әкімдігіне барып көмек сұрағанымен, жергілікті билік әзірге тығырықтан шығудың қан­дай да бір жолын нұсқап, нақты қолдау көрсетуге қауқарсыз.

Ал облыстық ауыл шаруашы­лығы басқармасына қарасты Мем­лекеттік астық инспекция­сы бөлімінің бастығы Серік Қ­абиев: – Науырзымда тұқым мәсе­лесі ау­дандық деңгейде ше­ші­ліп қой­ған. Таяуда аудан әкімінен «Би­дай тұқымын өсі­ретін ірі шаруа­шылықтармен мемо­рандум жаса­дық, біз тұқым мәселесін шеш­тік» деген хат алғанбыз, – дейді.

Мәселенің мән-жайын білмек болып Науырзым ауданының әкімдігіне хабарластық. Әкім­нің орынбасары Қабидолла Омаров:

– Дәмді, Буревестник, Қай­ғыда бидай тұқымы бар. Тек Раз­дольный мен Өлеңдіде жоқ. Шо­лақсайда бидай тұқымын өсі­ретін ірі серіктестік бар. Олар­дың тұқы­мы бүкіл ауданға жетеді. Ұсақ шаруалар сонымен келісіп, мүлік-техникасын кепіл­дікке қойып, тұқым алсын. Оны күзде қай­тара ма, ол жағын өздері келі­седі.

Қазір кім тегін тұқым бе­реді. Жақында облыс Ауыл шаруа­шылығы ми­нистрлігіне хат жазған. Соның жауабын күтіп отыр­мыз. Жай қоңырау шалып сұрағаны болмаса, бүгінге дейін тұқым тауып бер деп маған ешкім келген жоқ. Мен оларға не деймін, күту керек, – деді. Осы­лайша, облыс ауданға сеніп, аудан облыстың аузына қарап отыр. Енді диқандардың мұңына құлақ түрейік.

Батырбек Сағитов,

шаруа, Өлең­ді ауылы:

2018 жылы егін­ді бұршақ ұрып, гектары­нан небары 2 центнерден астық ал­дық. 2019 жылы бар мүл­кіміз­ді салып «Қаржылай қол­дау қорынан» несие алып, егін ектік. Оны биыл қайтара алма­дық. Өкімет пролонгация жасап мерзімін ұзартты ғой, оған өті­ніш жазғанбыз. Енді 2020 жыл ке­ліп қалды. Оған біздің несиеге кепіл­дікке қоятын мүлкіміз де жоқ, ақша да жоқ. Енді Үкімет біз­дің жағдайымызды түсініп, «Азық-түлік корпорациясы» ар­қы­лы тұқым бере ме деген үміт бар. Өйткені былтырғы несиеміздің өзін жаба алмай отырмыз. Өзімде 325 гек­тар жер бар. Былтыр егін күйіп кет­ті. Аудан әкіміне барып, егін шық­па­­ға­нын айтып көмек сұрадым. Ол кісі сақ­­тандыру төленеді деді. Әкім айтып отыр­­ған сақтандыру – мардымсыз ақша. Ауданнан келген комиссия көзбен көріп тұрып, егін шала шыққан деген ше­­шім шығарып отыр. Неге бұлай десек, масаққа ілінген бір-екі бидайды көр­се­те­ді. Ол бидай жанармайды да ақта­майды. Егін шала шыққан жоқ, мүлдем шықпай қалды, ақиқаты – осы. Бұрын осындай қиын жылдары «Азық-түлік корпорациясы» арқылы қарызға өсім­па­йыз­сыз тұқым беретін. Оны келесі күзде қай­тарып беретінбіз. Енді биыл олай бере алмай­тын шығармыз. Екі жылға берсе деген өтінішіміз бар. Біз өзі көп емес­піз ғой. Өлеңді ауылдық округі мен Раз­доль­ный­дағы 10 шақты шаруашылық қана. Не берсе де егемін биыл.

Қайрат Нысанбаев,

шаруа, Өлеңді ауылы:

520 гектарға бидай егетінмін. Был­тыр егін шықпай қалды. Биылдыққа 60 тонна тұқым керек. Тұқымды ірі шаруашылықтардан алыңдар дейді. Оған қоятын кепілдік жоқ, қалай аласың? Еш­кім бермейді. Әкімдік қазір «ана жерден алып береміз, мына жермен сөйлесіп жа­тырмыз» деп уәдені үйіп-төккенмен, ертең ештеңе білмейміз деп шыға келеді. Бұл – жылда айтылатын әңгіме.

Дмитрий Исаев,

шаруа, Өлеңді ауылы:

2019 жылы мамыр айында көктемгі дән сіңіру жұмыстарына 15 млн теңге несие алдым. Бір жылдан соң сәуірде үстіне 2 млн теңге қосып, 17 млн қайтаруым керек. Былтыр 1000 гектар бидай, 300 гектар арпа ектік. Жазда Науырзым қорығы өртенгенде 100 гектар арпа ыстық ұрып, күйіп кетті. Оған ешқандай сақтандыру төленбейді. Қуаңшылықтың салдарынан бидай гектарынан 0,2 – 0,5 центнерден өнім берді. Оны жинап алу тиімсіз, жанар­май мен жұмыс күшін ақтамайды. Сондықтан сол күйі тастап кеттік. Арпа – 1-1,5 центнер. Оны мал азығына жинап алдық. Былтыр «Сыбаға» бағдарламасы бойынша абердин-ангус тұқымды 80 бас ірі қара алғанмын. Құны – 31 миллион 250 мың теңге. Бұған өзімде бар мүлікті кепілдікке қойдым. Егін болма­ға­ндықтан, биыл несиемді де төлей алма­­дым. Өтеу мерзімін ұзартпай отыр. Шар­уа­шылықта өзімнен басқа жеті адам жұ­мыс істейді. Олардың жалақысын төлеу үшін ұсақ несие алдым. Бір жұмысшым: «Бәрін көзім көріп тұр ғой. Кейін жағдай түзел­генде берерсің», деп жалақысын алудан бас тартты. Өзім ауыл мектебіне көмек­тесіп, қыста қар аршып, ауыл көше­лерін тазартып тұрамын. Биыл бізге мем­лекеттің қолдауы аса қажет болып тұр. Жағдайымыз өте қиын.

Арнұр Бекмағамбетов,

шаруа, Өлеңді ауылы:

Былтыр 200 гектар зығыр, 800 гектар бидай ектім. 20 тонна зығыр жинап алдым. Арпа, бидайды жинаған жоқ­пыз, тастап кеттік. Қолымызда жинау­дың тиімсіздігі туралы анықтама бар. Ауданнан комиссия келіп көрді. Қазір тұқым іздестіріп, таба алмай жатырмыз. 2013 жылы «Сыбағаға» қатысып мал алғанмын. Қазір соның 800 мың теңге қарызы келіп тұр. Пролонгацияға өті­ніш жазып едік, жауап жоқ. Мұның сыр­тында қазан айында малдан бруцеллез шығып, карантинге жауып тастады. Қазір не мал сата алмаймыз. Ештеңе істей алмай отырмыз. Ауылда 2-3 отбасы осы шаруашылықта еңбек етіп, нәпақа айырып отыр. Маған 150 тоннадай тұқым керек. Жерімізді, ескі техникамызды қойып несие алайық десек, оған бермейді. Несие алу үшін қалада үйің болу керек немесе техникаң жаңа болуы қажет. Наурыз келгенде бидай тұқымының бағасы да аспандап кетеді.

Низам Гарашов,

шаруа, Раздольный ауылы:

Былтыр 850 гектар алқапқа дән егіп, күзде түк ала алмадық. Әкімдікке өтініш жаздық. Әзірге мардымды жауап жоқ. Енді не боларын білмей отырмыз. Былтыр Қостанай қаласындағы үйім­ді кепілдікке қойып, тұқым сеуіп едік, егіннің жағдайы анандай болды. Несиенің өтеу мерзімін бір жылға ұзартты. Онысына рахмет. Бірақ көк­тем­де егетін бидай тұқымы жоқ, не істері­міз­ді білмей отырмыз. Несие алайық десек, кепілдікке қоятын ештеңе жоқ.

Марал Белжанов,

Раздольный ауы­­лы:

Біздің шаруашылық «Еңбек» шар­уа қожалығы деп аталады. 3 мың 200 гектар жеріміз бар. Былтырғы қуаң­шы­­лық бізді ғана емес, осы өңірдегі бар­лық шаруашылықты есеңгіретіп кетті. Раздольный ауылдық округіне 15 шақты шаруашылық тіркелген. Былтыр ешқайсысы егін ала алған жоқ. Қазір көпшілігі егіншілік кәсіптен қол үзу­ге ниеттеніп отыр. Егер биыл несиеге тұқым берілмесе, алқаптар егілмей, бос қалайын деп тұр. Яғни, жер жеміс бер­мей­ді. Қазір Раздольныйда 100 шақты үй бар. Осыны ұстап қалу керек қой. Онсыз да тұрғындардың біразы қалаға кө­шіп жатыр. 2018 жылы Қостанай об­лысының оңтүстік аудандарында қуаң­шылық болды. Раздольныйда егін гек­тарына 2-3 центерден ғана өнім берді. Ал былтыр бұл қуаңшылық 2-3 есе күшті болып, егін 0,2, әрі кеткенде 1 центнер ғана түсім берді. Тіпті 1 жарым центнер түсім бергеннің өзінде, егінді жинап алу тиімсіз. Шығын ақталмайды. Сондықтан былтыр көптеген шаруалардың егіні далада қалды. Ең бастысы, өңделген алқап­тарды тастап кетпей, сақтап қалу ма­ңызды. Мысалы, іргелес жатқан Бес­тауда дән сіңіруге болатын 50 мың гектар жер бар. Бұл алқаптар кезінде жоғары өнім беретін. Қазір осы 50 мыңның 100 гектарына ғана дән себіледі, қал­ғаны игерілмей жатыр. Бұл – үлкен  мәселе.

Николай Кредич,

шаруа, Раздольный ауылы:

Биыл қойма бос тұр. Күзде алқапқа шығып көрдік. Бір айда 4 бункер егін ордық, оның өзі таза емес, малға беруге ғана жарайды. Малға біраз жем жинап алдық. Шығынды ақтамайтын болған соң, қалғанын тастап кетуге тура келді. 40 тонна тұқым еккенбіз, өнім – нөл. Қаншама жанармай зая кетті. Жалақының өзін әупірімдеп жүріп төле­дік. Жағдай өте нашар. Тұқым сатып алуға қауқарсызбыз. 680 гектар жерім бар. Көктемге дейін 3 ай уақыт қалды. Енді жоғарыдағы басшылар қол ұшын созар деп үміттеніп отырмыз.

Науырзым ауданындағы ахуал осы. Облыс орталығынан шалғай жатқан Жіті­қара, Қамысты аудандарында да жағ­дай мәз емес.

– Таяуда ауыл шаруашылығы ми­нис­тр­­лігіне хат жаздық. «Азық-түлік кор­по­ра­­циясында» сатылып алынған 50 мың тоннадай астық бар. Сатуға арналған та­уар түріндегі бидай. Біздің ойымыз сол бидайды қарызға алып, диқандарға тара­тып беру. Олар күзде пайызымен қай­тарып береді. Қазір осы мәселе қара­лып жатыр. Облыс бойынша 2,6 мың тонна тұқым жетіспейді. Қамысты ауданына 500, Жітіқараға 2 жарым мың тонна тұқым керек. Біз «Азық-түлік кор­порациясынан» 5 мың тонна сұрап отырмыз. Егер берсе, барлығы жабылады. Баяғыда мемлекеттік астық қоры бар еді ғой. Қазір ондай жоқ. Корпорация жеке құрылым саналады. Өзі сатып алады да, өзі экспортқа жібереді. Бұл мәселе қаншалықты оң шешім табатыны әзірге белгісіз, – дейді мемлекеттік астық инс­пекциясы бөлімінің бастығы Серік Қабиев.

Бүгінде Қостанай облысында 4 табиғи бидай тұқымын өндіруші, 14 элиталы бидай тұқымын өндіруші және 28 бидай тұқымын өндіруші серіктестік жұмыс істейді. Мұның сыртында, еліміздің басқа өңірлері мен Ресейден келген бидай тұқымын саудалайтын 14 алып-сатушы бар. Салалық басқарма өкілдерінің айтуынша, өңір басшысы Архимед Мұхамбетов бұлардың барлығына облыстан тысқары жерлерге бидай тұқымын са­туға тыйым салып, бірінші кезекте өз ди­қан­дарымызды тұқыммен қамтамасыз ету керек деген нұқсау берген. Мұның сыртында бидай тұқымын өсіретін шар­уа­­шылықтарды 70%-ға дейін субсидиялау мәселесі де қолға алынып жатыр.

Бүгінде қуаңшылыққа ұрынған бір­қатар аудандарға егін бітік шыққан сол­түстік аудандар қол ұшын созған. Ол үшін екі ауданның әкімі өзара ынты­мақтастық туралы меморандумға отырып, бидай тұқымын өндіретін ірі шаруашылықты үшінші тарап ретінде тартып, шарттың бұлжымастығына өздері кепіл болуы керек.

Жалпы, өңірде қуаңшылыққа қыңқ етпейтін, техникасы қуатты, шаруа­шы­лы­ғы мықты, дамыған ірі серік­тес­тік­тер көп. Олардың дені көктемгі егістік нау­қа­нына сақадай сай дайын отыр.

Себерге бір түйір тұқымы жоқ науыр­зым­дық диқандардың да алдағы жаздан үміті мол. Өйткені биыл алқапқа қар қалың түсті, ылғал да жеткілікті. Тек тұ­қым табылса игі.

Нұрқанат Құлабаев

Қостанай  облысы