Талғам таразысы ізімен...

Әдебиет • 12 Қаңтар, 2021

Талғам таразысы ізімен...

36 рет көрсетілді

Бүгінгі оқырман классикалық шығармаларды немесе мотивациялық һәм психологиялық кітаптарды таңдаса, ол оның талғамына байланысты. Яғни талғам дегеніміз – көзқарас. Адамның эстетикалық ой биігі. Бұл талғам дегеннің өзі кейде екіұшты ойға қалдырады. Мәселенки, қазіргі қоғам, егер оқыса, адамның табысты әрі бай өмір сүруіне, бизнесті ілгерілетуге және отбасындағы түрлі қиындықтарды еңсеруге үйрететін кітаптарды оқиды: классиканы емес.

Маржан ӘБІШ

Осы құбылысқа қарап, пайымдасақ, біріншіден, дүниежүзінде де, елімізде де мотивациялық һәм басқа да «үйретуші» кітаптарға сұраныс өте жоғары. Өйткені олардың жарнамасы жақсы және адамдар үшін де негізгі құндылықтардың емі сол жанрдағы кітаптар болып отыр. Психологтердің сөзінше, бұл қазіргі қоғамдағы адамдардың рухани әлсіз екенін білдіреді. Яғни қай салада болмасын, әрқашан біреудің айтқан амалын тыңдауға, істеуге дайын тұрады. Тіпті, өмірдегі қиындықтармен де өз бетімен күресе алмайды: рухани иммунитеті төмен. Әрине бұл – біржақты пікір. Алайда жұрт жапа-тармағай оқып жатқан ол кітаптар, қалай десек те, тұрмыстық деңгейден аса алмайды. Ал эстетикалық талғамды қалыптастыратын көркем шығармалар емес пе?.. Демек, айналамызда талғамы қатып, семген адамдар баршылық деген сөз.

Әлемдік нарықта көркем әдебиет пен «тұрмыстық» кітаптардың жарнамасы да, сатылуы да, оқылуы да бір деңгейде. Классикалық дүниелердің артта қалып, шетелдік «үйретуші» кітаптардың алға озғаны бізде ғана. Соңғы уақытта қазақ авторлары да бизнесті дамытуға, ақша табуға баулитын кітаптар жазып жүргенін айта кетейік. Тіпті ел алдында жүрген танымал жұлдыздардың өзі өмірлік тәжірибелерімен бөлісіп, бір кітап жазуды әдетке айналдырыпты және олар жақсы сатылады. Әлгі «талғамы қатып, семген» оқырмандар осы типтес кітаптарға құмар-ақ. Әлқисса. Кез келген дамыған елдерде барлық жанрдағы кітаптар жазылады һәм оқылады.

Қазақ қоғамындағы негізгі кілтипан – көркем дүниелердің деңгей-дәрежесінің төмендеп, оқырман назарынан тыс қалуы болып отыр. Маркетинг пен менеджментті әдебиетке араластырмай көркем шығарма оқылмайтынына бүгінде әбден көзіміз жетті. Өйткені әдебиет бұрынғы соқпақпен келе жатқан жоқ. Оның бүгінгі жолы бұрынғысына әрі ұқсайтын, әрі ұқсамайтын өзгеше жол. Бұрын тек кітап оқуға баулыса, қазір қай кітапты оқу керек дейтін мәселе маңызды. Ақпараттық-білім қоғамы оқырманға сан салалы, қажетті-қажетсіз дүниелерді ұсынып, еріксіз таңдау жасауға мәжбүр етеді. Әрине осы тұста талғамның рөлі зор. Кейбір шығармалардың деңгейі эстетикалық талап-тілектерге сай келмесе де, бағы асып, жаппай оқылып жатқанын көресіз. Неге? Өйткені жоғарыда аталған қос өнердің – маркетинг пен менеджменттің игілігін көргендіктен. Батыс елдерінде мұның бәрін әдеби агенттіктер атқарады. Елімізде оның механизмі таныс болғанымен, әлі қалыптаса қойған жоқ.

Бүгінгі нарықта қандай тауар болса да медиа мен жарнаманың құдірет-күшіне бағынатынын ескерсек, халыққа классиканы қолдан, жоспарлы түрде оқыту керек пе дейсің... Алайда бұл амал-шарғылардың бәрінен бұрын оқырманның талғамы, эстетикалық ар-ұяты биік тұрмай ма?..

Талғам мәселесі хақында сөз қозғағанда оқырман көзқарасынан әлдеқайда терең жазушы талғамын айтпай кетуге болмас. Лев Толстой күнделігінде: «Осыдан бір жыл бұрын ғана жазылған романым маған жиіркенішті. Тіпті ақымақтың ісі секілді. Кімге керек ол? Не үшін жаздым?» деп толғанады. Уақыт өткен сайын өз шығармалары өзіне түкке тұрғысыз болып көрінуі, тіпті әлем классиктерінің өзінде де басым. Мәселен, Флобер, Бальзак, Джордж Санд осы қатарда. Бұл, әрине, ең алдымен автордың ішкі түйсігінің, таразысы мен талғамының биіктігінен болар. Одан кейін араға уақыт салып, қоғамдағы кез келген құбылыс, өзгеріс қашанда сол ортаның мүшелеріне, әсіресе жазармандарға ықпал ететінінен де бар. «Қоғамға түскен әрбір сызат жазушы жүрегі арқылы өтеді», дейді Вольтер. Жазушы қабілеті тек өзіне ғана тән эстетикалық нәзік иірімдер арқылы қоғам дертін сезіне алмақ. Яғни әр қаламгердің талғам-таразысы жазған шығармасының көркемдік деңгейімен тығыз байланысты болса керек. Белгілі бір кезең әдебиетінің сипаты да, ең алдымен, осы автор талғамының дәрежесімен айқындалмақ. Бүгінгі есепсіз шығып жатқан кітаптардың мазмұны сол талғам-таразының көрінісі сияқты. Тек осы көп «көркем» шығармалардың әсерінен классика мен «тұрмыстық» кітаптардың аражігін һәм өлшемін білмей қалмасақ болғаны.

Күннің маңызды және өзекті жаңалықтарын «Егемен Қазақстан» телеграм каналынан оқыңыз