Өкінішке қарай, қауіпті дертке ұшыраған науқастар дер кезінде ем алудың орнына, түрлі бюрократиялық кедергілер мен денсаулық сақтау саласындағы шикіліктердің құрбанына айналып, жүйкесін тоздырып жатады. Тіпті жанын шүберекке түйіп, үміт арқалап алдына әрең жеткен науқастан пара дәметіп, заңсыз емпұл беруге итермелейтін жағдайлар да жоқ емес. Ел ішінде арагідік дәрігерге деген өкпе-реніш айтылып қалатыны да осыдан. Мәселен, облыста онкологиялық диспансерге барып, дәрігердің қабылдауына кіру, қаралып әрі қарай ауруханаға жатып ем алу немесе тегін дәрі-дәрмекке уақытында қол жеткізу үлкен проблемаға айналып отыр. Бұл мәселе Қостанайда өткен ашық жиында көпшілік талқысына түсті. Денсаулық сақтау саласында қордаланып қалған өзге де түйткілді мәселелер сөз болған басқосуға мүдделі сала басшылары, облыстағы арнайы мониторинг топтың мүшелері, «Қостанай – адалдық алаңы» жобалық кеңсесінің менеджерлері, өңірдегі медициналық мекемелердің бас дәрігерлері, онкологиялық диспансерде тіркеуде тұрған науқастар бар – барлығы 60 шақты адам қатысты.
3 жылда 16 қылмыс...
Жиынды Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің облыстық департаментінің басшысы Қуаныш Бектасов ашып, көпшілікке денсаулық сақтау саласындағы тұрмыстық коррупцияны жою және азаматтарға лайықты медициналық қызмет көрсету үшін жасалып жатқан игі шаралар жайында баян етті. Департамент басшысының айтуынша, 2017-2020 жылдар аралығында біреудің мүлкін заңсыз иелену, жемқорлық, қызметтік лауазымын асыра пайдалану деректері бойынша 16 дәрігердің үстінен қылмыстық іс қозғалған. Бүгінде 3 млн теңгеден астам қазына қаржысын қолды еткен Арқалық қаласындағы мамандандырылған сәбилер үйінің бас дәрігеріне қатысты сотқа дейінгі тергеу жүріп жатыр. Бас дәрігер 2019 жылы тоғыз ай бойы жетім балаларға арналған азық-түлік және басқа да материалдық тауарларды заңсыз иемденіп отырған.
Лауазымын асыра пайдаланып, пара алып тұтылған ақ халаттылар да аз емес. Мәселен, былтыр облыстық онкологиялық диспансердің бас дәрігері мен оның орынбасары мемлекеттік сатып алу конкурсын ұтып алған жеке кәсіпорын директорынан пара алған. Олар медициналық реагенттер мен реактивтерді диспансерге кедергісіз өткізіп, оған уақытында ақша төлеу үшін кәсіпкерден 4 млн 400 теңге талап еткен. Пара алып жатқан жерінде ұсталған дәрігерлердің бірі 4 жылға, екіншісі 3 жылға бас бостандығынан айырылды.
Қоғамдық бақылау нәтижесі көңіл қуантпайды
Соңғы жылдары мемлекеттік мекемелердің жұмысын бақылайтын қоғамдық институттардың белсенділігі артып келеді. Аталған жиында «Халық» республикалық қорының президенті Алдан Менкеев жасаған баяндама осының айқын дәлелі. Қоғам белсендісі онкологиялық диспансер төңірегіндегі жемқорлық тәуекеліне қатысты әлеуметтік сауалдама жүргізіп, біраз мәселені зерделепті. Ол көпшілік назарына өзі дайындап келген бейнебаянды ұсынды. Смартфонға жазылып алынған бейнебаянда белсенді таңғы 7.30-да онкологиялық диспансерге барып, кезек күтіп отырғандармен әңгімелеседі. Әңгіме барысында мынадай мәселенің беті ашылады: біріншіден, кезек күтіп отырғандардың дені егде жастағы адамдар; екіншіден, олар таңғы сағат 6-да келіп, кезекке тұрып, есіктің ашылуын күтеді екен. Сағат 8.30-да диспансер есігі ашылған соң, науқастар терминалдан талон алып, тіркеу бөліміне тағы да кезекке тұрады. Тіркелгендер одан кейін екінші рет талон алып, дәрігердің қабылдауына кезекке тұрады. Бірақ 25 адамнан кейін қабылдау тоқтап, қалғандары үйіне қайтуға мәжбүр болады. Науқастардың біреуі 3 апта бойы кезек күтіп, дәрігер есігін аша алмай жүргенін ашына айтып жатыр. Екінші кейуана қаланың бір бұрышынан келгенін, егер сағат 7.30-дан кешіксең, мұнда келмей-ақ қойған дұрыс екенін, талон алғанның өзінде дәрігер қабылдауына кірудің қиындығын айтып мұң шағады.
Бұдан кейін белсенді жиынға қатысушыларды өзінің әлеуметтік желі арқылы жүргізген сауалдама қорытындысымен таныстырды. Оның инстаграм парақшасына жұрт қалдырған ренішке толы жазбалардың мазмұны мынаған саяды: «диспансерге кезекке тек дүйсенбі күні сағат 8.30-дан 9.00-ге дейін ғана жазылу мүмкіндігі бар. Онда да екі апта бұрын жазылу керек». «Кезекке жазыла алмағандар таңғы 5-те тұрып, қараңғыда қақаған аязда кезекке тұруға мәжбүр. Дәрігер сағат 10-ға дейін 10 адам қабылдайды, қалғаны келесі күнге қалады». Біреу ота жасату үшін дәрігердің қолына 80 мың теңге ұстатқанын жазса, енді біреу «дәрігерге 3 мың теңге берсең, кезексіз қабылдайды» деген кеңес береді. Бұдан өзге тіркеу бөліміндегі мамандардың науқастармен дөрекі сөйлесетіні, ауруханаға жатып емделуге қол жеткізудің өте қиындығы, керек кезінде тегін дәрі-дәрмек алудың мүмкін еместігі туралы жазбалар да бар.
Дәрігерлер тақырыпты басқа арнаға бұрып жіберді
Алайда желдің қайдан, қалай соғатынын алдын ала білсе керек, денсаулық сақтау саласының өкілдері де жиынға дайындықпен келіпті. Олар да өздеріне алғыс жаудырып, ізгі тілек білдірген он шақты адамды бейнекамераға жазып алыпты. Көпшілік мұны да көрді.
– Өткен жылы обыр дертімен 2447 адам тіркелді. Облыс бойынша жалпы саны 13 мыңға жуық адам есепте тұр. Науқастардың көбі 60-75 жас аралығында. Онкологиялық ауруханада 54 дәрігер жұмыс істейді. Олардың 80%-ы бірінші, жоғарғы санаты бар білікті де тәжірибелі мамандар. Мүмкіндігінше емдеп, ота жасап жатыр. Сондықтан оларды қаралау қисынсыз. Кезінде мамандар аз еді. Жыл санап жағдай жақсарып келеді. Биылдың өзінде 7 маман келді. Оларға үй берілді. Ал қоғам белсендісі көрсеткен бейнематериал мен сауалдамаға қатысушылардың бірде-бірінің аты-жөні көрсетілмеген. Сондықтан бұл біздің тарапымызға айтылған негізсіз айып, домалақ шағым болып табылады. Бүгінге дейін ресми түрде ешқандай шағым келіп түскен жоқ. Ал енді кезек күту мәселесіне келсек, бізде қазір радиолог дәрігерлер жоқтың қасы. Сондықтан науқастар ауруханаға жату үшін кезек күтеді. Бұған біз дәл қазір ештеме істей алмаймыз. Осыдан 20 жыл бұрын 6 мың науқасты 10 радиолог емдейтін. Қазір 13 мыңға жуық науқас бар. Диспансерде 4-ақ радиолог жұмыс істейді. Сәулемен емделетін науқастардың ұзақ кезек күтіп қалу себебі осы. Біз емтөсек санын да көбейте алмаймыз. Өйткені стационарда жатып емделу көп уақытты қажет етеді. Мен барлық жағдайды түсінемін. Шешілмей жатқан қыруар шаруа бар, оны да жақсы білемін. Бірақ оны толық шешіп тастауға шама жоқ, – деді онкологиялық аурухананың бас дәрігері Максим Бобошко.
Одан кейін сөз алған облыстық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Вячеслав Дудник бар мәселенің қаржыға келіп тірелетінін жеткізді. Оның айтуынша, дамушы елдер медицинаға ішкі жалпы өнімнің 5 пайызын, ал дамыған елдер 7 пайызын бөледі екен. Мәселен, Франция ІЖӨ-нің 12 пайыздан астамын денсаулық сақтау саласына жұмсайды.
– Елбасы былтыр білім, ғылым, денсаулық саласына 10 пайыз бөлуге қол жеткізуді тапсырды. 10 пайызды үш салаға бөлсеңіздер, медицинаның еншісіне 3-ақ пайыз тиеді. Медицинаны дамытудың таяуда қабылданған жаңа бағдарламасы мұны 5 пайызға жеткізуді көздеп отыр. Біз қазір осы бағыттамыз. Кез келген саланың жақсы болуы үшін қаржы мен кәсіби мамандар керек. Бізде жоғары білікті кәсіби мамандар бар. Қалған мүмкіндіктер жыл санап жасалып жатыр. Облыс әкімінің қолдауымен облысқа 265 жас дәрігер келді. Ауылға 92 дәрігер орналасты. Биыл өңірдің денсаулық сақтау саласына 50 миллиард теңге қаржы бөлініп отыр. Екінші тоқсанда мұның үстіне тағы 7 миллиард теңге қосылады. Дәрі-дәрмек сатып алуға 5,8 миллиард теңге қарастырылған. Мен өзім онкологияда 20 жыл жұмыс істедім. Сіздер онколог-хирургтің жұмысы қандай екенін білесіздер ме? Ол 8.30-да жұмысқа келеді. 30 минут палаталарды аралап, науқастарды бір шолып шығады. Одан кейін операция үстеліне кетеді. Бірінші ауыр ота жасалады. Ол таңғы 9-дан 13.00-ге дейін созылады. Бір сағат ас-су ішіп алып, сағат екіде екінші отаға кіріседі. Таңғы 9-дан кешкі 17.00-ге дейін ота үстелінің басында тізе бүкпестен жартылай еңкейіп тұрады. Былтыр онкодиспансер 8 жарым мыңнан астам адамды қабылдады. Оның ішінде 1600 адамға ота жасалды. 6 мың адам химиялық терапия алды. 800 адам сәулемен емделді. Сәулемен ем алатын бір адамға кем дегенде 30-40 күн кетеді. Қостанай онкологиялық есепке тіркелгендер саны бойынша республикада бірінші орында тұр. Бұл – біздің мамандар жақсы емдейді деген сөз. Бізде есепте тұрғандардың 72 пайызы, яғни 7 мыңнан астам адам ем қонып, тәуір болып келеді, – деді В.Дудник.
«Дәрігерлердің кәсіби шеберлігіне шүбәміз жоқ. Алайда облыстық онкодиспансерге сонау 480 шақырым қашықтықта жатқан Арқалықтан, 216 шақырым шалғайда жатқан Жітіқарадан ат арылтып жеткен науқастар апталап кезекке тұрып дәрігердің есігінен де сығалай алмай кетеді екен. Бұған не дейсіз?» деген жиын төрағасының сауалына басқарма басшысы: – Бұған жауап беруге дайын емеспін. Мен күн тәртібімен таныс емеспін. Өзім жиынға кешігіп келгендіктен, маған дайындап қойған баяндаманы ашып көрген де жоқпын, – деді.
Мәселенің түйіні шешілмей қалды
Қолдаушы тарап дәрігер мәртебесі туралы заң қабылдану керек деген бастама көтерді. Осылайша күн тәртібі бойынша көтерілген негізгі мәселе көлеңкеде қалды.
Жиынды ұйымдастырушылардың өздері бір сәт не істерін білмей қалғандай болды. Абдырап қалған көпшілікті бұл тығырықтан «Жас атамекен» жас кәсіпкерлер клубының жетекшісі Зарина Көкжанова алып шықты. Кәсіпкер бұған дейін аталған мәселеге қатысты 30 мың адаммен сөйлесіп, науқастар мен олардың туыстарының өмірін жеңілдететін ұсыныс-тілектерін жинаған. Обыр мәселесін дәрігерлер де, шенеуніктер де жеке дара шеше алмайтынын айтқан З.Көкжанова барлық тұрғындардың басын қосатын ортақ платформа жасау керек деген ұсыныс тастады. Оның айтуынша, науқас азаматтар өз құқықтарын білмейді. Бұл бағытта тиімді түсіндіру, ақпарат тарату жұмыстары жүру қажет.
Нақты бір тоқтамға келе алмаған қос тарап алдағы уақытта тағы бір кездесіп, мәселенің шешімін іздеп табуға талпынып көру керек деген шешім қабылдады.
Нұрқанат ҚҰЛАБАЕВ,
журналист
ҚОСТАНАЙ
