Байқоңырдан Бәйтерекке дейін

Адамзат ғарыш кеңістігіне Қазақстан­ның жерінен аттанғанын ескерсек, бұл еліміз үшін тыңнан түрен салған сала деу­ге келмес. Алайда егемен ел ретіндегі алғашқы қадамдар 2000-жылдардың басында қолға алынғанын айта кеткен орынды. Отандық ғарыш индустриясының даму кезеңдері осы кезеңмен тікелей байланысты. Айталық, 2004-2005 жылдары алғашқы мемлекеттік бағдарламаны іске асыру мақсатында негізгі салалық кәсіпорындар құрылды. Оның ішінде «Қазақстан Ғарыш Сапары» ҰК» АҚ-ны ерекше атап өтуге болады. 2007 жылы Елбасының Жарлығымен Ұлттық ға­рыш агенттігі құрылып, ведомство төр­ағасы Талғат Мұсабаевтың бастамасымен ком­панияның атауымен бірге оның тұтас­тай стратегиялық құрылымы өзгерді. Нақты айтқанда, ұлттық компанияның миссиясы айқындалып, бағыт-бағдары белгіленді. Осылайша, елордада заманауи ғарыш технологияларына арналған инфрақұрылымды құру бойынша алғашқы қадамдар жасалды. Бұл идея Жерді қашықтан зондтау ғарыш жүйесін, дәлдігі жоғары спутниктік навигация жүйесінің жерүсті инфрақұрылымын, сол секілді Ғарыш аппараттарын құрастыру-сынақ кешенін құруды қамтиды.

Саладағы айтулы жаңалықтардың бірі – Ғарыш аппараттарын құрастыру-сынақ кешені (ҒА ҚұСК) құрылысының аяқталуы. Технологиялық деңгейі жағы­нан баламасы жоқ нысан сертификаттан өтіп, биыл ғарыш аппараттарын құрас­тырудың өндірістік циклі іске қосылады деп жос­парлануда. Осы кешен Ұлттық ғарыш ор­талығының басты нысанына айналады деп көзделіп отыр.

Ғарыш аппараттарын басқаруда жер­үсті кешендерінің маңызы зор. Осы орай­да отандық спутниктердің қалыпты жұ­мысын қамтуда «Ақкөл» байланыс орта­лығының орны бөлек. Өйткені байланыс пен хабар тарататын Kazsat ға­рыш­тық жүйесін қалыптастыру ісі дәл осы жер­үсті ғарыш инфрақұрылымынан бас­талды. Оның жұмысын Республикалық ғарыш байланыс орталығы қадаға­лай­ды. «Ақкөлдің» қызметіне телеком­му­ни­кациялық спутниктердің техникалық және баллистикалық сипаттамаларын бас­­қа­рып бақылау, сондай-ақ KazSat сериялы ға­рыш аппараттарының пайдалы жүктемесінің мониторингі кіреді. Бұл ғарыш байланыс орталығы елордадан 108 шақырым қашықтықта орналасқан. 2008-2009 жылдары Kazsat-2 бағдарламасы мен 2012-2013 жылдар кезеңінде Kaz­Sat-3 жобасы арқылы техникалық жаң­ғырту жұмыстары жүргізілді. Нәти­жесінде «Ақкөл» ITU Ха­лықаралық электр байланыс одағының спутниктік ра­дио­бақылау стансаларының бірыңғай тізі­міне енгізілді.

Қазір Республикалық ғарыш байла­ныс орталығы Kazsat-2 және Kaz­Sat-3 екі байланыс спутнигінен тұра­­тын Kazsat байланыс және хабар тара­татын қазақстандық ғарыш жүйесінің штаттық жұмысын қамтамасыз етеді. Ғарыш аппараттарын басқару Ақмола облысындағы «Ақкөл» негізгі жерүсті кешені мен Алматы об­лы­сындағы резер­в­тік «Көктерек» ғарыш байланыс орта­лығынан жүргізіледі. Бүгінде Kazsat жүйесінің жүктемесі шамамен 74%-ды құрайды.

Kazsat байланыс спутниктерінің қыз­меттерін еліміздің аумағында 13 мың­нан астам спутниктік байланыс стансалары бар 15 отандық байланыс және хабар таратушы оператор пайдаланып келеді. 2019 жылы ғарыштық байланыс жүйесін пайдаланудан түскен жалпы табыс 29 млрд теңгеден асып, жылдық импортты ал­мас­тыру мөлшері 14,7 млрд теңгеге жетті. Мем­­лекеттік бюджетке 6 млрд тең­геден аса жалпы салық аударылды.

Тағы бір перспективалы жобалардың бірі – Kazsat-2R спутнигін әзірлеу. Оның болжамды құны – 39,65 млрд тең­ге.