Үздік бестікке кіреді
Президенттің бұл бағытқа көңіл аударуы тегін емес. Өйткені цифрлы қазбаларды игеруде инвесторлардың Қазақстанға қызығушылығы басым. Инвестициялық климаттың жақсаруына энергетикалық инфрақұрылымның арзандығы әсер етсе керек. Мәселен, криптовалюта өндірісінің әлемдік рейтингінде Қазақстан үздік бестікке кіреді. Атап айтқанда, дүниежүзілік хешрейттің (криптовалютаны өндіретін қондырғының есептеу қуатының өлшемі) шамамен 6,17%-ы республика аумағында жұмыс істейтін цифрлы фермаларға тиесілі. Бұл көрсеткіш үнемі өсіп келеді. Бірінші орынға өндіріс көлемі 65%-ға жеткен Қытай елі жайғасқан. Келесі сатыға АҚШ – 7,24% пен Ресей – 6,9% межелік көрсеткішпен орналасқан. Сәйкесінше Қазақстан (6,17%,), Малайзия (4,33%,) және Иран (3,82%) үздіктер қатарын түйіндеп тұр. Сарапшылардың айтуынша, осы белсенділік мұнымен тоқтамай әрі қарай үдей түссе, таяу жылдары еліміз әлемдік көшбасшылардың алдына шығуы мүмкін.
«Қазақстан электр энергиясы бағасы ең арзан елдердің қатарына жатады. Мысалы, Екібастұздағы Мемлекеттік аймақтық электр стансасы электр қуатының бір киловатт-сағатын 3 теңгеге өндіреді. Республика аумағында оның құны шамамен 8 теңгеге жуық. Басқа елдерде ол 3 есеге қымбат.
Сәйкесінше, деректерді өңдеу орталықтары және майнингтік фермалар жөнінде айтылғанда электр энергиясы тарифінің маңыздылығы арта түседі. Яғни өндірілген электр қуатын майнерлер биткоин және басқа да криптовалюталар өндірісіне жұмсайды. Осылайша, цифрлы активтер қалыптасады. Демек, деректерді өңдеу орталықтары мен майнингтік фермалардың энергетикалық ошақтарға неғұрлым жақын орналасқаны тиімді.
Бүгінде Қазақстан әлемдік хешрейттің үздік бестігіне кіреді. Бұл бағытта әлеуетіміз зор. Егер халықаралық тәжірибені алып қарасақ, басқа елдерде деректер орталығы биік таулардың маңында, электр энергиясын өндіретін нысандарға жақын орналасқанын байқайсыз.
Неге десеңіз, жасанды салқындатқыштарды орнатудың қажеті шамалы, сондай-ақ өндіріске керек қуатты тасымалдауға шығынданбайсыз. Бұл осы нарықты дамытуға мінсіз жағдай. Біздің елімізде де осындай мүмкіндіктер қарастырылған. Сол себепті инвесторлар Қазақстанға келіп, өз қаражаты есебінен деректер орталығын салып беруге және ұзақ мерзімді келісімшартқа отыруға дайын», деді «Зерде» ұлттық ақпараттық коммуникация холдингі» АҚ басқарма төрағасы Арман Абдрасилов.
Қазір елімізде криптовалютаны өндірумен 15-ке жуық ферма айналысады. Оларға шамамен 201,7 млн доллар көлемінде инвестиция құйылған.
Заңның жоқтығы көлеңкелі жүйеге жол ашты
Экономистердің пікіріне сүйенсек, Қазақстанның майнингтік өндірістегі жетістіктері оң болғанымен, бұл саланы реттейтін заң жоқтың қасы. Тиісті реформа болмаған соң осы сегментте табыс тауып жүрген азаматтар кірістерін жасырып, «көлеңкелі» жүйенің қалыптасуына жол ашып отыр.
«Қазақстан криптовалюта бағытындағы ізденістерді қолға алмаса, әлемдік көштен қалып қалуы мүмкін. Сондықтан бұл мәселеге де көңіл бөлінуі тиіс. Әрине, эфириум, лайткоин және биткоин сынды криптовалютардың өсімі мен түсімі арасындағы айырмашылық үлкен болып тұр. Осы жағынан қарастырғанда халыққа бұл тиімсіз. Осыдан бір-екі жыл бұрын биткоинның бағасы 20 мың долларға жеткенде кейбір азаматтар үйін 100 мың долларға сатып, артынан биткоин 6 мың долларға дейін түсіп кеткен еді. Міне, осындай факторларды ескеру қажет. Енді бізде бұл мәселе заңнамалық тұрғыда әлі шешілмеген. Ұлттық банк бұған байланысты нақты ұстанымын айтты. Дәлірек айтқанда, бас қаржы реттеуші орган криптовалютаның қолданылуына қарсы екендігін, азаматтар табыстарынан айырылса, бұл олардың өздерінің жауапкершілігіне жүктелетінін жеткізген еді. Соған қарамастан осыны реттейтін нақты заң болуы керек деп есептеймін. Өйткені бізде бұл салада табыс тауып жүргендер бар. Ферма ашып немесе шетелдегі криптовалютаға инвестиция салып, кірісін еселейтін азаматтар жоқ емес. Табыс тауып отырғаннан кейін олар салық төлеуі керек. Бірақ бұл кәсіп заңдастырылмағандықтан, олар табыс салығын төлемей, ақша айналымында «көлеңкелі» жүйе қалыптасып отыр. Сондықтан да мемлекет тарапынан алдағы бір жылдың ішінде нақты осы мәселені жан-жақты қарастыратын, сондай-ақ саладағы ойыншыларға ортақ ережені қалыптастыратын және шетелдерден инвестиция тартуға мүмкіндік беретін жағдайлар жасалуы қажет», деді GSB UIB директоры, экономист Мақсат Халық.
«Мәліметтер Швейцариясына» айналуға толық мүмкіндік бар
Алайда бұл пікірмен отандық IT мамандары келіспейді. Олардың айтуынша, бұл кәсіпкерлік қызметтен гөрі, тек технологиялық процесс ретінде қарастырылатындықтан, қандай да бір реформалық саясат жүргізу артық болады. Себебі мұнда арнайы компьютерлік қондырғылар есептеу процесін орындайды. Хакерлік және басқа да киберқауіп туындамаған соң реформалық кедергілер тек шаруаның шатқаяқтауына алып келеді деген ойда сарапшылар.
«Цифрлы майнинг отандық энергетикалық жүйеге артық жүк түсірмейді. Өйткені бізде энергетикалық профицит байқалуда. Оның көлемі арта түседі деген болжам бар. Десе де, цифрлы қазбаны игеру стратегиясын экологиялық мәселелермен бірге қарастырған абзал. Мәселен, көмір жағып криптовалюта өндіруге жол беріп алмауымыз қажет. Яғни бұл процесс табиғи электр қуат көздерімен байланысты болғаны ләзім. Жалпы алғанда майнингтік қондырғылардың деректерді өңдейтін орталықтардан еш айырмашылығы жоқ. Осындай арзан электр энергиясымен бірге қолайлы инвестициялық климат арқылы Қазақстан «мәліметтер қорының Швейцариясына» айнала алады», деді А.Абдрасилов.
Майнинг өндірісінде Қытай АҚШ-тан озды
Ripple криптовалюталық жобасының негізін қалаушылардың бірі және бұрынғы басшысы – Крис Ларсен The Hill басылымына берген сұхбатында технологиялық жарыста АҚШ Қытайдан ұтылып жатқаны туралы айтты.
Оның айтуынша, биткоин-майнингтің кем дегенде 65%-ы Қытайда шоғырланған. Бұл дегеніңіз қытайлық биліктің әлемдік цифрлы кен өндірісін уысында ұстап тұрғанын аңғартады дейді Ларсен.
Сонымен бірге ол ресми Бейжің биткоин блокчейнінен бөлек, басқа да цифрлы активтерді басқарып тұр деп санайды.
Ripple-дің экс-басшысы Қытай билігі биткоин өндірісіндегі көшбасшылығын сақтау үшін «ауқымды энергия» жұмсап жатқанын алға тартып, майнерлердің энергетикалық шығындарына субсидия бөліп отырғанын жеткізді.
Әйтсе де, криптовалюта нарығының тағы бір сарапшысы – Джейсон Лопптың пікіріне сүйенсек, Қытай үкіметінің мыңдаған майнерлерді бақылауы мүмкін емес.
Бұған қоса Ларсен өз сұхбатында цифрлы валютаның өзектілігі күн санап артып келе жатқанын айта келе, америкалық конгрессмендерді электронды долларды әзірлеуге шақырды. Себебі қытайлықтардың цифрлы юаньді шығаратын күні алыс емес деді америкалық криптоинвестор.
Соңында ол Құрама Штаттарда блокчейн мен криптовалюталарға көзқарасты түбегейлі өзгертіп, жергілікті компаниялардың осы бағыттағы инновациялық бастамаларын ынталандырудың тетіктерін енгізу керектігін айтты.