ДҮБІРГЕ ТОЛЫ ДҮНИЕ

Көрші қақысын ұмытуға болмайды Өзбекстан соң­ғы рет екі ел арасындағы ірі ше­каралық Қарасу бекетін бір жақты жа­п­қанын са­рап­шы­лар үлкен сая­сатқа апарып тіөрейді. Бұл қыр­­ғыздардың Сыр­да­рияға барып құятын На­рын өзенінде Қамбар ата-1 ГЭС-ін салу жоспарына жауап деп бағалайды. Бұл құрылыс Қыр­ғызстаннан бастау алатын суға бөгесін. Сондай бөгесін жүзеге асса, Өзбекстанға келетін су азаяды. Ол су өзбектердің негізгі дақылы – мақта егісіне зиянды әсерін тигізеді. Әрине, өзбектер Қарасу бе­кетін сол үшін жаптық деп отыр­ған жоқ, жай бір желеуді алға тосады – айтарлықтай автокөлік ағыны өтетін бұл өткізу пункті жедел жөндеуді қажет етеді-міс. Солай болған күнде де, жақсы көршілер мұны күні бұрын ескертіп, әйтпесе оны тарс жап­пай-ақ, сол жөндеу жұмысын қосарлай жүргізе бермес пе. Ал бұл бекетті жапқаннан кейін де журналист қауым онда ешқандай жедел жөндеу жұмыстары жүріп жатпағанына куәлік етеді. Енді бұл бекеттің жабы­луы­ның салдарына келсек, одан ең алдымен екі жақтың да бизнесіне зиян келеді. Осы Қарасуда үлкен көтерме базар бар. Оған түскен қытай бұйымдарын өзбек жағынан келгендер алатын, оны өз жағына апарып сататын. Содан екі жақтың да адамдары өздерінің күнкөріс қажетін айырып отырар еді. Шекарадағы қақтығыстардың қолдан жасалып отырғандығы, жоғары жақтың қолдауымен ғана емес, тікелей нұсқауымен жасалып отырғаны да даусыздай көрінеді. Мұның өзі қазір жүйелі сипат алғандай. Осы жылдың басында Жалалабад облысында өзбек әскерлері қырғыз шекара­шысын жаралап, бір апта бойы өздерінде ұстап, қорлаған кө­рі­неді. Осы наурыз айының ба­сында төрт өзбек малшысын ше­кара бұзған кезінде қырғыз сақшылары ұстап алған, олардың біреуі қашып кеткен. Одан кейін тағы бір оқиға – көлікке мінген өзбек азамат­тары шекара бұзып қана қоймай, шекара қыз­мет­кер­ле­рі­нің ес­керт­пе­леріне құлақ аспаған. Сонда қыр­ғыз­дар ас­панға мыл­­тық атып, оған да тоқ­та­ма­ған соң, мә­ши­нені көз­деп ат­қан­да, он­да отырғандардың біреуі оққа ұшқан да, екіншісі жараланған. Қарасу бекеті қайта ашыла ма, бұл жайында өзбек жағы ешнәрсе айтпайды. Мұны сарапшылардың бір парасы өзбек жағының қыңырлығы десе, екіншілері күш көрсетуі дейді. Қамбар ата ГЭС-ін сал­дыр­мау үшін өзбектер тіпті әскери күш қолдануға дейін барады деген пікірді жұрт ашық айта бастады. Айталық, ТМД елдері институты Бішкек филиалының директоры Александр Князев осындай пікірде. Өзбек жағының қырғыздарға тағы бір өкпесі – екі ел ше­ка­расы маңында Ресей күштерінің орналасуы жөнінде қырғыз-орыс келісімі болса керек. Бұл өкпені де күшпен шешуге болмасы анық. Қандай да болса орын алған дауға екі жақ та кінәлі, бір жағы дұрыс болса, ұрыс болмайды деген қағидаға жүгінетініміз бар. Сөйтсе де кейде бір жақтың белсенділігі аңғарылып жатады. Сол өзбек ағайындар тек қыр­ғыздармен ғана емес, ар жа­ғын­дағы тәжіктермен де қырғи-қабақ. Тіпті бізбен арадағы шекараны белгілеуді де соз­ба­лаққа салып, көңілге қонбайтын себеп айтып, біраз уақыт шекарадағы негізгі өткізу пунктін жауып тастағаны бар. Одан тапқаны не? Түк те тапқан жоқ. Пре­­зидентіміз Нұрсұлтан На­зар­баевтың бұл елге кешегі сапары толық түсіністікке қол жеткізуді мақсат еткені де белгілі. Ағайын елдердің араласқаны жақсы. Халықтық пәлсапаға жүгінсек, бір-бірімен араласып, реті келген сәтте бір-біріне көмек қолын ұсыну – көршілік қа­қы­сы. Бұл енді жазылмаған заң, адами қарым-қатынастың талабы. Бұдан екі жақ та ұтады. Оған дәлелді іздеп жатудың өзі артық. Араздасқан көрші ел­дердің шеккен қасіретіне мың мысал табылады. Поляктар басқаға ақыл айтқанға құмар Бұл елде президент сайлауы сонау қыркүйекте өтеді. Оған дайындық та, бәсекелестердің күресі де әлдеқашан басталып кеткен. Сірә, Польшадағы бұл науқанның қызуын басқалар, оның ішінде, әсіресе, көршілері аңғаратын сыңайлы. Басқалар де­генде, бұл елдің басшылығы да, өзім­сінген саяси қай­раткерлері де бас­қаларға ақыл айт­қанға, өз тәр­тібін басқаларға таң­ғанға құмар-ақ. Кейде алыстағы ел­дердің қашқан-пы­сқандарын, өздерінше демо­крат­тармыз деген өзеуреген кө­к­ауыздарын жинап алып, олардың арандатушылық әрекеттеріне қолдау көрсетіп жатады. Өздерін демократияның өнегесіміз деп санап, кейде сол демократияға кереғар қадамдарға барып жа­татыны да бар. Биылғы сайлау күткендегіден басқаша бағыт алып отыр. Қызу басталған науқанда жоғары мем­лекеттік қызметке үміт­керлердің арасында қазіргі премьер-министр, “Азаматтық платформа” партиясының көсемі Дональд Туск бар болатын. Және оның беделі өте жоғары еді. Алдын ала жүргізілген сауалдамаларға қарағанда, ол бірінші турда-ақ 50 пайыздан жоғары дауыс алып, президент болып сайланып кетуге тиіс еді. Мұндай жағдайда қазіргі президент Лех Качинскийдің сайлауға түсіп абырой таппасы анық. Билікте болған адамның жеңілісі оның саяси беделіне балта шапқанмен бірдей. Соны ескеріп, ол соңғы кезге дейін қайта сайлануға түсуге асықпаған. Жағдайды Тусктің өз кан­ди­датурасын қайырып алуы мүлдем өзгертіп жіберді. Енді “Азаматтық платформадан” сайлауға сыртқы істер министрі Радослав Си­корский түсуі әбден мүмкін. Мұн­дай жағдайда Качинскийге жол ашылуы да ықтимал. Мұны пре­зиденттің өзі емес, оның партиясы қолға алды. Наурызда өткен “Құқық және әділеттілік” пар­тиясының съезі арнайы шешім қабылдап, “2005 жылы басталған миссия Поль­ша­ның игілігі үшін одан әрі жалғасуы қажет, сондықтан да президентке екінші мерзімге сайлану жөнінде өз кандидатурасын ұсынуды өтінетіндіктерін” білдірді. Тусктей бәсекелес кеткен соң, Качинский сайлауға түседі, дейді сарапшылар. Сөйтсе де оның жеңісіне күмән да келтіреді. Президент болған мерзім ішінде ол өзін күшті де беделді қайраткер ретінде көрсете алған жоқ. Көп уақытын премьер-министр Тускпен айтыспен өткізіп, кей ретте беделіне нұқсан келтіретіндей жағдайға түсіп қалып жүрді. Бірде, еуропалық саммитке жарыса барып, пре­мьер-министрдің ұшағынан орын таппай күлкіге ұшыраған. Сонан соң елдің сыртқы саясат ме­ке­месін сынап, оның басшысына әртүрлі кінә таққаны бар. Бұл да оның әлсіздігін аңғартады. Енді үлкен беделі бар “Аза­мат­тық платформа” партиясы Р.Сикорскийге жұмыс істейтіні анық. Сондықтан Качинскийдің жеңісі бұлыңғыр. Сонымен бірге, қазіргі президент Ресейге, Қы­тайға, сондай-ақ Беларуссияға қарсы саясатымен де поляк қауымының белгілі бір бөлігінен айтарлықтай дауыс жинаған. Бұл науқан біршама ескірді, оған тағы да ұпай әкелуі неғайбыл. Польша, оның қазіргі саяси бас­шылығы, ең алдымен Ка­чин­скийдің төңірегі ха­лық­ара­лық ұйымдармен де шәлкем-шалыс қарым-қатынаста.