Осыған орай, Қостанай облыстық сот төрағасымен, мемлекеттік қызмет істері жөніндегі департамент басшысымен және әділдік іздеп есіктен есік тоздырып жүрген бірер азаматпен әңгімелесіп, аймақ тұрғындарынан түскен түрлі мазмұндағы арыз-шағымдардың қанағаттандырылу жағдайы туралы мәселеге бойлап көрдік.
Облыстық сот төрағасы Асламбек Мерғалиевтің сөзінше, Қостанай облысында сот жүйесіне деген халық сенімін арттыруға бағытталған біршама мақсатты шаралар жүзеге асырылған.
– Президент Жолдауындағы «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы сот жүйесіне тікелей қатысты мәселе. Елімізде біраз уақыттан бері азаматтардың құқықтары мен қауіпсіздігінің қорғалуын күшейтудің кешенді шаралары қолға алынып, сот және құқық қорғау жүйесінде түбегейлі реформалар жүзеге асырыла бастады. Жаңа заңдар қабылданып, заңнама жүйесі жетілдірілді, судьялардың жеке жауапкершілігі күшейтілді, жаңа кадрлар іріктеліп алынды. Сондай-ақ соңғы уақытта судьялардың әлеуметтік желілер арқылы халықпен тікелей байланысқа шыға бастауы көпшіліктің сот жүйесіне деген сенімін арттыруға ықпал етіп отыр. Әсіресе тұрғындардың құқықтық сауатын арттыру аса маңызды әрі өзекті мәселе болып отыр. Бұл бағытта да көп шаруа атқарылып жатыр. Қостанай облысының судьялары жергілікті теледидар эфирін, басқа да бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерді пайдаланып, ең өзекті деген құқықтық мәселелерді тұрақты түрде көтеріп отырады, – деді А.Мерғалиев.
Биыл сотқа келіп түсетін талап арыздардың саны да едәуір азая түскен. Бұған процессуалдық заңнамаға енгізілген бірқатар өзгерістер мен медиация арқылы дауларды шешудің сотқа дейінгі міндетті тәртібінің жүзеге асырыла бастауы себеп болып отыр.
Төрағаның айтуынша, қазіргі сот процестерінде азаматтардан келіп түскен талап арыздарға байланысты даулар көп қаралады. Алайда биыл 9 ай ішінде сотқа 16 мың 866 талап арыз тіркелсе, былтыр дәл осындай мерзім ішінде облыстық сотқа 26 мың 554 талап арыз түскен. Яғни өткен жылмен салыстырғанда, биыл талап арыз саны 9866-ға, немесе 36,4 %-ға кеміп отыр.
– Дегенмен тәжірибеде талап арыздардың қанағаттандырылуына кедергі келтіретін көптеген жайттар жиі кездесіп отырады. Бұл, әсіресе азаматтардың арасындағы материалдық ауыс-түйіске қатысты. Көбіне өз әрекеттерінің салдарына көз жеткізбей, қолхатсыз, ауызша келісімге келіп қарыз бере салады немесе көлік, баспана сатып алу барысында құжаттарды дұрыс тексермейді. Мұның соңы туындаған даудың әділ шешім табуына кедергі болып жататын кездер аз емес. Алайда сот бұйрығын шығару туралы өтініштердің саны биыл 75%-ға азайып отыр. Сонымен қатар банктік келісімшарттардан туындайтын даулар бойынша келіп түсетін арыздар да 80%-ға кеміді. Бұл өте жақсы көрсеткіш, – деді сот төрағасы.
– Алайда көп азаматтардың шағымы сотқа жетпей, полицияда жатып қалып, іс тұйыққа тіреліп жатады. Мәселен, Әулиекөл ауданындағы Диев ауылының тұрғыны Жангелді Бектенбергеновке қайтыс болған әкпесінен қалған үйді заңсыз қиратып тастаған аудандық мәслихат депутатына қатысты қылмыстық іс сол күйі қалып отыр. Мәслихат депутатының тапсырмасымен әлдекімдер үйін қиратып кеткен Ж.Бектенбергенов биылғы 9 маусымда ауыл әкімі мен аудандық полиция бөліміне шағым түсірген. Кейінірек бұл оқиғаға қатысты облыстық полиция департаментінің баспасөз хатшысы Ирина Беженарь «2020 жылғы 9 маусым күні Әулиекөл аудандық полициясының кезекші бөліміне жергілікті тұрғын шағым түсірді. Аталмыш шағым бойынша ҚР ҚК-нің 188-бабы, 1-бөлімі бойынша қылмыстық іс қозғалды. Қазір күдікті анықталып, сотқа дейінгі тергеу амалдары жүріп жатыр», деген болатын. Содан бері 4 айдан асып кетті, жабулы қазан жабулы күйінде қалып отыр.
– Полициядан жауап болмаған соң, прокуратураға барып, кіре алмадым. Онлайн режімде қабылдайды екен. Интернетке кіріп, оны таба алмадым. Қаладағы қызым келіп, соның көмегімен Бас прокуратураға шағым жаздым. Ол жақтан жергілікті прокуратураға шағым түсіріңіз, біз содан кейін ғана қарай аламыз деген жауап келді. Қызым – қалада, өзім ауылдамын. Содан арыз жазылмай қалды. Үйіміз жартылай бұзылған күйі әлі тұр. Бұзып алып кеткен шатыр мен төбенің материалдарын да ешкім қайтарған жоқ, – дейді Ж.Бектенбергенов.
Өкінішке қарай, әсіресе, шалғай ауыл тұрғындарының құқығы қорғалмай, талабы табанасты болып, шағымы полиция органдарынан әрі аса алмай жерде қалып жататын жайттар жиілеп тұр. Мысалы, Торғай ауылында тұратын зейнеткер Жарасбай Мұқатов осыдан 2 жыл бұрын ұрланып, кейін табылған жылқысына күні бүгінге дейін қол жеткізе алмай жүр. Кезінде бұл мәселе туралы арнайы мақала жазып, дабыл қаққан да едік. Бірақ көрер көз, естір құлақ болмады.
– 2018 жылғы күзде жоғалған биемді балам іздеп тапты. Қалам-Қарасу ауылының тұрғыны Дүйсенбай Қойбағаровтың бір үйір жылқысының ішінде жүр екен. Бірақ Д.Қойбағаров өзімдікі деп жылқымды бермей отыр, – деген қария полицияға да, прокуратураға да шағымданғанын, бірақ әлі күнге дейін еш нәтиже болмағанын айтқан еді.
Қарияның сөзінше, жылқыға қатысты қылмыстық іс облыстық прокуратураның пәрменімен бірнеше рет жабылып, бірнеше рет қайта ашылған. Бірақ соның ешбірінен нәтиже шықпайды. Ал Жарасбай Мұқатов полицейлерді өтірік хаттама толтырды деп айыптап отыр.
– Бұл хаттаманы толтыруға мен қатысқан жоқпын, тергеуші менің сыртымнан өтірік жазған. Хаттамадағы жазу да, қол да менікі емес, – дейді зейнеткер.
Бұл мәселеге қатысты облыстық полиция департаментінің бастығы Бекет Аймағамбетовтің атына биыл 1 сәуірде журналистік сауал да жолдадық. Сол айдың соңында «Жангелдин ауданының тұрғыны Ж.Мұқатовтың арызы бойынша полиция қылмыстық кодекстің 389-бабы бойынша тіркелген сотқа дейінгі тергеу жүргізуде. Сараптама тағайындалды. Сондай-ақ Қостанай облысы полиция департаменті өзіндік қауіпсіздік басқармасы Жангелдин ауданы полиция бөлімінің қызметкерлеріне қатысты Ж.Мұқатовтың арызы бойынша қылмыстық іс жүргізуде», деген жауап алдық.
Содан бері жарты жыл өтті. Жуырда тағы қоңырау шалған ақсақал ешқандай өзгеріс жоқ екенін айта отырып ренішін білдіріп, енді Нұр-Сұлтан қаласына барып Бас прокуратураға шағымданатын жеткізді.
Ал енді Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі облыстық департаментке биыл өз құқықтарының қорғалуын өтінген 24 азаматтан шағым түскен. Бірақ департамент мамандары 6 шағымның ғана негізі бар екенін анықтап, шағым иелерінің құқықтарын қорғап қалған.
– Мысалы, таяуда ғана бізге Н. есімді азаматша азаматтық хал актілерін тіркеу қызметкерлерінің үстінен шағым түсірді. Тіркеу орнының қызметкерлері жас босанған әйелдің нәрестенің туылуы мен оның әкесі туралы мәліметтерді тіркеуден негізсіз бас тартқан. Осылайша, жедел шара қабылданып, 5 күннің ішінде азаматша Н. өзіне қажетті мемлекеттік қызмет түрін алу құқына ие болып, баласының туу туралы куәлігіне қол жеткізді, – деді департамент басшысы Асхат Ескендіров.
Қостанай облысы
