Жыл басында Әбу Насыр әл-Фарабидің 1150 жылдық мерейтойының ресми ашылу рәсімі ҚазҰУ-дың Студенттер сарайында бастау алды. Ұлы ойшыл, ғұламаның мерейтойлық салтанатының ашылуында Біріккен Ұлттар Ұйымының, сондай-ақ ЮНЕСКО, ТҮРКСОЙ және басқа да халықаралық ұйымдардың, Қазақстандағы дипломатиялық миссиялардың өкілдері, мемлекет және қоғам қайраткерлері, көрнекті ғалымдар қатысқаны мәлім. Осыдан кейін елімізде бірқатар шаралар өтуде, – деді институт директоры.
Енді міне, Философия, саясаттану және дінтану институты «әл-Фараби және қазіргі қоғамдағы интеллектуалды мәдениетті жаңғырту мәселелері» деген тақырыпта халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция, яғни форум өткізді. Жұртшылыққа мәлім, қазіргі ахуалға байланысты бұл басқосу жартылай онлайн, яғни кейбір ғалымдардың конференцияға қашықтан қатысу жағдайында өтті.
Сонымен аталмыш халықаралық форумның жұмысына Украинадан, Ресейден, Қытайдан, Германиядан қатысқан мамандар, сондай-ақ, бірқатар жоғарғы оқу орындарының, институттың ғалымдары ғұлама ойшыл, философ, ұлы тұлға Әбу Насыр әл-Фараби бабамыздың адамзат баласының өркендеп дамуына қосқан ұшан-теңіз үлесі туралы өз ойларын ортаға салды.
Ғылыми конференцияның басты бағыттары белгілі. Олар: әл-Фарабидің философиялық мұрасы және қазіргі заман; ұлы ғұламаның тәрбие теориясы және заманауи білімнің жаңғыру мәселелері; Қазақстандағы діни жағдайға орай ғалым еңбектеріндегі сенім шаралары; әл-Фараби және түркі әлемінің мәдени-өркениеттік мұрасы, сондай-ақ қазақ философиясының өзекті мәселелері және басқа тақырыптар қамтылды.
Философия ғылымдарының докторы Ғалия Құрманғалиева өз сөзінде «Оның идеологиясы бүгін де өміршең, жаңа заманда әлем таныған ғалымның еңбектері озық методология ретінде танылуда. Философтың зияткерлік мұралары жұртшылықты адамгершілікке, білімге, ұдайы ізденісте болуға үндейді. Фараби феномені осында», дейді.
Форумға қатысқан бірқатар ғалымдардың айтуынша, шығыс ғұламасының әлі де ашылмай, зерттелінбей жатқан мұраларын тікелей араб, парсы тілдерінен, яғни түпнұсқадан тәржімалау қажеттігі сөз болды.
Философия ғылымдарының докторы Гүлжахан Нұрышева «әлем таныған ғұламаның еңбектеріне түркі, араб елдері ғана емес, бүгінде ағылшын, неміс, француз ғалымдары назар аударып, қызығушылық танытуда. Айталық Оксворд, Стэнфорд университеттерінің зерттеушілері ойшылдың тұжырымдарына ден қойып, зерттеу үстінде» деп түйіндеді өз пікірін.
Онлайн форумға қатысқан Ярослав Мудрый атындағы Украина ұлттық заң университетінің ғалымы Л.Сидак адамның өзін өзі дамытуы, ұдайы ізденуі, жетілуі, өркениетке ұмтылуы керек деген ойын ортаға салды. Керемет қоғам құру үшін әділеттілікке, адамгершілікке бағытталуы тиіс. Әл-Фараби теориялары, Платонмен ғылыми байланысы, Аристотельдің ойларымен үндес болуы – міне құндылық деген осында жатса керек. Шығыс ғұламасының терең ойлы тұжырымдамаларын бүгінде батыс ғалымдары мойындап, зерттеу үстінде.
Ал Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті «Ясауи» ғылымизерттеу орталығының директоры, профессор Досай Кенжетаев Фарабидің теологиясы, жан, болмыс теориялары туралы ой қозғады. Ғарыштық интеллект, яғни ғаламдық, космеологиялық тұжырымдар, Алланы тану, құдірет ұғымдары туралы пікірімен бөлісті.
Ғылыми-тәжірибелік конференцияда сондай-ақ ғалымдар тарапынан көңіл бөлетін жайт денсаулық, жан мен тән проблемасы, өмір мен өлім мәселесіне деген философиялық көзқарастар ортаға салынды.
Біздің елімізде Әбу Насыр әл-Фараби мұраларын аудару, зерттеу, насихаттау жұмыстары өткен ғасырдың орта шенінен бастау алып, Қазақстан фарабитанудың әлемдегі ең үлкен орталықтарының біріне айналғаны мәлім. Әл-Фараби идеялары әлемдік өркениеттің баға жетпес жауһарларының бөлінбес бір бөлігі саналады. Оның құнды ойлары бүгінде білімді тұлғалардың санасына игі әсер етіп, өнегелі істерге талпынудағы ізденістер мен әділетті қоғам орнату жолындағы адамзаттың дамып, бақытқа жетуге деген талпынысын айғақтайды.
Әл-Фараби үлкен ізденістерінің арқасында Аристотельден кейінгі «екінші ұстаз» атанады. Халықаралық басқосу форумына әр тараптан қатысқан ғалымдар осы жолы тағы бір мәрте ғұламаның кемеңгерлігін тілге тиек етіп, өз ойларын ортаға салды. Көреген ғалым философия саласы бойынша грек ойшылы Аристотельдің көптеген еңбектерін талдап түсіндіргені айтылды. Яғни ол грек тілінде ғана дамып жатқан ғылымның араб, парсы, түрік тілдерінде тәпсірін жасайды. Сонымен қатар Аристотельдің әлеуметтік-қоғамдық идеяларын түсіндіріп қана қоймай, оны дамыта білді. Жалпы саны 150-ге жуық философиялық және ғылыми трактаттар жазып қалдырғаны мәлім. Терең ойлы ізденімпаз ғалымның еңбектеріне көз салсақ, философия мен логика, саясат пен этика, музыка мен астрономияны зерттегенін білеміз. Мемлекетті, ел басқару жөнінде ғажап тұжырымдар жасай білген. Әл-Фарабидің бай ғылыми мұрасына философиялық көзқарас тұрғысында «парасатты ой» ретінде, бірінші кезекте, адамдардың теңдік мәселелеріне, әлеуметтік әділдік пен жалпы игілік проблемаларына арналған шығармалары іріктелді.
Әл-Фараби сияқты ғаламдық тұлғаның еңбектері көп уақыттан бері әлемнің көптеген ғалымдары тарапынан зерттелініп келеді. Біздің еліміздегі зерттеулер осы үлкен үдерістің жалғасы десек те болады.
Ұлы ойшыл, ғұлама ғалым әл-Фараби мұраларының қазақ даласына қайта оралуы және оның мемлекет басқару жөніндегі тұжырымдары, әлеуметтік-этикалық, саяси, философиялық, діни көзқарастары қазіргі жаһандану аясындағы қоғамымыз үшін өте маңызды. Қазақ даласы Отырарда дүниеге келіп, түркілік дүниетанымның мүмкіндігін әлемге паш еткен Әбу Насыр әл-Фараби адамзаттың кемелдікке деген үздіксіз ұмтылысы. Әлемдік өркениетте өз орнын ойып алған бабамыздың ілімін әрі қарай зерттеп, танып білу, оны ұлт мүддесіне жарату – таусылмас рухани азық, баға жетпес құндылық.
Саясат БЕЙІСБАЙ,
Философия, саясаттану және дінтану институтының бөлім жетекшісі