Таяуда Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев маңғыстаулық қоғам белсенділері және жергілікті экологтермен кездескен еді. Кездесу барысында Экологиялық реттеу және бақылау комитетінің Экология департаменті ұжымына, сондай-ақ «Қазгидромет» кәсіпорны мен облыстық аумақтық орман шаруашылығы және өсімдіктер әлемі инспекциясына экология, табиғатты қорғау мәселелерінде жергілікті халықпен байланысты күшейтуге кеңес берілді. Салалық департамент ауа сапасын әуеден бақылайтын ұшқышсыз портативті газоанализатор қондырғысын таныстырды. Алдағы уақытта басқа өңірлерде де ластаушы өндіріс орындарын жедел анықтау үшін осындай құралдар пайдаланылады деп көзделіп отыр.
«Дрондар 12 түрлі ластаушы көздерді онлайн режімде анықтауға қауқарлы. Жеті шақырым радиуста, үш жарым шақырым биіктікке ұша алады. Бейне, фотофиксация тетіктері қарастырылған. Көбінесе өнеркәсіп кәсіпорындарының аумағында, зауыттардың, кен орындарының төңірегінде пайдаланамыз», деді департамент директоры Руслан Төкенов.
Биыл Маңғыстау облысында қоршаған ортаға зиян келтірген кәсіпорындарға 2,8 млрд теңге айыппұл салынып, оның 90%-ы өндірілгенін айта кеткен орынды.
Жергілікті экобелсенділер ведомство басшысына өңірдегі ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен итбалықтарды қорғауға, сол секілді өндіріс кәсіпорындарындағы шығарындыны азайтуға байланысты ұсыныстарын жеткізді.
«Экология мәселесінде азаматтық белсенділік өте маңызды. Тек бірлесіп, ашық диалог арқылы ғана өзіміз тұратын елді мекеннің, қоршаған ортаның ахуалын жақсарта аламыз», деді М.Мырзағалиев.
Итбалықтарды қорғау – басты назарда
Жуырда Ақтаудағы Каспий итбалықтарын зерттеу және қалпына келтіру орталығының ветеринарлары «Қызыл кітапқа» енген су сүтқоректілері жарақаттанып, жағаға шығып қалғанда көмекке бірінші болып келді. Бұл орталық жергілікті халық және балықшылармен ұдайы жұмыс істеп, ғылыми зерттеулер жүргізеді. Мекеме былтыр «Сәби» қайырымдылық қоры мен «Орталық Азия экологиялық зерттеулер» институтының бастамасымен ашылды. Бүгінде мұнда 1 ғылым кандидаты, 2 ветеринар және 1 инженер қызмет етіп жүр.
«Ғылыми жұмыстарды жетілдіре түсуіміз керек. Жан-жақты зерттеу мен Каспий итбалығының популяциясын сақтау үшін орталықтың материалдық-техникалық базасын жаңғырту қажет. Себебі жедел оңалту жүргізуге және уақтылы диагноз қоюға құрал-жабдықтар, жылжымалы пункттер алу керек», деді орталық мамандары.
Салалық министрлік аталған орталыққа көмек көрсетуге дайын екендерін жеткізді.
«Өкінішке қарай, Каспий итбалығы қазір жойылып кетудің аз-ақ алдында тұр. Соңғы жылдары оның саны
1 млн-нан 100 мыңға дейін төмендеді. Әзірге тұрақты даму траекториясына шыққан жоқ. Сондықтан бірнеше апта бұрын Үкімет шешімімен «Қызыл кітапқа» енгізілді. Бүгінде Ресейдегі әріптестермен бірге министрлік итбалықтар проблемасын зерттеу, азаю себептерін анықтау бойынша үлкен жұмыс жүргізіп жатыр. Каспий итбалықтарын зерттеу және қалпына келтіру орталығы толық демеушілер есебінен жұмыс істеуде. Мамандарға алғыс білдіргім келеді. Біз орталыққа керек жабдықтармен қамту бойынша қолдау көрсетуге дайынбыз», деді Экология министрі.
Орталық ашылғалы бері 4 итбалыққа жедел көмек көрсетілді.
«Олар өте әлсіз күйінде түсті. Жарақаттары, сынған жерлері көп болды. Қан қысымдары жоғары, гипертониялы, вирустық инфекциясы бар, қан айналымы бұзылған, милары шайқалған итбалықтар еді. Өкінішке қарай, оларды құтқара алмадық. Қыркүйекте бір жасқа толмаған кішкентай итбалық түсті. Оның мойнына балық аулайтын ау ілініп қалған екен. Қажетті ветеринарлық көмек көрсетіп, суға қайта жібердік», деді орталықтың ветеринары Анна Анатольевна.
Экотуризмді дамытуға қолайлы өңір
Urban Living консалтингтік компаниясының өкілі, қалалар мен қорғалатын табиғи аумақтардағы нысандар құрылысы бойынша архитектура және урбанистика жөніндегі сарапшы Рикардо Марини дұрыс жолға қойылған менеджмент Бозжыраны сақтап қалуға мүмкіндік беретінін түсіндірді.
«Бозжыра – тек жергілікті халықты ғана емес, әлем туристерін қызықтыратын жаңа орын. Біз көрген тарам-тарам жолдар экожүйені бұзады. Адамдар ойларына келген бағытпен қозғала береді. Бір айналып шыққанда, пластик бөтелкелер мен шыны құтылар шашылып жатқанын байқадым. Инфрақұрылым, коммуникация және ағарту жұмыстары табиғи байлықты сақтаудың маңызды элементтері. Сол себепті қонақүйден түскен ресурстарды осы шатқалды қорғауға, ағарту, түсіндіру жұмыстарына жұмсап, инвесторлар осы сұлулықты тамашалауға мүмкіндік беретін жобаны қоршаған ортаға жанашырлықпен ұқыпты жүзеге асырса, онда құптауға тұрарлық идея. Адамдар шатқалдың түбіне жаяу, атпен немесе электрлі көлікпен келгені дұрыс. Тіпті жаяу жүрсе де жерді жөнсіз таптамауын қатаң бақылау қажет. Келген туристерге өзін табиғат аясында қалай ұстау қажеттігін, қоқысты жинап кетуі тиіс екенін түсіндіретін нұсқама болса, дұрыс басқарылса, әлемдегі табиғи ескерткіштер секілді Бозжыраны да дамытуға болады», деді Р.Марини.
БҰҰ Даму бағдарламасының Қазақстандағы биоалуандылық пен экожүйені сақтау жөніндегі жетекшісі Талғат Кертешовтің айтуынша, аумаққа түсетін рекреациялық жүктемені есептеп, нормадан асып кетпеуін бақылап отыру қажет.
«Жобадан бас тарту да жағдайды түпкілікті шешпейді. Дүние жүзінде экологиялық туризм – табиғатқа зиян келтірмейтін туризмнің түрі. Тек күніне қанша турист келетінін есепке алу қажет. Қонақүй мүмкін жол бойында болуы қажет шығар, бастысы шатқалдан алыс тұрғаны ләзім. Сонымен қоса көру алаңын салып, жаяу жүретін соқпақтарды да реттеу керек», деді Т. Кертешов.
Қазақстандық зоолог Константин Плахов аң-құс пен табиғи ескерткіштерге зиян келмес үшін нысанды тіптен қашықтан салған дұрыс деген пікірде.
«Үстірт тауы Арал-Каспий эндемигі (жер шарының шағын аймақтарында ғана кездесетін өсімдіктер мен жануарлардың аумағы) саналады. Неге десеңіз, «Қызыл кітаптағы» қарақал жыртқышы осы Үстіртте ғана кездеседі. Осы жерді ғана мекен ететін құстар да бар. Бұл факторды ұмытпауымыз керек», деді зоолог.
Инвесторлар өз кезегінде қонақүйді ерекше қорғалатын Жабайұшқан қаумалынан тыс аумақтан салуға дайын екендерін жеткізді.
«Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес инвестор жергілікті қоғам өкілдерімен жаңа орынды таңдауға байланысты бірнеше рет Бозжыраға барды. Қонақүйді табиғи қаумал аумағынан тыс жерге салу идеясын қолдаймыз. Қазір қолымызда дайын нұсқа бар, соны ескеріп, әкімдікке ұсыныс жасауға дайынбыз. Инвестор жобаны жүзеге асырғанда қатаң түрде қолданыстағы заңды және экологиялық нормаларды ұстанатынын хабарлайды», деді Sembol Construction компаниясы өкілі.
Жоба дайын болғанда қоғам назарына тағы бір рет ұсынылмақ. Бозжыра шатқалы Маңғыстау облысының Қарақия ауданындағы Жабайұшқан мемлекеттік табиғи қаумалында орналасқан. Аумағы 316 141 гектарды құрайтын қаумал облыстық әкімдіктің «Қызылсай» мемлекеттік өңірлік табиғи паркіне қарайды.
