Қарапайым халық қашанда ақынға жақын болып келеді емес пе. Ағаның әкесі Балтағұл атамыз қызмет атқарған жылдары қолынан келгенше көпшілікке жақсылық жасауға тырысты. Көнекөз қариялар, олардың ұрпақтары ақынның жақсы істерін күні бүгінге дейін шынайы алғыс сезіммен еске алып отырады. Атамыздың елді бірлікке, ерлікке, еңбекке, оқуға шақырған өлеңдері, тарихтан мағлұматтар беретін дастандары жастарды тәрбиелейтін құрал есебінде құнды. Анасы Мария Меделіқызы Балтағұл атамыздай тұлғаға лайықты жар болған кісі. Қазақ әйелдеріне тән қасиеттердің бәрі өн бойынан табылатын өте көрікті, ақылды жан еді. Осындай отбасында дүниеге келген Ізаға ата-анасын еске алғанда: «Әкемнің менің алдымда көрген барлық балалары қайтыс болып кеткен. Кейінгі көрген бірінші ұлы мен болғандықтан ауылдағы бар игі жақсыны шақырып, құдайы тамақ беріпті. Құдайға құлшылық жасап, «енді осы баламды аман қыла гөр, менің ізімді ең болмаса осы басатын болсын деп атымды Ізбасар қойыпты. Әкемнің жалғыз ұлы болсам да еркелетіп өсірген жоқ. Білімді игеріп, өнерді меңгеруімді қадағалады» деп отыратын.
Ізекең еңбек жолын бастауыш мектептің мұғалімі әрі меңгерушісі болып бастайды да, орта мектептің директоры, оқу, білім ісінің үздік ұйымдастырушысы, басқарушысы дәрежесіне дейін көтерілді. Содан көп ұзамай Балқаш аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшылығына сайланады. Аудандық партия комитетінің нұсқаушысы, хатшысы, екінші хатшысы, аудандық атқару комитетінің төрағасы қызметтерін атқарған жылдарда Ізекеңнің өмір тәжірибесі ұштасып, идеология жұмыстарының басшысы, ұйымдастырушысы ретінде қабілеті барынша жарқырап ашылды.
1970 жылдан бастап Ізекең Алматы қалалық және облыстық партия комитеттерінде басшы болды. Кейінгі жылдары Қазақстан Республикасы Министрлер Кеңесі жанындағы Ақпарат құралдарында мемлекеттік құпияны қорғау басқармасының бастығы қызметін атқарды.
Ізбасар Балтағұлұлы қайда, қандай қызмет атқармасын барлық жерде де өзінің адалдығын, халыққа қалтқысыз еңбек етудің үлгісін көрсетті. Зейнетке шыққан соң да қоғамдық өмірмен біте қайнасып, республикалық Ықылас атындағы халық аспаптар мұражайының қалыптасуына, Халықаралық Д.А.Қонаев қорының басқарма мүшесі ретінде оның жұмысына белсене араласып, тұғыры биік тұлғаның келелі ойларының халықтық сипат алуына жәрдем жасады. Ел экономикасы мен мәдениетін өркендету жолындағы ерен еңбегі орынды бағаланып, көптеген орден, медальдармен марапатталды.
Көзін көрген замандастары былай деп еске алады: «Балтағұлдай ақын атамыздың қанынан жаралып, Мариядай асыл анамыздың жанынан нәр алып, Димекеңдей көсемнің, Асекеңдей (Асанбай Асқаров) шешеннің ұлы үлгісін көріп, Кеңес Аухадиевтей жақсылардың жасағында, жанында жарқын да жауапты, сұлу да мағыналы ғұмыр кешті».
Иә, бүгінде жұрт кез келген басшы қызметкерлерді сынауға құмар болып барады. Әрине ол сынның объективті жағы аз емес. Бұл туралы Ізбасар ағаның пікіріне тоқталайық.
«Адам баласы жаратылып, ұлт, қоғам, мемлекет болғалы бері тарихтан білетініміздей, әр халықтың ұлт болып қалыптасуы мен оның өсіп, өніп, дамуына, әрине негізінен сол елдің жан-жақты өсуі негіз болса, екіншіден ел басшыларының үлесінің де зор екенін жақсы білеміз. Солар туралы деректерді кейінгі ұрпақтар тарихтан, тарихи ескерткіштер мен мұралардан, аңыздардан, тарихи шежірелер мен естеліктерден біледі.
Қашанда дүниеден өткен кісілерге иман байлығынан басқа ештеңенің керегі жоқ. Бәрі ұрпақ үшін. Ал сол кісілердің өнегелі істері, ел үшін еткен еңбектері мен атқарған қызметтері келешек ұрпаққа ауадай қажет. Қандай ерлік жасағаны келешек жас ұрпақ үшін өлмес өнеге. Сондықтан не жазылса да тарихи шындыққа негізделуге тиісті. Естелік жазуда кімнің болса да оқырман алдында өте үлкен жауапкершілігі барын ұмытпаған абзал».
Ағаның үлгі ететін қасиетінің бірі – үлкенді-кішілі замандастарына деген құрметі. Өзінен үлкендерді аға ретінде асқақтатып, ал кішілерді қамқорына алып, төмендетпей неғұрлым биіктетіп отырғанын біз талай байқағанбыз. Асқар Қонаев, Атымтай Қисанов, Түймебай Әшімбаев, Қаратай Тұрысов, Бәйдібек Төлепбаев, Нейля Базанова, Тұрғанбек Қатаев, Балжан Бөлтірікова, Әнетолла Ахметов, Сұлтан Жиенбаев, Шәнгерей Жәнібеков, Есен Дүйсенов, Балғабек Қыдырбекұлы, Бижамал Рамазанова, Зәуре Омарова және тағы басқа ағалар мен апайлар туралы жылы әңгімелері жастарға өсиет болатын пікірлер еді.
Ол Алматы облысының экономикасының, әлеуметтік, мәдени өмірінің жақсаруына үлкен үлес қосты. Алматы облысының «бас идеологы» деп санайтын өңір тұрғындары. Оған ағаның мына бір әуезді әңгімесі дәлел.
«1981 жылы Мұқағали Мақатаевтың 50 жылдығын атап өту жөнінде ұсыныстар түсті. Мен ақынның мерейтойын өткізу керектігі жайында пікірімді басшыларға жан-жақты түсіндіріп жеткіздім. Ақыры ақиық ақынның тойы өтіп, арты дүркіреген ақындар айтысына ұласты. Мен осы бір мәдени шараны Алматыдан бастап ақынның туған жері Нарынқолда аяқтап, Мұқаңды ел-жұртымен қауыштырғанымды өз өмірімнің бір бақытты сәттері деп санаймын. Бұл Мұқағалиды ең алғаш таныған, келешек ұрпақтың мақтан тұтар ақын екенін танытқан кемеңгер қайраткерлер Д.Қонаев пен А.Асқаровтың қолдауының нәтижесі. Солардың ерлігінің арқасында қалың оқырман білсін деп әдейі жазып отырмын».
Балтағұл атамыз осындай тойларда өтіп тұратын айтыстарды жалықпай тыңдап, жастарға үйреніңдер деп отырушы еді. Мұны көріп өскен Ізағамыз кейін Алматыға кызметке ауысқанда ауылдағы қауымның айтыс туралы талаптарын облыс басшыларының назарына жеткізуге тырысты. Қолдау да тапты. Орталық комитеттің қолдауынан кейін облыста айтыс ұйымдастыру шаралары басталып кетті. Ең бірінші жыр додасын Жамбыл ауданынан бастауды жөн көрді. Осы айтысты бастау, жүргізу, оны әрі қарай дамытуды, сол жылдары бір топ мәдениет пен әдебиет қайраткерлері бірден қолдап кетті. Олар Әбділда Тәжібайұлы, Жексенбек Еркінбекұлы, Балғабек Қыдырбекұлы, Шона Смаханұлы, Мырзабек Дүйсенұлы, тағы басқа ұлт зиялылары болатын.
Ізаға жүрген жерін мақтап, өзге ұлттың салт-дәстүрлерінен жаңаша әсер алып, зерттеп жүретін. «Атың барда желіп жүріп жер таны, асың барда беріп жүріп ел таны» деп айтқандай өзімді қолымнан келгенше арман-мұраттын іске асырған қазақтың бірімін деп есептеймін. Сондықтан ел басқарып жүрген жылдарымда бұрынғы 15 республиканың көпшілігін аралап, олардың әдет-ғұрыпынан үлкен мағлұмат алып, санамды байыта беруге ұмтылдым» – деуші еді ағамыз.
Ол кісі Украина, Грузия, Белоррусия, Өзбекстан, Қырғызстан тағы басқа республикаларда болғандағы, алған әсерін әңгімелеп отыратын. Мысалы грузиндер туралы былай дейді: «Өзіндік ерекшелігі айқын аңғарылып тұратын ел еді». Ал қырғыздар жайында: «Қазақ-қырғыз арасындағы бауырлық, туысқандық баламыздың баласына жететін сияқты». Мәскеуді қара сөзбен керемет суреттейді: «Мәскеу – адам баласының ғылым-білімінің қолы жеткен табыстарының шоғырланған орталығы». Кіндік қаны тамған топыраққа махаббаты ерекше еді. «Желтораңғы жер бетінде сирек ұшырасатын тораңғы ағашы, оған қоса жидегі мен тал секілді ағаштар, жусан, бидайық, жер жоңышқа, алабота, теріскен, баялыш, өлең, қамыс, құрақ секілді өсімдіктер өсетін табиғаты тамаша жер. Тоғайы аңдар мен құсқа, өзен-көлдері балыққа толы. Жұт жүрмейтін жер екен деп бабаларымыз мақтап, аңыз етіп айтып отыратын».
Әрбір тұлға өз заманының перзенті. Олай болса, әр адам қоғамның дамуына өз үлесін қосуға тиісті. Ол үлес ағайын-туғанын, ауыл-аймағын, өлкесінің өсіп-өркендеуіне ғана емес, оның байып-дамуына арналуы шарт. Сондай жанның бірі де бірегейі Ізбасар Балтағұлұлы еді. «Қазақ – дүние жүзіндегі ең қабілетті халық. Сондықтан мен де қазақ екендігіме мақтанамын, сіздердің де мақтанатындарыңызға еш күмәнім жоқ. Қазақ халқының келешегі үшін жұмылайық!». Ағаның осындай халқына арнаған жылы лебізімен мақаламды түйіндейін.
Әсен БЕСПАЕВА,
еңбек ардагері
АЛМАТЫ
