Бірмағамбет Байжанов 1922 жылы Ақтөбе облысы Шалқар қаласында дүниеге келген. Әкесі Байжан Данабеков сол кездегі саясаттың салқыны тиіп, 1937 жылы ұсталып, содан хабарсыз кеткен. Шешесі осы ауыртпалықтан кейін өмірден ерте озыпты. Ал әкем нағашыларының қолында тәрбиеленіп, 20 жасында 1942 жылы сол жерден аудандық әскери бөлімінен әскер қатарына шақырылып, соғысқа аттанды.
Әкемнің майданда болған кезіндегі құжаттары көшіп-қонып жүргенде жойылып кеткен. Үнемі сол құжаттарды тауып, әкем туралы мол мәліметке қанықсам деп ойлап жүретінмін. 2014 жылы интернет арқылы Ресей сайттарының бірінен әкем туралы маңызды құжаттарды таптым. Сол кездегі қуанышымда шек болмады, әкем тіріліп келгендей болды.
Соғыс кезіндегі әкемнің басынан өткен айтулы оқиғалардың бірі былай болған екен: «Екінші атқыштар ротасының атқыш қызыл жауынгері Байжанов Бірмағамбет 1944 жылы 25-26 ақпанда Ленинград облысы Порхов қаласы үшін шайқаста өзін Отан үшін батыл және жанқиярлық жауынгер ретінде көрсетті».
«1944 жылы 25 ақпан... Байжанов Бірмағамбет Заходы-Киевка кентіндегі шайқаста қазақтардан құралған взвод жауынгерлеріне командир бұйрығын орыс тілінен қазақ тілінде аударып жеткізді. Осылайша жеке айрықша ерлігімен жауынгерлердің алдына түсіп, оларды өз артынан ертті».
Әкем осы шайқаста 6 неміс солдатының көзін жойыпты. Осы ерлігі үшін «За отвагу» медалімен марапатталған.
Бұған қоса әкем тағы бір ерлігімен ерекшеленген екен: «Сержант Байжанов Бірмағамбет 1944 жылы 9 шілде Вуокси өзенін еңсеру кезінде көрсеткен ерлігі мен батылдығы – екінші рейспен зеңбіректерді тасымалдау кезінде аспаннан бомбылаудың салдарынан өзеннің ортасында қалып қойған паромды суда шебер бағыттаудың арқасында от аймағынан алып шықты және паромның оқ тиген тесіктерін ағаш жаңқаларымен бітеді. Нәтижесінде, жүк қарсы жағалауға уақтылы жеткізілді. Үш күн үздіксіз жұмыстың арқасында 39 рейс жасалды, біраз жауынгерлік техника, оқ-дәрі, жаяу әскер тасымалданды. Вуокси өзенін еңсеру кезінде тапсырманы үздік орындағаны үшін, сонымен қатар көрсеткен ерлігі мен батылдығы үшін сержант Байжанов Бірмағамбет ІІІ дәрежелі «Даңқ» орденіне лайықты деп танылып, марапатталды».
Осындай ерлігімен дараланған әкем соғыстан аман-есен елге оралып, 1949 жылы шаңырақ көтерді. Өмірге бес баласы келді. Сол тұста Шалқар ауданында мал шаруашылығын өркендетуге атсалысты, зоотехник болып қызмет атқарды.
Әкем соғыста үш рет жарақат алған. Сол жарақаттары асқынып, 1963 жылы ұзаққа созылған аурудан қайтыс болады.
Жұбайы Қамаш Елемесова – тыл ардагері. Соғыс кезінде 13 жасынан бастап Арал қаласының балық зауытында сұрыптаушы болып еңбек еткен. Әкеміз қайтқаннан кейін бір ұл, төрт қызын тәрбиелеп өсірді. Шалқар ауданаралық базада койма меңгерушісі болып, сол жерден зейнетке шықты. Өмірдің соңына дейін Шалқар қаласында тұрып, 2015 жылы өмірден озды.
Қанды қасапты көрген, 41 жыл өмір сүрген соғыс ардагері әкем туралы өзім білетін мағлұмат – осы. Оның майданның алғы шебінде жүріп көрсеткен өжеттігі, елге оралған соң ауданның мал шаруашылығын өркендетуге қосқан үлесі – артындағы ұрпағына үлкен өнеге.
Қалаужан БАЙЖАНОВА
Нұр-Сұлтан
