Өткен жылдар елесін жаңғыртқанда өздерінің қаламгерлік кәсібін спорт тақырыбында шыңдаған тарланбоз журналист-жазушылардың аты-жөндері тіл ұшына оралған. Әр дәуірдің, әр кезеңнің өз тұлғалары болады. Өткен ғасырдың алпысыншы, жетпісінші жылдары баспасөз беттерінде бұрын-соңды там-тұмдап, елеусіздеу шалынатын спортқа арналған материалдар көптеп көрінген. Додалы жарыстардың географиясы да кеңейіп, аламан бәсекелерде топ жарған қазақстандық саңлақтардың есімдері де айрықша дабылды естіле бастағаны мәлім. Республика мерейін асқақтатқан жұлдыздар шоғыры спорттың әр түрінен жарқырап естілгенде көңіліміз тіптен шарықтап, шалқып кететін. Намыс қайрағын жаныған әлемдік, халықаралық, одақтық, республикалық жарыстардан сүйіншілеп жедел хабар жазған, жан алысып, жан беріскен сәттердің ыстық-суығын суреттеген, медальдар сарапқа салынған мезеттердегі шайқастардан репортаждар берген, топ жарған саңлақтар туралы толғаулар мен очерктер тербеген журналистер мен жазушыларды құрметпен айтар едік. Олар – Қалдарбек Найманбаев, Сматбек Төребеков, Өмірзақ Жолымбетов, Совет Шиманбаев, Сұлтанғали Қаратаев, Жүсіп Қисымов, Несіп Жүнісбай, Дүрәлі Дүйсебай, Қыдырбек Рысбек, Есей Жеңісұлы, Ғалым Сүлеймен және кейінгі толқын жастар. Шүкір, толқыннан толқынға, буыннан буынға ұласқан спорт қаламгерлерінің сапы селдіремей болашаққа жалғаспақ. Тәуелсіз қазақ елінің спорттық шежіресін жазатын журналистерге жүктелер міндет зор. Игі дәстүр ілгері жетелей бергей.
Сол сиректердің сойына өз басым белгілі спорт қаламгері, өзіміздің Оңдасын Елубайдың аты-жөнін қосар едім. Өйткені әмбебап журналист-жазушы қаламына адал, кәсібіне әманда аса құрметпен қарайды, ол бүгінгі таңда жетінші асуына алқынбай, сергек те қағілез қалпында емін-еркін көтеріліп отыр. Оның журналистік ұзақ жолын спортсыз елестету еш мүмкін емес. Оңдасын – тек спорт емес, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, басқа да тақырыптарға қаламын еркін сермеген, жан-жақты журналист.
Ел газеті «Егеменге» бізден кейін келіп, соңымыздан ерген, ағаларының ақыл-кеңесін құлағына құйып, журналистік тәжірибесін шыңдай түскен Оңдасын ініміз аға газетке келген кездегі сәтін былай деп еске алады.
...1990 жылдың сәуірінде сол кездегі «Социалистік Қазақстан» газеті бас редакторының бірінші орынбасары Ержұман Смайыл телефон шалып, үш күннен соң Алматыға жетуімді, бас редактор Шерхан Мұртаза қабылдайтынын айтты. Ол кезде облыстық «Коммунизм туы» газетінде өнеркәсіп, құрылыс, транспорт бөлімінің меңгерушісі қызметін атқарып жүргенмін. Республикалық газетке бұрындары да, Алматы Жоғары партия мектебінің тыңдаушысы болып жүргенімде де мақалаларым жиі шығатын. Тіпті бір ай еліміздің бас газетінде тәжірибеден да өткенмін. Газеттің меншікті тілшілер бөлімінің меңгерушісі Кеңесхан Зәкен, басқа да алдыңғы толқын ағалардың шарапаты тиіп ақыры бұл қызметке тағайындалдым. Шерхан аға қадау-қадау тапсырма беріп, Өскеменнің күрделі экологиясы, қазақ мектептерінің жай-күйі, басқа да мәселелерге көңіл бөлуге кеңес берді.
Экономика тақырыбына меншікті тілші жиі қалам сілтеп, проблемалық мақалаларды бере бастады. Оңдасынның шалғайдағы ауылдардан жазған мақалалары күн құрғатпай шығып тұрды. Өскемендегі қазақ тілінің хал-ахуалы туралы жазған «Сегіз көше, бір мектеп» деген сын мақаласы дүрбелең туғызды. Ол мақалада 350 мыңдай тұрғыны бар Өскемендегі жалғыз қазақ мектебі туралы сөз болған. Оған облыстық партия комитеті жауап қайтарды.
Мына бір оқиға менің есімде қалыпты.1990-жылдың 14-маусымында Шығыстың Зайсан ауданында алапат апат – қуаты сегіз баллдан асатын зілзала болды. Шерхан аға бәрімізді ертеңінде таңертең жинап алып, лездеме өткізді. Зайсандағы жер сілкінісінің көршілес төрт ауданда бес жүзге тарта тұрғын үйді, жүздеген әлеуметтік нысанды қиратып кеткенін, бір баланың құлаған үйінді астында қалып, қайтыс болғанын тілге тиек етіп, бір күндік жалақымызды аударуға келісімімізді сұрады. Меншікті тілшілер бөлімінің меңгерушісі Кеңесхан Зәкеновке Шығыстағы тілшіге хабарласып, күн сайын шұғыл материалдар беріп тұруды жүктеді.
Оңдасын күн сайын газетке мақалалар беріп тұрды. Құрылыс материалдарын ұрлағандарды сын тезіне алды, дабыл қақты, еліміздің әр облысынан көмекке келген құрылысшылар туралы репортаждар, сын мақалаларды ұйымдастырды. Зілзала тақырыбы төрт жыл бойы еліміздің бас басылымында газет бетінен түскен жоқ. Сын сәтте көмек қолын созған азаматтар жайлы да жазуды ұмытқан жоқ. Зілзала апаты толық жойылған соң Оңдасынның жазған мақалалары Қазақстан Журналистер одағының арнайы сыйлығына ие болды.
Қаламын құлшына сермеп келе жатқан Оңдасын бауырымыздың тындырған шаруасы шаш-етектен деп қуана айтқымыз келеді. Спорт шежіресін, спорт жылнамасын толтырудағы тынымсыз, толассыз еңбегі орасан Оңдасын Елубай журналист ретінде қыруар қызмет етті. Кәнігі балуанға оңы да бір, солы да бір демекші, өз мамандығының хас шебері «Egemen Qazaqstan» газетінің меншікті тілшісі болған ширек ғасыр уақтысында барлық тақырыптарға, өнеркәсіп, ауыл өмірі, руханият, жер мен тіл тәрізді алуан-алуан тақырыптар төңірегінде үздіксіз жазғаны есімізде. Отанымыздың бас басылымында жемісті де жеңісті еңбегімен дара көріне білді. Мерей марқайтар мезетте өкшемізден ерген іні-достың маңдай терінен туған кітаптардың аттарын атай кеткен абзал. Олар: «Шымыр келер Шығыстың ұл-қыздары», «Алтайым-алтын тамырым», «Аялайық Алтайды», «Жүрегімде жастықтың ізі қалды», «Жанарымда – жасыл құрлық», «Париж-Сидней: саңлақтар самғауы», «Азиатский аккорд мирового футбола», «На земле древней Эллады», «Турин тағылымы», «Уроки Турина», «Алатауды дүбірлеткен 11 күн» және тағы басқалар. Оңдасын жан-жақты, фотоға түсіруді де, видеоға түсіруді де шебер меңгерген әмбебап журналист. Сондықтан болар оның түрлі-түсті суреттермен кестеленген бес томдық, ел спортының шежіресінен мағлұмат беретін «Айшылық алысқа алты сапар», «Алашты асқақтатқан Азиада», «Өмірді суретпен өрнектеп», «Жеңіс жалауын желбіреткен жетеу» (Лондон Олимпиадасы жайлы), өткен жылы мемлекеттік тапсырыспен 5 мың данамен жарық көрген «Дүниені дүбірлеткен жеті дода» атты фотоальбом жинақтары оқырмандарының ыстық ықыласына ие болды. Жақында ғана Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Спорт комитеті жариялаған спорт журналистері арасындағы Сейдахмет Бердіқұл атындағы сыйлықты екінші мәрте иеленді. Оңдасынның бүгінгі күнге дейін 21 кітабы жарық көрді. Жақында ғана өзі қызмет ететін республикалық «Қазақ спорты» газетінің құрылтайшысы, белгілі қаламгер-жазушы Ырым Кененбай қаламгердің мерейтойына орай түрлі-түсті, ғұмырнамалық «Ғұмыр дастан» атты фотоальбом кітабын шығарып берді. Міне, мәрттік!
Өз басым бүгінге дейін Олимпиада ойындары мен футболдан өткен Әлем чемпионаттарын көзбен көріп, жазған кітаптарына фото суреттерді тұздықтап, көз алдыңа әкелетін бесаспап журналистерді сирек кездестіріппін. Ал Оңдасынның бұдан бұрын жарық көрген түрлі-түсті суреттермен әсем безендірілген, мемлекеттік тапсырыспен 5 мың данамен жарық көрген «Дүниені дүбірлеткен жеті дода» атты кітабы жайлы белгілі спорт журналисі, Л.Н.Гумилев атындағы ұлттық университеттің профессоры, «Қазақ спорты» газетінің бас редакторы Дүрәлі Дүйсебай:
– «Әлемнің қай жерінде, қай түкпірінде жүрсе де айналасынан мейір іздейді, ағайындарын сағынып жүреді. Аустралия топырағында жүріп, Қытайда туып-өскен, бүгін сонау ит арқасы Сиднейде тұратын Жанар Мұқанқызы деген қарындасымызды тауып алады, әңгімелеседі, сосын бізбен таныстырады. Осынау жасыл материкке қазақ қызының аяғы тиіп, тұрып жатыр дегенді өз басымыз естіген жоқпыз. Бұл да журналистің сезімталдығы, жылт еткен жаңалықты іліп алатын жанкештілігі деп білдік. Иә, Оңдасын нағыз фанат, жиһангез журналист. Ол тіпті сонау Афина Олимпиадасына барар кезде өзінің «шоха» көлігін сатып, Эллада еліндегі спорт додасына аттанған. Спорт тақырыбына жарты ғасырдан бері қалам сілтеп келе жатқан кейіпкеріміз мұның алдында өзі қатысқан жеті Олимпиада ойындары ғана емес, Париж бен Корея және Жапонияда футболдан өткен Әлем чемпионаттары, Антальядағы ауыр атлетикадан болған дүниежүзілік додадан, Алматы мен Астанада өткен қысқы Азия ойындары және дүниежүзілік студенттердің Универсиадасы туралы жазған альбом кітаптары қалың қауым іздеп жүріп оқитын құнды кітаптар», деп пікір жазыпты.
Оңдасынмен әңгімелесе қалсаңыз, спорт әлеміне сүңгіп кеткендей әсерде қаласыз. Ол сонау одақ кезіндегі, қазіргі сәттегі спорттың жай-күйін шекілдеуікше шағады. Оның айтуынша, спорт тақырыбына қалам сілтеп жүрген саусақпен санарлық журналистердің соңғы он жылда «екінші тынысы» ашылған сыңайлы. Әлі есімде дейді кейіпкеріміз, 1998 жылғы Париждегі, 2002 жылғы Корея мен Жапониядағы футболдан өткен әлем чемпионаттарына небәрі бес-алты журналист барса, 2014 жылы Сочидегі ақ Олимпиадаға Қазақстаннан төрт жүзден астам жанкүйер, оның ішінде 43 журналист Үкіметтің қолдауымен тегін барып, жерлестерімізді жан алысып, жан беріскен додада қолдады, рух берді. Лондон Олимпиадасына да ондаған ақпарат құралдары барып, спорт ареналарынан репортаждар ұйымдастырды. Мұның өзі қазақ елінің экономикасы дамып, кемелденіп келе жатқанын аңғартады.
Оңдасын бауырымыздың досқа деген адалдығы, ақжарқын мінезі, басқаларға жақсылық жасағасы келіп тұратын аңқылдаған қасиеті оны басқалардан ерекшелендіріп тұрады. Ол жиырма жыл бойы меншікті тілшілердің «президенті» болған кезде әріптестеріне қамқорлығын аяған жоқ. Отбасында қиын жағдай болғандарға тілшілерді ұйымдастырып, қаржылай көмек көрсетті. Жаңадан келген тілшілермен үнемі хабарласып, ақыл-кеңес беруден жалыққан жоқ. Ол ширек ғасыр газеттің меншікті тілшісі қызметін абыроймен атқарды.
– Тоқсаныншы жылы осы қызметке кіріскен кезде Боранғали Ырзабаев, Мәлік Мұқанов, Елбасы «Полтора қазақ» деп ат қойған Сейдахмет Мұхаметшин, Амандық Әбжан, Әмір Оралбай, Бағдат Мекеев, басқа да азаматтармен қоян-қолтық жұмыс жасадық. Бір-бірімізбен телефон сымы қызарғанша ұзақ сөйлесетінбіз, пікір алысатынбыз. Сол жылдары Алматыға да жыл сайын тұрақты шақырып тұратын. Баспасөз саласына өлшеусіз еңбек сіңірген сол азаматтар қазір арамызда жоқ. Бүгінгі күні меншікті тілшілер жасарған, газетке жарияланған мақалаларынан тың серпін, жаңа леп, батылдық пен ізденгіштік аңғарылады. Мәселен, менің орныма келген талантты журналист Думан Анаш бұл күндері газет бас редакторының орынбасары қызметінде. Одан кейін Шығысқа тілші болып келген Азамат Қасымның еліміздің бас газетінде көтерген өзекті мәселелері Президент Қ.Тоқаевтың назарына ілігіп, шекаралық аудандар проблемасы, Бұқтырманың бойындағы өзенге көпір салу шешілетін болды. Газеттің басқа тілшілері де міндеттерін абыроймен атқарып келеді. Күні кеше газеттің ғасырлық мерейтойында Отанымыздың бас басылымының тізгінін абыроймен ұстап отырған Дархан Қыдырәлі ақпарат айдынында жемісті қызмет атқарып келе жатқан журналистерді марапаттап, еңбектерін лайықты бағалағанын ұрпақтар үндестігінің көрінісі деп түсінген жөн, – деп ағынан жарылды әріптесіміз.
Оңдасын Елубайдың баспасөздегі ұзақ жылғы еңбегі лайықты бағаланды, «Құрмет» орденін, онға тарта медальдарды иеленді. Қарымды қаламгер әріптесіміз – «Қазақстан Республикасының Мәдениет қайраткері», «Қазақстанның құрметті спорт қайраткері», «Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің құрметті профессоры», Өскемен қаласының, Зайсан ауданының құрметті азаматы, Қазақстан Жазушылар, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.
Бұрыннан айтылатындай, спорт-сергектік, батылдық, ерлік! Соның бәрін көріп тамашалаған ол талай аңызға айналған ғажайып рекордтар мен жеңістердің куәгері болды. Оңдасынның өзге қаламдастарынан ерекшелігі – дүниежүзінің атышулы спорт ареналарында, стадиондарында, спорт сарайларында болып, әлемдік деңгейдегі додаларды өз көзімен көріп, елге орала салысымен әсерімен бөліседі, газеттерге мақалалар жазады, кітап шығарды. Қаламымен бірге фотообьективті сөйлетіп, өзі түсірген бейнефильмдерді кездесулерде жас ұрпаққа көрсетті. Өшпейтін бұл шығармалар бүгінгі, келешек ұрпаққа өнегелі мұра болары даусыз. Күні ертең Бекзат, Ермахан, Бақыт, Бахтиярға еліктеп, олардың да Олимп шыңына көтерілуі ғажап емес. Бүгінге дейін Оңдекең әлемнің отызға тарта елдеріне сапарлаған екен. Ол қатысқан 7 Олимпиада ойындары, 5 Әлем чемпионаты, алты Азия ойындары мен студенттердің универсиадалары, жүздеген халықаралық, республикалық, облыстық спорт додалары ескерусіз қалған жоқ, кезінде оқырмандары хабардар болды.
Жеті асқардың биігіне көтерілген Оңдасынға ұзақ ғұмыр, отбасы бақытын, балалар, немерелер мен шөбере қызығына тоймай қуанышқа бөлене беруін тілейміз. Қабырғалы қаламгер, сиқыр өнердің шырақшысы болып келе жатқан бауырымыздан алдағы уақытта да шығармашылық табыс күтеміз!
Жанат ЕЛШІБЕК,
жазушы, журналист, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, «Egemen Qazaqstan» газетінің ардагері
НҰР-СҰЛТАН
