«Серпін» бағдарламасы: 3 мың грант неге игерілмей қалды?

«Мәңгілік ел жастары – индус­трияға» мемлекеттік бағдар­ла­масы 2014 жылы қолға алынды. Елбасының «Қа­зақ­станның әлеу­меттік жаңғыртылуы: Жалпыға Ор­тақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламасынан кейін «Сер­­­пін» жобасының идеясы дү­ние­ге келді. Алғашында бұл жобаға 2050 грант бө­лінді. 2015 жылы – 6200, 2016 жылы 4312 жас «Сер­пін» бағдарламасы бойын­ша білі­мін шыңдады.

Жобаның мақсаты еліміздегі еңбек ре­сурсы басым аймақ жаста­рын жұмыс күші аз аймаққа тарту болатын. Ал жоғары оқу орын­дарындағы грант­тар техни­калық ғылым, ауыл шаруа­шы­лы­ғы, білім мен медицина саласын қамтиды.

Тұңғыш Президент осынау жоба аясында елдегі қай саланы дамыту керегін айтқан-ды. Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – дамыған Қазақстанның іргетасы болатыны айқындалған-ды. Осылайша бір жағынан жаңа жұмыс орындары ашылса, екінші жағынан халық саны аз облыстарға жастарды шақыру басталды.

Сонымен бағдарламаны жүр­гі­зуге тиісті «Азаматтық баста­маларды қолдау орталығы» КеАҚ гранттық жобасы бо­йын­­ша «Алматы студенттер альян­­сы» коммерциялық қорының ұйым­дастыруымен «Мемлекеттік жас­тар саясатын ақпараттық қол­дау» жобасы аясында жобаның талап­тарына толығырақ тоқтала кетейік.

Біріншіден, аталған бағдарлама арқылы түрлі мамандықты игеруге болады. Талапкер педагогикалық, ауыл шаруа­шы­лығы мен ветеринария, техни­калық, тіпті медициналық бағытында білімін шыңдай алады.

Осы­ған байланысты елі­міз­дің 7 облысындағы жеті жоғары оқу орны «Сер­пін» бағ­дар­ламасымен студент­тер­ді қабылдайды. Бұл үшін бөлінген мемлекеттік грант – 1 050. Әр жоғары оқу орнына 150 грант қарастырыл­ған. Педагогика бойынша 19 мамандық түрі бар.

Ал «Серпін» бағдарла­ма­сына құжат тапсыру үшін ҰБТ-ға қатысып, қажетті ұпай жинау керек. Оған кешенді тестілеуден өткен колледж тү­лек­­тері де қатыса алады. Ес­тері­­ңізде болса, жоғары оқу ор­нына құ­жат тапсыратын талап­кер 4 оқу орнын таңдай ала­ды. Айтқандай, «Сер­пін» бағ­дарламасымен оқуға түс­кісі келетін түлек жоғары оқу ор­нын таңдарда 7 оқу орнының бі­рін бел­гілеуі тиіс. Сонда ғана бағ­дар­лама бойынша грант ие­гері атануға мүмкіндік туады.

Жұмыспен қамту орталығын неге пайдаланбасқа?

Мемлекеттің халықты жұ­мыспен қамту саясатын жас­тар түгілі, ересектердің өзі ерен қылып, нақты әрекет ете бермейтіні рас. Ал пандемия басталғанда біраз адам ақы­сыз дема­лысқа шықты, жұмыс­тан қыс­қа­рып қалғаны бар. Осындай кезде жұрт Жұ­мыс­пен қамту орталығына жүгінді.

Жуырда Еңбек және ха­лық­ты әлеуметтік қорғау ми­нистрі Біржан Нұрымбетов биыл­дың өзінде 281 мың адам жұмысқа орналасқанын айтты.

«Төтенше жағдай кезінде бірыңғай жиынтық төлемді алғаш рет төлеген 1 млн 338 мың адам «Еңбек нарығы» авто­мат­тандырылған ақпарат жүйе­сіне енгізілді. Жұмыспен қамту орта­лықтары оларды жұмыспен қамтуды қарас­тырып жатыр. Бүгінге 68 949 азамат жұмыспен қамту бағдарламасына қатысуға ниет білдіріп, 30 325 адам жұмыспен қамтылды», деді министр.

Ендеше жастарға да Жұ­мыс­­пен қамту орталығы­ның мүм­кіндіктерін неге пай­даланбасқа?

Қазіргідей жағдайда Жұ­мыс­пен қамту орталығына Enbek.kz сайты арқы­лы тір­келу­ге болады. Жұмыспен қам­ту орталығының жастарға ар­нал­ған бағыттары бар екенін тағы да қай­та­лау­ға тура келеді. Мәселен, Жұ­мыс­пен қамту орталығы 16 жасқа толған оқу­шылар мен студенттерді жаз айларында 3 айға қоғамдық жұмыстарға жібере алады. Сондай-ақ Жұмыспен қамту орталығы 6 айға дейінгі мер­зім­мен оқу бітірген жаста­р­ды түрлі ұйымдар мен ком­па­нияларға тәжі­рибеден өтуге жібере алады. Егер азамат тә­жі­­рибе кезінде жұмыс беру­­ші­нің көңілінен шықса, тұрақ­ты жұ­мысқа орналасуына мүм­кін­дігі бар. Осы уақыт ара­лы­ғында жас маман айына 69 450 теңге көлемінде (25 АЕК) жалақы алады. Жұмыспен қамту орталығында жастардың да алдын ала дайындық курсынан өтіп, әрі қарай өз ісін жүр­гізуіне мүмкіндігі бар. Кәсіп ашуда азаматқа ең жоға­ры мөлшерде 19 млн теңге кө­лемін­де микрокредит беріледі. Шағын несие 6%-бен 5 жылға беріледі. 19 млн теңге – 8 мың АЕК-ке тең.

«Жастар практикасы» жобасы не берді?

Кез келген дипломы қолы­на тиген түлектің көздегені – өз мамандығы бойынша жұ­­­мыс­­­­қа орналасу. Осы тү­йін­ді тар­­қа­ту үшін мемлекет қол­ға алған жобалардың ішін­­­де «Жас­тар практикасы» бағ­­­дар­­ла­масы бар. Бұл жоба оқу­­ды аяқ­­та­ғаннан кейінгі 3 жыл ішін­­­дегі және 29 жастан ас­па­­­ған жұ­­мыс­сыз түлектерге арналған.

Жастар практикасын ұйым­дастыру және қар­жы­ландыру қағидалары «Ха­лықты жұ­мыспен қамту туралы» 2016 жылғы 6 сәуір­­дегі Қазақстан Рес­пуб­ликасы заңы­ның 7-ба­бының 6 тар­мақшасына сәйкес әзір­ленген.

Ал бұл жоба не берді деген сауал туа­ты­ны анық. «Ал­маты студенттер алья­н­сы» қоры берген қолдағы дерек­терге сүйенсек, Атырау облы­сында  «Жас­тар тәжіри­бе­сі» бағдарламасы ая­сын­да 1 325 адам (2017 жылы – 1 100 адам, оның ішінде – 285 жас тұрақты жұмысқа орналасқан, 2018 жылы – 1 186 жас, оның ішін­де 511 жас тұрақты жұ­мыс­­қа ор­наласқан) жолдама алып, Жастар тәжірибесін аяқ­­таған 1 205 жастың 759-ы тұ­рақты жұмысқа ор­на­ла­сып­ты. «Еңбек», «Нәтижелі жұ­мыспен қамтуды және жаппай кәсіп­керлікті дамытудың 2017-2021 жыл­дарға арнал­ған бағдарламасы» аясында 13 362 жасқа (8 175 ауыл жас­тары) әлеу­меттік қолдау түр­лері көрсетіліп, олар­дың 6 359-ы (64,4%) тұрақты жұ­­мыспен қамтылған көрі­неді. 142 жас әлеу­меттік жұ­мыс орын­дарына, 2 213 жас қо­ғам­дық жұ­мыс­тарға орналасқан.

Ал Ақтөбе облысында 2020 жылы 1 шілдеге дейін бар­лығы 9346 жас жұ­мысқа ор­на­ластырылды. Оның ішін­­де: жастар тәжірибесіне 1337 жұмыс­сыз жас түлек жібе­рілді, (оның ішінде ауылдық жерлерден – 727 адам).

Жастар практикасы бар­лық мен­шік нысанындағы кәсіп­орындар мен ұйымдарда ұйым­дастырылады, бірақ бұл жұмыс уақытша. Жобаның ұзақтығы 6 айдан аспайды. Егер практиканы сәтті тапсыра алсаңыз, ары қарай тұрақты жұмысқа орналасуға бола­ды. Бәрі практиканттың жігері мен жұмыс істеу қабі­летіне бай­­ланысты. Бұл жағ­дайда да үміткерлер өзінің тұр­ғылықты ме­кенжайы бо­йын­ша жұ­мыс­пен қамту орта­лығында өтініш бере алады.

Қатысушының ай сайынғы жала­қысы – 70 139 теңге. Жұ­мыс беруші түлекпен еңбек келісімшартын жасайды. Құ­жат­та екеуара серіктес­тік­тің шарттары көрсетіледі.

Практикадан соң түлек­тер жұ­мыс­қа орналаса ала ма? Әри­­не, ісіне тың­ғы­лық­ты тү­лек­­тердің көпшілігі прак­тика өт­­кен ұйымда жұ­мыс істеуге қала­­­ды. Көп нәрсе үміткердің өзі­­не бай­ла­­­н­ы­сты. Егер ол жас­тар тә­жі­рибесі бары­сында өзін та­­нытса, жұмысқа тез кі­рі­сіп ке­те алса, оған тұрақты қыз­мет­­­кер ретінде жұмыс ұсы­на­ты­­ны белгілі. Ұсынбаған күн­нің өзін­де де қорқудың қа­жеті жоқ. Өйт­кені енді тү­лекте аз да бол­са белгілі бір жұмыс өтілі бар.

АЛМАТЫ