Теорияның табысы

Әдебиет • 14 Қаңтар, 2021

Теорияның табысы

16 рет көрсетілді

Түп-тамыры сонау сақ дәуірінің мұрасы саналатын «Алып Ер Тоңға», «Ергеноқон», «Шу батыр», «Атилла» дастандарына тірелетін қазақ әдебиеті әлемдегі бай әдебиеттердің қатарында. Одан бергі Түркі қағанаты, Алтын Орда, Қазақ хандығы, ХVІІІ-ХХ ғасырлар, кеңес дәуірі, тәуелсіздік кезеңінде дүниеге келген шығармалардың халқымыздың рухани қазына-қорын түрлі-түрлі асыл мұралармен байытқанын шамалай беруге болады.

Айгүл СЕЙІЛОВА

Әдебиеттану ғылымының әдебиет тарихы атты іргелі саласы мұнша мол қазынаны жіктеп, саралаумен айналысатыны белгілі. Ал дәл осы ғылымның тағы бір саласы әдебиет теориясы, жасыратыны жоқ, кенже дамып келе жатқан салалардың қатарында екені белгілі. Әлбетте, теорияға тіс батыру, оны өмірмен ұштастыру қиын. Теорияға тіс батырудың оңай еместігінен болар, осы күнге дейін «Әдебиет танытқыш», «Сөз өнері», «Әдебиет теориясы», «Қазақ өлеңінің құрылысы» сынды атақты еңбектерді айтпағанда, әдеби шығармаларды теориялық тұрғыда талдаған, тілі жатық, ойы түсінікті, ғылыми орта мойындаған, заман талабына сәйкес, ЖОО-ларға оқулық ретінде ұсынылған қазақ тіліндегі еңбектер жарыққа шыға қойған жоқ. Мұны қоғамдық формацияның ауысуымен түсіндірер болсақ, әңгіменің ұзап кететіні белгілі. Сондықтан негізгі айтар сөзге көшкен дұрыс болар. Ұлттық аударма бюросы қолға алған «Қазақ тіліндегі жүз жаңа оқулық» жобасы аясында осы олқылықтың орнын толтыра алмаса да, дүниежүзіндегі тенденциялар мен бағыттарға жол сілтейтін, болашақ жас әдебиеттанушының білім көкжиегін кеңейтетін, талдап, саралап, сараптап ойлануға мүмкіндік беретін көлемді дүние ағылшын тілінен аударылып, қазақ аудиториясына жол тартты. «Әдебиет теориясы» атты бес томдық кітаптың авторлары – америкалық ғалымдар Майкл Райан мен Джули Ривкин. Аталған бес томдық оқулық әдебиет теориясына арналған кіріспеден және төрт томдық антологиядан тұрады.

Майкл Райан мен Джули Ривкин еңбектері дүниежүзі бойынша сұранысқа ие шығармалардың қатарында. Өйткені бұл еңбектерде әдебиетті жаңаша талдаудың, оқытудың тұтас методикасы жасалған. Әрқайсысы кемі үш жүз беттен тұратын төрт томдықта сонау Платон мен Аристотель дәуіріндегі теориялардан бастап қазіргі заманда ең көп қолданылатын «измдер» түгелдей талданған, адам, уақыт, заман, мекен төрттағаны тұрғысынан қарастырылған. Мысалы, Уильям Шекспирдің «Король Лир» трагедиясын талдау барысында авторлар әрбір кейіпкердің жан дүниесіндегі құндылықтың сыртқы әлеммен байланысын жеке-жеке талдайды. Сөзбен сипаттауға, қарым-қатынас орнату үшін айтуға келмейтін ішкі құндылықтардың қоғам шындығының алдындағы трагедиялық жеңілісі жан-жақты түсіндіріледі. Жалпы, авторлар белгілі бір шығарманы не белгілі бір автордың шығармаларын талдаған кезде оны теорияға салуға тырыспайды. Бірақ сол шығармадағы теорияның үлесін де ұмытпайды. Көп сұрақ қояды. Сол арқылы оқырманды дискуссияға шақырып отырады.

Авторлар әдебиет теориясының ауқымын тек Америка әдебиетімен шектемейтінін айтуымыз керек. Олар роман, герман, славян тілді шығармаларды, киноларды өздеріне тән ерекше стильмен сипаттай отырып, теориялық қырларын ашып көрсетеді. Жалпы алғанда, Майкл Райан мен Джули Ривкиннің «Әдебиет теориясы» қазақ әдебиеттану ғылымы үшін ауқымды олжа, әсіресе теорияның табысы екені анық.

Күннің маңызды және өзекті жаңалықтарын «Егемен Қазақстан» телеграм каналынан оқыңыз