Біріншіден, мақалада айтылғандай фото Абайдың 125 жылдық мерейтойы қарсаңында емес, 1974 жылы, нақтырақ айтсақ, 14 мамыр күні түсірілген. «1974 жылдың мамыр айында Абай ауданына Д.Қонаев келіп, Қарауылда мәдениет үйінде халықпен кездесу жасап, түске таман Абай музейін аралап, зиратына келді. Түскі ас Жидебайда берілетін болғандықтан, Абайдың 125 жылдығына арнайы жасалған киіз үй тігіліп, түскі асқа жауапты Бірлік совхозы (Қазіргі Көкбай ауылы) болды. Мен Қонаевқа түскі ас беруге қатысқан болатынмын», деген еді әкем Әубәкірұлы Мағаз.
Екіншіден, Абай ескерткіші қасында түскен фотодағы адамдарды қарай отырып, қаншама тарихи сәттерді еске түсіруге болады. Д.Қонаевпен бірге Абай ауданына кімдер келіп еді, фотодағылар кімдер деген сұрақтар жауабын тосқандай...
Осы сапарда Д.Қонаевпен сол кездегі Семей облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы Н.Е.Морозов, облыстық атқару комитетінің төрағасы Е.Қашағанов, Орта Азия әскери округінің қолбасшысы, армия генералы Лященко бірге келген еді.
Фотодағы кімдер екенін нақтырақ айтсақ, сол жақта бірінші тұрған сол кездегі ҚазССР-нің Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті төрағасының бірінші орынбасары болған, генерал-майор Әбдіманап Тлеулиев. Қонаевпен оны тек жеке достық емес, сонымен бірге өз халқына және ұлы бабалардың туған жеріне деген сүйіспеншілік байланыстырған екен. Екінші тұрған – генерал Лященко, үшінші – Шәкәрімнің баласы Ахат Құдайбердиев, одан кейін, әрине, Д.Қонаев, бесінші – Е.Қашағанов және одан кейінгі тұрған Бәтташ Сыдықұлы.
Осы ретте бірер тарихи сәтті айта кетсек...
Д.Қонаевты сол кездегі Абай ауданының бірінші хатшысы Н.Сембаев пен екінші хатшы Бәтташ Сыдықұлы «Еңлік пен Кебек» ескерткіш-мемориалының алдынан тосып алыпты. Бәтташ аға мемлекет басшысының алдында ауданның бай тарихы мен әдебиетін, ұлылар топырағының ерекшелігін жан-жақты көркем, әсерлі түрде баяндап береді. Д.Ахметұлы Бәтташ ағаның шешендігінен әсер алғандығы туралы белгілі журналист Д.Сейсенұлының естелік әңгімесі осы сәттің шындығын айғақтап тұрғандай:
«1974 жылдың 14 мамырында Абай еліне Димаш Ахметұлы Қонаев келді. Ел болып, «Еңлік-Кебек» ескерткішінің басында қарсы алады. Мәртебелі қонақтардың алдында елді таныстыру үшін Бәкең сөз бастайды.
«Абай ауылы – шежіреге кең ауыл, Абай жұрты – мол мұралы, сырлы жұрт. Бір сәтке төңірекке көз жүгіртіңізші:
Сонау Қоңыр жотаны
Қалқаманның қасы ма деп қаласыз,
Ағып жатқан бұлақты
Мамырдың көз жасы ма деп қаласыз,
Селдіреп тұрған селеуді
Еңлік қыздың шашы ма деп қаласыз,
Жазықта жатқан жалғыз тасты
Ер Кебектің басы ма деп қаласыз.
Иә, сол ер Кебек пен ару Еңліктің зираты осы», дей жөнелгенде, Димаш ағамыз ерекше риза болған екен...
Бұл әңгіме Алматыға жетеді. Алтай мен Атыраудың арасында қазақтың бірінші басшысы Абай еліне барғанда, бәленшекең былай деп таныстырыпты деген әңгіме тарайды».
«Еңлік-Кебек» ескерткіші басындағы тағы бір қызық жағдайды осы ретте айта кеткен жөн болар. Д.Қонаев келеді деп тігілген киіз үйлердің жанына стендтер орналастырылып, оған ауданның цифрлық көрсеткіштері жазылып қойылыпты. Д.Қонаев осы жоспарларға арналған ақпаратқа назар аударып, ел мен жердің тарихын айтып болған Бәтташ ағаға қарап: «Біздің құдаларымыздың аулының биелері егіз табады екен ғой», деп жымиған екен. Сөйтсе, стендіде «100 биеден 102 құлын аламыз» деп социалистік жоспарларын жазып қойыпты...
Осыдан кейін Бәтташ аға көп ұзамай, екінші хатшылықтан Семей облыстық телерадиокомитеттің төрағалығы қызметіне жоғарылапты.
«Egemen Qazaqstan» газетіндегі мақалада «Алайда суреттің авторы көрсетілмеген еді» деп көтерілген келесі бір маңызды дүние – фотоны кім түсірген деген сұрақ. Мақалада Қалиғұмар Қабдешұлына хабарласып, бірақ ол кісінің бұл суретті түсірмегендігі айтылады.
Біз суретті түсіруші – Оразбай Хасенов деп айтамыз. Д.Қонаевтың фотографы және сонымен бірге жеке күзетшісі болған Горянов Анатолий Иванович түсірсе, ол деректер Қонаевтың музейінде болса керек-ті. Ал осы сапар кезіндегі Қарауылда және Жидебайда түскен суреттердің Абай ауданында таралуына орай, жергілікті фотографтың түсіргендегі анық. Олай болса, сол кездері ауданға келген сыйлы қонақтарды фотоға түсіруші болған Саржал ауылының тумасы Оразбай Хасеновтің осы суретті де түсіргендігі айқын болады.
Осы ретте Д.Қонаевтың Шәкәрімнің баласы Ахат Құдайбердиевке жоғары пейіл білдіргенін баса айта кеткен жөн. Негізі Ахат ақсақал сыйлы қонақтарға арнап тігілген үлкен қазақ үйдегі түскі асқа кіретіндер тізімінде болмапты. Д.Қонаев ақсақалды Абай ескерткіші жақтан бірге ертіп әкеліп, ортадағы үлкен креслоға отырғызып, бір жағына өзі, бір жағына Н.Е.Морозовты отырғызады. Ал Лященко мен тағы басқалар одан төмен отырып қалыпты. Бұл – Абай, Шәкәрім ұрпақтарына Д.Қонаевтың үлкен құрметпен қарағандығының айқын көрінісі.
Жандос ӘУБӘКІР,
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті,
Абай академиясының директоры,
филология ғылымдарының кандидаты, доцент
