Мұнай саласындағы сарапшылардың пікірінше, алдағы 30-40 жылда «қара алтынға» деген сұраныс артпаса, кемімейді. Мұнай нарығындағы ірі ойыншылардың жасап отырған қадамдарынан да осыны аңғаруға болады. Қазір іргемізде жатқан Қытай мен Ресей де, алпауыт АҚШ та мұнайшыларын қолдауда. Әлемде мұнайдың үш үлкен тұтынушысы бар. Ол – Үндістан, Қытай және АҚШ. Аталған мемлекеттер де алдағы жоспарларын мұнаймен байланыстырып отыр.
Мемлекет басшысы мұнайға иек артуды доғару керектігін аңғартты. Бұрынғыдай «қара алтыннан» осыншама түсім түседі деп, арқаны кеңге салатын уақыт өтті. Мұнайдың бағасы жоғары болған тұста Үкімет өзіне әлеуметтік жауапкершілікті көп алып қойды. Халық та соған бой үйретті. Өз әлінше әрекет етпей, мемлекетке жалтақтайтындары да сондықтан.
Президенттің квазимемлекеттік секторды реформалау ісін жалғастыруды ұсынуы да құптарлық қадам. Квазимемлекеттік сектор қаржылық топтарға қолайлы болғанымен, мемлекетке тиімсіз. Сондықтан ірі компанияларды жекешелендіру ісін жалғастыру керек. Иә, кейбір компаниялар стратегиялық тұрғыдан маңызды. Бірақ оларды қаптаған еншілес ұйымдардан арылтуға болады деп есептеймін. Бәрін бәсекелестік ортаға жіберу керек. Бәсекелестік жоқ жерде жауапкершілік те болмайды. Сондықтан мұның бірнеше пайдасы бар. Біріншіден, бәсекелестік экономиканы жылдам дамытады. Екіншіден, қызмет сапасы артады. Үшіншіден, мемлекет қаржысы үнемделеді.
Квазимемлекеттік секторға қажетті тағы бір дүние – ашықтық. Әкімдер мен министрлер халық алдында есеп бере бастағалы қоғамның оларға деген көзқарасы, қарым-қатынасы өзгерді. Сол секілді ұлттық компаниялар да халық алдында есеп беріп отыруға тиіс. Біздің елде есеп беру деген түсінік саясат сахнасында ғана қалып қойған. Экономикаға мүлдем қатысы жоқтай. Мүлдем олай емес. Ілгерілеушіліктің бәрі халық пен билік арасындағы ашық диалогтан басталады.
Мұнайға оралар болсақ, инвесторлар «қара алтын» нарығының дамуына қаржы салмай отыр. Әзірше ешқандай жаңа жоба қолға алынған жоқ. Дәл қазір инвестиция тарту тиімсіз. Себебі мұнай нарығы тұрақсыз болып тұр. Баға әзірше тұрақталмайды. Осы жылды барреліне 50 доллар көрсеткішпен түйіндесек те жаман болмас. Ал келер жылы мұнай бағасының барреліне 60-70 долларға дейін көтерілуін көріп қалуымыз ғажап емес.
Дағдарыс бізде ғана емес, тұтас әлемде орын алып отыр. Мәселен, Ұлыбритания экономикасын 20 пайызға құлдыратып алды. Іргеміздегі Ресей экономикасы 7 пайызға төмендеді. Қазақстанның да экономикасы шамамен 4-5 пайызға әлсіреді. Біз әлі 2019 жылдың екпінімен келе жатырмыз. Енді біртіндеп тоқырау басталады. 2021 жыл қиын тиюі мүмкін. Ал 2022 жылы пандемиядан біржола құтылып, адамдардың коммуникациясы қалпына түседі. Тиісінше экономика да дамудың жолын табады. Осы кезде елдер 2020-2021 жылдары жіберіп алған пайданы қуалап жету қамына кіріседі. Экономика кәдімгідей күш алады. Сол кезде мұнайға деген сұраныс та өседі.
Мұнайды алмастыра алатын бағыттарды қарастыру керек. Соның бірі – бизнес. Біз бизнеске салық төлеуші құрал ретінде қараймыз. Асылында бизнес жүйе құраушы салаға айналуға тиіс. Президенттің тапсырмаларынан да осыны аңғарып отырмыз.
Рашид ЖАҚСЫЛЫҚОВ,
Қазақстанның мұнай сервистік компаниялары одағының төралқа төрағасы
