Қанша дегенмен тарих дегеніміз тұнып тұрған идеология. Балалардың төл тарихымызға деген көзқарасын қалыптастыру қажет. Әрине бұл бағытта оқулықтардың сапасына байланысты көптеген мәселе бар.
Міне, Алматыда өткен тарихшылардың келелі кеңесінде ұлттық тарихқа деген көзқарас, оқулықтардың сапасы және басқа да мәселелер әңгіменің өзегіне айналды. Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов және елімізге белгілі тарихшы ғалымдар, ЖОО-ның басшылары, мұғалімдер, оқулық авторлары, баспагерлер қатысқан бұл жиынды тарих ғылымдарының докторы, түрколог, «Егемен Қазақстан» РГ» АҚ басқарма төрағасы Дархан Қыдырәлі жүргізді.
Шынында бүгінгі тарих пәнінің авторлары кім және олар тарих пәнін жазған кезде қандай негіздерге сүйенді? Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов Қазақстанда бұл пән бойынша темірқазық болатын академиялық оқулық жоқ екенін ашық айтты. Бұрыннан немесе жаңадан зерттелген мәселелерді қамтитын ғылыми жұмыстың жоқтығынан оқулықтарымыздың мазмұнына көңіл толмайды. Яғни, ұлттық тарихқа жаңаша көзқарас керек.
– Тарихи сананы қалыптастыруда атқарылған жұмыстар көп. Елбасы Н.Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры», «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» секілді мақалалары тарих ғылымы, жалпы ұлтымыз үшін үлкен жаңалық болды, осы салаға үлкен серпін берді. Енді тарих саласына деген көзқарасты өзгерту үшін ғылыми-зерттеулер, жаңа концепциялар керек, – дейді бұл жөнінде А.Аймағамбетов.
Расында тәуелсіздік алғалы еліміз өз тарихына көп мән беруде. Бірақ ақтаңдақ мәселелер де жоқ емес. Мысалы, биыл Жеңістің 75 жылдығы. Алайда әлі күнге ІІ дүниежүзілік соғысты «Ұлы Отан соғысы» деуден танбай келе жатқандар бар, бұл әлі күнге бір ізге түспей келеді.
Оразақ СМАҒҰЛҰЛЫ,
антрополог-ғалым, тарих ғылымдарының докторы, академик:
– Антропология саласына алғаш рет академик Қаныш Сәтбаев жан бітірген. Енді қазіргі археологтер немен айналысып жатыр? Шынымды айтсам, көңілім тоя қоймайды. Көрші Ресейде шығып жатқан кітаптарда қазақ халқының этностық тарихына байланысты бір ауыз сөз жоқ. Ол былай тұрсын, археологиялық қазбалардың нәтижесінде табылып жатқан дүниелердің қазақ халқының ата-тегіне қатысы туралы ешқандай мағлұмат берілмеген. Бүгінгі археологтердің бағыты дұрыс емес. Тіпті кейбір этностық терминдерді дұрыс пайдаланбаймыз. Мысалы, сақты скиф дейді. «Скиф» деген сөз италиян диалектісімен қарасақ, «оңбаған, надан» деген сөз. Ал біздің тарихшыларымыз сақ пен скифтің айырмашылығын білмейді.
Болат КӨМЕКОВ,
тарих ғылымдарының докторы, академик:
– Өз тарихын білетін ел ешқашан жеңілмейді. Тарих арқылы елдің сана-сезімі өседі. Өткен ғасырдың 90-жылдары елдің сана-сезімі бір дәрежеде еді. Қазір өзгерді. Қазақ – мемлекетқұраушы ұлт, осыны баса айту керек. «Мәдени мұра» бағдарламасының нәтижесінде шетелден қаншама деректер алдық. Бірақ олар бірде-бір зерттеуде немесе жобада пайдаланылмайды. Деректанушылар жоқ. Әрине мұның бәрі қаражатқа кеп тірелетін жұмыстар. Енді министр бұл салаға бөлінетін қаржы көбейеді деп жатыр. Өте қуанышты жағдай. Осы деректану мәселесін министрлік үнемі назарда ұстауы керек.
Мәмбет ҚОЙГЕЛДИЕВ,
Қазақстан тарихшылар қауымдастығының төрағасы, академик:
– Бұл салаға мемлекеттің қолдауы жоқ емес. Әсіресе соңғы жылдары көп қолдау көрсетілуде. Бірақ мәселе тарихшылардың өзінде. Біз қаншалықты дұрыс бағыт ұстанып отырмыз? Тақырыптарды қаншалықты зерттеп жатырмыз? Оны оқулыққа қаншалықты енгізе алдық? Тарих білімін іргелендіру деген мәселе бар. Кеңес заманында осы бар болатын. Қазір жоқ. Мысалы, Отан тарихы қандай тұжырымдарға негізделуі керек? Мұны кезінде Еуропаның төрінде Мұстафа Шоқайдың өзі айтқан болатын. Біздің оқулығымызда тас дәуірінен бастап бүгінге дейінгі тарихымыздың бәрі жазылуы керек. Тарихымызда қандай іргелі кезеңдер бар? Соны ажыратып алуымыз қажет. Сондықтан арнайы комиссия құрып, тарихты іргелендіру мәселесін зерттеп, белгілі бір тұжырымдар жасау керек. Әйтпесе қазіргі бағытпен оқытудың қажеті жоқ. Қазақстан тарихы оқулығын алып тастау керек. Барлық хронологиялық нәрселерді оқытудың қажеті бар ма? Қазір кейбір оқу орындары тарихты ағылшын тілінде оқытуда. Біз дұрыс деп басымызды шұлғып отырмыз. Ұят қой. Елдің өз-өзін сыйламағаны ма? Баяғыда орыс тілінде оқыдық. Енді жақында қытай тілінде оқимыз ба? Қазақстанда қазақ тарихы ағылшын тілінде оқытылуы не деген сұмдық?
Жиында бүгінгі білім бағдарламасының сапасы төңірегінде көптеген ой-пікірлер айтылып, барлығының пікірі Қазақстан тарихы бойынша бір базалық оқулық дайындау керек деген тұжырым төңірегінде тоқайласты. Жиынды Білім және ғылым министрі А.Аймағамбетовтің өзі қорытты.
– Бүгінде археология және этнология бойынша еліміздегі 7 ЖОО, тарих пәні бойынша 43 университет маман дайындауда, – деді А.Аймағамбетов. – Әрине бұл оқу орындарының білім сапасына көңіл толмаушылық бар. Сондықтан әлеуеті жақсы университеттер ғана тарихшы мамандығын дайындау керек деген мәселені тиісті комитет зерттейтін болады. Педагогтер мамандығы бойынша да сондай шешім қабылдадық. Бүгінде 86 университет педагог мамандығын дайындайды. Әрине саны көп, сапасы ше? Тарих пәнінің оқытушысы туралы да осы нәрсені айтуға болады. 25 университетте арнайы кафедра бар. Қазіргі Қазақстан тарихы пәні бойынша 150 сағат бөлінген. Бұл жеткілікті деп ойлаймын. Басты мәселе не үйретіп, не оқытып жатырмыз? Тарих пәнін қазір оқушылар 5-сыныптан бастап оқиды. Ал 10-11 сыныпта сол нәрселерді қайталайды. Одан жоғары оқу орнында тағы оқиды. Сондықтан сол мазмұнды университетте қайталаудың маңызы жоқ деген пікірлер айтылуда. Тарихты оқыту керек, бірақ басқа қырынан оқыту керек. Бұл бағытта 1,5 млрд теңгені құрайтын 76 жобаны қаржыландырып отырмыз. Бағдарламалық қаржыландыру бойынша 2,2 млрд теңге жоспарланған. Сонда тарих саласына 4 млрд-қа жуық қаржы қарастырылған. Яғни, қаржы бар, ендігі мәселе сапада. 76 жобаның ішінде маңыздылары да, әлсіздері де бар. Тарихты оқытуда біз көбінесе фактілерге, даталарға көбірек мән беріп кеткен сияқтымыз. Мұның бәрі тарих ғылымына нұқсан келтіреді. Мектептерде 17 106 мұғалім бар. Осы мұғалімдердің біліктілігін арттыруды қайтадан қарастырудамыз. Дүниежүзілік тарихты оқытуда да бір тұжырымға келуіміз керек. Ал Қазақстан тарихы бойынша бір базалық оқулық дайындау қажет. Мемлекет тапсырыс береді, қажетті авторлық ұжымды жинаймыз, олар 5-11 сынаптарда оқытылатын тарих пәнін дайындауы керек. ҰБТ-да ең көп аппеляция беретіндер осы тарих пәні бойынша. Өйткені бір дерек үш оқулықта үш түрлі жазылған.