Мәдени шараны ашып сөз сөйлеген Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің проректоры, филология ғылымының докторы, академик Дихан Қамзабекұлы, бүгін таныстырылымы өтіп отырған қытайлық тарихшы Су Бэйхайдың төрт томнан тұратын аталмыш еңбегінде, қазақ халқының ерте заманнан XX ғасырдың алғашқы жартысына дейінгі тарихы қамтылғаны жайлы айтып: «Кітапта қазақ этногенезі мен мемлекеттілігін біздің дәуірімізге дейінгі сақ, үйсін заманынан бастайды да, Түркеш қағанатын алғашқы мемлекеттік құрылым ретінде қарастырады. Сонымен қатар бұл еңбекте қазақ тарихының хронологиялық шеңбері кеңейтіліп, мазмұны барынша байытылған. Автор шығармасы – аспанасты елінің ежелгі ұлыстары Хан, Таң және Цин империяларын жақтай жазылған қытайлық оқымыстылардың көзқарастарына бағындырылмай, нақты тарихи шындыққа құрылғандықтан бұл кітап еліміз тарихын зерттеуге, танып-білуге тигізер пайдасы мол» деді.
Жалпы көлемі факсимилесімен қоса есептегенде 181 баспа табақ, 2884 беттен тұратын төрт кітапты қытай тілінен аударған Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Шығыстану кафедрасының профессоры, тарих ғылымдарының докторы Тұрсынхан Зәкенұлы бастаған жұмыс тобы екен. Нақтырақ айтқанда, кітаптың І, ІІ, IV томдарын Т.Зәкенұлы өзі аударса, ІІІ томның тәржімалануына қытай-ағылшын тілі маманы Айгүл Қадысқызы еңбек сіңірген екен. Сондай-ақ, қытайтанушы магистр Еркінжан Сыламханұлы мен докторант Жанар Смаханова мәтіндерге түсіндірме жасаса, ғылыми редакторлық қызметін профессор Данагүл Махат атқарып шығыпты.
– Өз басым бұл кітапты аударуды 1994 жылы бастадым, – дейді Тұрсынхан Зәкенұлы. – Кітаптың алғашқы тараулары «Жұлдыз», «Қазақ тарихы» журналдарында жарияланды. Нәтижесінде, 1998 жылы туынды авторы Су Бэйхай Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының директоры Манаш Қозыбаевтың шақыртуымен Қазақстанға келіп, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы Төрағасының бірінші орынбасары Қалдарбек Найманбаевтың қабылдауында болды. Қалекең оған келешекте «Қазақтың жалпы тарихы» атты еңбегін түгелдей аудартуға ниетті екендігін айтты. Осылай қазақтардың ықылас-пейіліне риза болған қытайлық ғалым «Қазақтың жалпы тарихы» атты төрт том кітаптың қолжазба нұсқасын «осыны сен аудар» деп маған аманаттады. Бірақ қаражат тапшылығынан автордың «Қазақ мәдениетінің тарихы» деген атпен бір томдығы 2001 жылы зорға жарық көрді. Өздеріңіз көріп отырғандай міне биыл төрт томдық түгелдей кітап болып басылды.
– «Қазақтың жалпы тарихы» қазіргі қазақтар үшін несімен құнды?
– Бұл еңбектің басты құндылығы – қазақ тарихының этномәдени кеңістігін өте кең ауқыммен қарастырып, хронологиялық шеңбері және тарихты жүйелеуі мен кезеңдерге бөлуін мүлде басқаша әдістеме арқылы жүзеге асырғандығы. Екіншіден, зерттеу ауқымы қазіргі Қазақстан территориясынан шығып кеткендіктен ерте заман және ортағасырлық тайпалық, ұлыстық құрылымдардың ізін толық аңғаруға болады. Бұдан өзге қаншама археологиялық мұралар, көне қорғандар, тарихи орындар, жартас жазбалары мен мәтін жазылған ұстын тастар, петроглифтер шекарадан тыс жерлерде жатыр. Су Бэйхай олардың бірсыпырасын қазақ халқының мұрасы ретінде зерттейді. Айта берсек, кітапта осы тақылеттес біз үйренетін көптеген өзгеше шешімдер, пайымдаулар мен әдістемелер бар.
