Қой өсімтал түліктің бі­рі. Алынатын өнімі де көл-кө­сір екені ешқандай талас ту­ғызбайды. Бұл ретте ең ал­дымен айтайын дегеніміз об­лыстағы Ырғыз, Ойыл, Бай­ғанин және Шалқар аудан­дырының табиғи-климаттық ерек­шелігі, мұндағы түгін тартса, майы шыққан шұрайлы дала­лық алқаптар қой шаруа­шы­лығын өркендетуге өте қо­лай­лы екені. Кеңестік кезең­де өңірдегі қой отарлары дәл осы аумақтарға шоғыр­ла­ныпты. Бұған дейінгі қой өсі­ру дәстүрі мен тәжіри­бесі аталған аудандар аума­ғын­да жаңаша көзқарас жағ­дай­ын­да жалғасын тауып келеді. Бүгінгі кезде аймақта асыл тұқымды қой өсіруге ба­ғыт ұсталып отыр. Өйткені 4-5 бас жайдақ малдан гөрі бір бас асыл тұқымды мал ұс­тау – әлдеқайда тиімді екен^­дігі тәжірибеде толық дәлел­денген. Бұдан алынатын өнім сапасы жоғары болатыны да бесенеден белгілі. Тағы бір атап өтерлігі, ежелгі қой шаруашылығымен айналысып келген аудандарға қоса облыс орталығынан аса қа­шық емес Қобда, Алға және Мұ­ғал­жар секілді аудандарда да асыл тұқымды қой өсіретін агроқұрылымдар көбейіп келеді.

Тұтастай алғанда өңірдегі қой өсіру ісінің басым бағытын жартылай қылшық жүнді және қылшық жүнді қой тұқымдары құрайды. Бұған қоса ұсақ малдың тағы бір асыл тұқымды түрі – цигай мериносын өсіруге де көңіл бөлінген. Соңғы жылдары республикамыздың көптеген облы­сында еділбай қойын өсіруге де сұраныс күрт өсіп келеді. Өйт­кені еділбай қой етінің сапа­сы өте жоғары екені ғылыми тұр­ғы­­­дан дәлелденген. Екіншіден, оның қатаң табиғи климаттық жағ­­­­дай­ларға төзімді келетіні, бап тал­­ға­­­май­тыны, жылқы секілді қыс кезін­де де тебіндей жүріп, қар­­­дың ас­тынан өз азығын өзі тауып жей­тіні оның өзге тұқым­дас­тарынан артықшылығын көрсетеді.

Асыл тұқымды қойдың бұл түрі облыстың Ырғыз ауданын­дағы «Алтын Әсел» ЖШС мен Ойыл ауданындағы «Данагүл» жә­не «Толғанай» атты шаруа қожа­­лық­­тарында өсірілуде. Әрине, кез келген шаруа иесі ең алды­­мен өзі өсіріп отырған малдан пай­да тауып, қажет болған жағ­­дай­да оны экспортқа шыға­ру­ға қам жа­сай­тыны хақ. Ма­ман­дар­­дың мәлім­деуінше, еділ­бай қойы­­ның құй­рығы экс­порттық өнім қатар­ына кірмейді екен.

Түлік – өзінің төлі есебінен өседі. Бұл үшін облыстағы қой өсірушілер табиғи және қолдан ұрықтандыру арқы­лы оның санын өсіруге қам-қарекет жасап жүр. Ақтө­бе облыстық ауыл­ша­руа­шы­лық бас­қармасы мал шаруа­шы­лығы бөлімінің бас маманы Нұрлыбек Әлімбековтің айтуынша, облыстағы ана­лық сау­лық қойдың 90-95 пайызы қолдан ұрық­тан­дырылады. Яғни әр отарға қошқарлар жібе­рі­ліп, күйектен өткізіледі. Со­ны­мен бірге өңірде «Алтын Әсел» ЖШС секілді он мың бастан асатын қой өсіретін агро­­кәсіпорында қолдан ша­ғы­­лыстыру қосындары жасақ­тал­ған. Мұнда негі­зі­нен жарты­лай қыл­шық­ты жүнді қой­лар күйек­тен өтеді екен. Күйек маусы­мы өңірде әр жыл­дың 11 қара­шасы мен 15 жел­тоқ­саны аралығына орай­лас­ты­рылған.

Қазіргі күні малды өз тө­лі есебінен өсіру ісінде бұ­рын­­ғыдай әр 100 саулықтан 120 немесе 130 қозы алу деген секілді лепірме жоспар, со­циа­листік міндеттемелер мен асқақ ұрандар келмеске кет­кен. Фермерлер әр жүз сау­лықтан 85-90 қозы алса, қанағат тұтады. Басты мәселе төлдің көптігі емес, саны аз болса да сапалы болып, тез ширығып өсірілуінде.

Облыстық ауылша­руа­шы­лығы басқармасынан алын­ған соңғы деректер бойынша, 2020 жылдың 1 мамы­рына дейін өңірдегі шаруа­шылықтарда 391 287 қозы алынғаны айтылған. Бұл көр­сеткіш өткен жыл­дың есеп­тік кезеңімен салыс­тыр­ған­да 11 мың төлге артық екенін айтады Ақтө­бе облыстық ауылша­руа­шы­лы­ғы басқармасының басшысы Құсайын Сәрсембай.

– Бұл негізгі әрі соңғы көр­сет­кіш емес, төлдеу мер­зімі әлі аяқ­талған жоқ. Ауыл әкім­дері мал­дың, соның ішінде қой-ешкінің са­нына жы­лына екі рет санақ жүр­гі­­зіп отырады. Сол кезде біраз өзге­­рістер енгізілетініне сенім мол, – деді ол.

Қазір сақман­ның нағыз қызған кезі. Ке­ңес дәуірінде қой төлдету науқанын тиімді әрі шы­ғын­сыз өткізу үшін оған жан-жақ­тан адамдар тартыла­тын.

Бүгінгі жағдай бұдан бөлектеу. Шаруалар келісім­шарт арқылы бос жүрген ауыл адамдарын уақытша мау­сым­дық жұмысқа қабылдау ар­қылы мәселені шешіп отыр дейді ауыл шаруашылығы басқарма­сы­ның бас маманы Нұрлыбек Әлім­беков.

Қазіргі күні бұрынғы ұғым­дағы айдаладағы қаңы­раған қара қыстау мен ескі қора-қопсылар, көптен бері жөн­деу көрмей, сылағы түсе бас­таған тоқал тамдар мен мал­шы шопандардың жада­ғай жазғы лашықтары келмес­ке кеткен. Бүгінгі заманауи қой шаруашылығы кешен­дерінде 2 мыңнан 10 мың басқа дейін қой бағылады. Мұ­ның жарқын мысалдары бү­гінгі әңгімеміздің бас­ты қа­зығына айналып отырған Ақтөбе облысында да айқын кө­рінетінін айтудың өзі бір мерей.

Сөз соңында бүгінде Үкімет асыл тұ­қымды қой өсірушілерге ұдайы қаржылай қолдау көр­сетіп келе жатқанын айта кетейік. Бұл орайда меншік иелері шығарған шығынның бел­гілі бір бөлігін жабу үшін әр бас асыл тұқымды қой­­ға субсидия түрінде 8000 теңге бөлінген. Бұл есепке селек­­ция­лық-асылдандыру жұ­­мыс­тарын жүргізуге қа­жет­ті мемлекеттік жәрдемақы тө­лемі кірмейді. Қаржылай көмектің бұл түрі өзге есептер бойынша қарастырылған.

Сонымен бірге биыл­ғы жылы өңірде мал шаруа­шы­­лы­ғы саласын субсидия­лау үшін облыстық бюджет­тен қосымша 6 млрд теңге­ден астам қаражат бө­лінді. Соның елеулі бөлігі қой өсі­рушілердің еншісіне тиді. Қыс­қасы, облыста қой өсіріп, пайда, табыс табамын деу­шілерді қаржылық жағынан қолдауда кідіріс жоқ деуге әбден болады. Бұл жайт ежелден бергі ата кәсібіміз – қой шаруашылығының одан әрі дамуына алғышарт болатыны анық.

Ақтөбе облысы