Саудада әділ бәсеке сақталса игі

Қазақстан Комиссияның шешіміне вето қойды

Айталық, Қазақстан ұзақ жылдан бері Ресей аумағы арқылы көмірді тасымалдау мәселесін шеше алмай келеді. Бұл мәселеге келгенде, одақтың комиссия алқасы үнсіздік танытуды құп көрсе керек. Десек те елімізден металл сынық­та­рын шығаруға байланысты шектеу шараларына тоқталғанда, ұйым бұл ше­шімді сауда-логистикалық қатынасқа кедергі келтіретін «тосқауыл» деп тани­ды. Осындай қос стандарттардың сақ­талуы одақтағы тең жағдайлардың қалай еске­рілетінін байқатады.

«Металл сынықтары мәселесіне тоқ­тал­сақ, бұл 2018 жылдан бері айты­лып келеді. Металл сынықтарын авто­көлік құ­ралдарымен тасымалдауды шек­тей­тін бұйрық шыққанда бұл мәселе жиі тал­­қыланып, темір жол арқылы да та­сы­­малдауға тыйым салынғанда проб­ле­ма өрши түсті. Бұл мәселе көп уақытты қа­жет ететін күрделі жағдайлардың бірі. Көмір транзиті туралы айтсақ, мүд­делі тарап­тардың өтінішіне сәйкес, ол бір­­неше рет кейінге қалдырылды. Тиіс­ті келіссөздер екіжақты деңгейде тал­­­қы­ланып жүріп жатты. Нарықта қан­­дай да бір кедергі бар екенін хабарлауды көздеп отырғанымыз жоқ. Кері­сін­ше, кез келген мәселе келіссөз дең­ге­йін­­де шешілгенін қалаймыз. Күр­де­лі­­лігіне байланысты түрлі проблема­лар орын алады», деді ЕЭК Ішкі нарық­тар, ақпараттандыру, ақпараттық-ком­му­ни­ка­циялық технологиялар жөніндегі алқа мү­шесі Гегам Варданян.

Сауда және интеграция министрі Бақыт Сұлтановтың айтуынша, металл сынықтарына байланысты шектеу шаралары «көлеңкелі экономиканы» тежеу үшін қолданылған амал.

«Қазақстан металл сынықтарын авто­кө­лік құралдарымен шығаруға шек­теу қойды. Бұл шара металл сы­нық­­тарының кө­леңкелі айналымына қарсы кешенді күрес және тиісті шарт­та көрсетілген та­лаптарға мүлдем қайшы келмейді. Жыл сайын металл сынықтарының кө­лең­келі айналымы 3,5 млрд теңгеден асып, мемлекеттік бюджеттің жоғалуына әсерін тигізеді», деді Б.Сұлтанов.

Осылайша, еліміздің жауапты ведомствосы Еуразиялық экономикалық ко­мис­сияның аталған шешіміне қарсы­лық танытып, вето қойды.

Министрдің сөзіне сүйенсек, бүгінде ЕАЭО елдері қара металл сынық­тары мен қалдықтарының экспортына қа­тысты шектеудің түрлі тетіктерін қол­да­нып жатыр. Мәселен, Беларусь Рес­пуб­­ликасында металл қалдықтарын экс­порт­тау үшін осы елдің үкіметінің ар­­найы рұқсаты қажет болса, Армения мен Қыр­ғызстан бұл шикізатты жарты жыл­ға дейін шығаруға тыйым салды.

Қазақстан металл сынықтары айна­­­лымының нарығын реттеу үшін экс­порт­тық ағынды мүше мем­ле­кет­тер­дің қайта өңдеу кәсіпо­рын­дарының қажет­ті­ліктеріне қайта бағыттау есебінен жүр­гі­зіл­уі тиіс деген ұстанымда.

«Егер де ішкі нарықта тапшылық бай­қалса, елдеріміз бірлесіп, нарықтағы ахуал­ды теңестіруге қарекет ете алады. Бірақ та жекелеген мемлекеттер өзде­­рінде металл сынықтарының тап­шы­лығы бола тұра оны үшінші елдерге саудалап, өз кәсіпорындарының жүкте­ме­сін қанағаттандыру үшін ЕАЭО-ғы серік­тес­те­рінен металл қалдықтарын жет­кі­зуді талап етуге хақы жоқ», деді Б.Сұлтанов.

Құзырлы орган басшысының осылай деп айтуына ресейлік металл сынық­та­рының алыс шет мемлекеттерге сау­да­лануы түрткі болды. Сәйкесінше Қа­зақ­стан, Армения, Беларусь және Қыр­ғызстанның металл сынықтары теріс­кейдегі көршімізге тасымалданады. Қа­зір Ресей өз шикізаттарын үшінші ел­дер­­ге экспорттауға тосқауыл қоя бас­тап, 180 күнге дейін сынықтарды экс­порт­­тау­ға кедендік баждың жоғары­ла­тылған мөл­­ш­ерлемесі іске қосылды.

Мұнай-газ саласындағы талаптар қаншалықты ескерілді?

ЕАЭО аясында ортақ газ нарығын құруға байланысты мәселе де біраз уа­қыт­тан бері талқыланып келеді. Әйтсе де ЕЭК алқасының энергетика және инфрақұрылым жөніндегі мүшесі Эмиль Кайкиевтің айтуынша, көгілдір отынның нақты ортақ құны туралы айту әлі ерте.

 «Бүгінде газдың бағасы қандай болатынын айту қиын. Бізде ортақ газ нарығын құру жөніндегі бағдарлама бар. Соған сәйкес, екіжақты халықаралық шарттарды іске асыруға арналған ке­лі­сімдерді қоспағанда, нарықтық баға­да газды тасымалдауға байланысты шарт­тар жасалуы тиіс. Әзірге газ тасы­мал­­дау тарифтерін анықтау тетік­те­рі жоқ. Қазір ортақ газ нарығы туралы халықаралық шарт дайындалып, оның аясында транзиттік тарифті қалып­тас­ты­ру жөніндегі қағидаттар белгі­лен­бек. Бұл шартқа 2022 жылы қол қойылады деп жоспарланып отыр. Ол 2025 жылдан ке­шіктірілмей күшіне енуі тиіс. Сол кез­де ғана газ транзитіне байланысты баға туралы сөз қозғауға болады», деді Э.Кайкиев.

К-5 стандарты енгізілсе, бензин қымбаттай ма?

Сондай-ақ спикер мұнай өнімдері нары­ғын­дағы жаңашылдықтары жөнінде айтты. Алқа мүшесі К-5 талабы­ның енгі­зілуі­мен нарықта қандай өзгеріс­тер­дің орын алатыны жөнінде тоқталды.

«Бұл талап одақ шеңберіндегі техни­ка­лық регламентке сәйкес келеді. Қазір Ресейде, Арменияда және Беларусь елінде К-5 экологиялық санатындағы бензин мен дизель отынының қолданылуына рұқсат берілген. Қазақстанда К-4 және К-5 санатындағы өнімдер қолданылып жүр. Қырғызстанда биылғы 12 тамызға дейін кез келген экологиялық кластағы отынды сатуға рұқсат етіледі. Бұл Қырғыз­станның одақтың мүшелігіне кіру жағдайларына байланысты. Олар­дың К-5 санатына ауысуға уақыты бар. Мұнай экспорттаушы елдер үшін К-5 талабына көшу тиімді. Жанармай баға­сының көтерілуін күтуге болады», деді ЕЭК алқасының энергетика және инфрақұрылым жөніндегі мүшесі.

Э.Кайкиев 2019 жылы одақ аясында электр энергиясының жалпы нарығын құ­руға бағытталған хаттамаға қол қойыл­ғанын, сондай-ақ бұл құжатта нарық­тың жұмыс істеу ережелері, реттеуші өкілеттіктер мен басқа да маңызды мәсе­ле­лер қамтылғанын жеткізді.

«Энергия ресурстарына кедергісіз жағ­дай жасап, ашық бағаларды қам­та­ма­сыз етуге бағытталған сауда тетік­те­ріне көп көңіл бөлінбек. Электр энер­гия­сының жалпы нарығы құрыл­ған­нан бастап, көтерме саудагерлер мен сатып алушыларға, сол секілді басқа мүше елдердің сатып алушылары және сау­да­герлерімен тікелей келісімшарттар жа­сасуға жол ашылады. Демек, электр энер­гиясын өндірушілеріне бұл сату нары­ғының ұлғаятынын білдіреді», деді алқа мүшесі.

Кедендік бақылау тәуекелдерді басқару жүйесіне негізделуі қажет

Одақта кеденге байланысты проб­лемалар да аз емес. Атап айтқанда ЕАЭО келісімшартына сәйкес, алыс-берісті нығайту үшін ішкі кедендік шекаралар болмауы тиіс еді. Әйтсе де іс жүзінде солтүстіктегі көршіміздің кеден қызметінің мо­бильді топтары шекаралық өңірлерде жөнсіз тек­серістерді көбейтіп, сауда ағынына кедергі келтіретін көрінеді. Бұл мә­селеге ЕЭК-нің Кедендік ынтымақ­тас­тық жөніндегі алқа мүшесі Олег Панкратов былай деп жауап берді.

«ЕАЭО туралы шартының 25-бабында тауарларды еркін өткізуді қамтамасыз ету Кеден кодексінде көрсетілген. ЕАЭО-ның ішкі шекараларында, яғни бірыңғай кеден аумағында қандай да бір кедендік бақылау қарастырылмаған. Бірақ Кеден кодексінің 331-бабына сәй­кес, егер де тауар заңсыз тәсілмен әкелін­ген немесе тауарға қатысты қан­дай да бір арнайы кедендік режімдер қолданылғаны анықталса, кеденнен кейінгі бақылауды жүргізуге мүмкіндік бе­ріледі. Сонымен қатар бұл бапта ба­қы­лаудың іріктемелі болуы және тәуе­келдерді басқару жүйесіне негіз­дел­­уі тиіс екендігі айтылған», деді О.Панкратов.