Үшінші бесжылдық: Меже мен міндет

Индустрия және инфра­құрылымдық даму министр­лігі өнеркәсіп саясаты депар­таментінің директоры Лаура Садықованың айтуынша, бағ­дарламаның үшінші кезеңінде ең алдымен ішкі нарықты сапалы өніммен қамтамасыз етуге және экспортқа бағытталған тиімді өндірістік кәсіпорындарға баса назар аударылады. Соны­мен қатар мемлекеттік қол­дау­дың жекелеген құрал­дары­ның орнына дамуды жан-жақты ынталандыру жүйесін қалып­тастыру ұсынылады. Бұдан бөлек, қарама-қарсы міндет­теме­лер мен бизнестің жауап­кер­шілігін анықтау, салалық принциптен нақты басым тауар­ларды анықтауға көшу қарас­ты­рылған. Сондай-ақ құн қалып­тас­тырудың жаһандық тізбегіне бел­сенді интеграциялану жос­парланған.

– Бұл ретте мақсатқа же­ту үшін төрт негізгі міндет анық­талды. Бірінші міндет – өндірістік кәсіпкерліктің әлеуетін арттыру арқылы индустрияландыруды тереңдету. Екінші – ішкі және сыртқы нарықта сұранысқа ие өндіріс көлемін ұлғайту және қайта өңделген тауарлардың номен­клатурасын кеңейту. Үшінші – базалық салалардың да­муын және стратегиялық жоба­ларды іске асыруды ынталан­дыру арқылы өндірістік қуат­тылықты арттыру. Төртінші мін­дет – өңдеу өнеркәсібінің техно­логиялық дамуы мен цифр­лануын қамтамасыз ету. Жал­пы, бағдарлама шеңберінде бар­лық өндіріс тізбегі бойынша жаңа өндірістерді құрудан неме­се қолданыстағы өндірістерді жаңар­тудан бастап, дайын отан­дық өңделген тауарларды ішкі және сыртқы нарықтарға шыға­руға дейінгі кең ауқымды мем­лекеттік қолдау шараларын ұсы­ну қарастырылған, – дейді Л.Са­дықова.

Индустрияландырудың үшінші кезеңі әлемді әбігерге салған пандемиямен тұспа-тұс келді. Соған қарамастан, өткен жылдың қорытындысында индустриялық дамудың негізгі көрсеткіштері бойынша оң үрдіс сақталған. Мәселен, еңбек өнімділігі 4,4 пайызға, инвестиция 3 пайызға, қосымша құны жоғары өнімдер экспорты 4,9 пайызға өскен. Жалпы, өңдеу өнеркәсібінде өндіріс көлемі былтыр 3,9 пайызға өсіп, кәсіпорындар 13,1 трлн теңгенің өнімін шығарды. Бұл индустрияландыру басталған кезеңге қарағанда 4,4 есе көп.

Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде 2025 жылға қарай еңбек өнімділігінің өсімі 1,6 есе, өңдеу өнеркәсібі экспорты көлемінің өсімі 1,9 есе, негізгі капиталға тартылған инвестицияның нақты өсуі 1,6 есе болады деп күтілуде.

– Өзгертілген жағдайлар мемлекеттік саясатты іске асыруда жаңа тәсілдерді ұсынуды қажет етеді. Осы жылдың басында еліміздің 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспары қабылданды. Онда еліміздің жаңа экономикалық бағыты­ның негізгі міндеттері мен параметрлері, оның ішінде отандық өнеркәсіпті дамыту бағыттары анықталған. Ол отандық кәсіпорындардың дағдарыстан кейінгі жаңа ахуалға бейімделуін, бәсекеге қабілеттілігін ынталандыру үшін жағ­дайлар жасауға бағытталған, – дейді департамент директоры.

Оның айтуынша, биыл қабылданған жаңа Мемлекеттік жоспарлау жүйесін ескере отырып, Индустрияландыру бағдарламасын Ұлттық жобаға қайта форматтау бойынша жұмыс басталған. Бағдарламаның негізгі бағыттары мен міндеттері сақталады.

– Индустрияландыруды одан әрі дамыту үшін кешенді, жүйелі тәсілдің қажет­тілігін назарға ала отырып, Мем­лекет басшысы өз Жолдауында «Өнер­кәсіптік саясат туралы» заң жобасын әзірлеуді тапсырды. Аталған заң жобасы дайындалды және өткен жыл­дың желтоқсан айында Парламент Мәжі­лісі­не енгізілді. Қазіргі кезде құжат Пар­ламент Мәжілісінің жұмыс тобы­ның қарауында. Заң жобасының мақ­саты – қазіргі заманғы өнімділігі жоға­ры, бәсекеге қабілетті, экспортқа бағдар­лан­ған өнеркәсіпті жедел дамыту арқылы ұлттық экономиканың әлеуетін арттыру. Заң жобасында экономикалық, әкімшілік, құқықтық, институционалдық және басқа жағдайларды қамтитын өнер­кәсіптік климат ұғымын енгізу көздел­ген. Өнеркәсіптік климаттың жай-күйін бақылауды тиісті өкілетті мемле­кеттік орган жүзеге асырады. Оның нәти­желері алдағы кезеңдерге арналған өнеркә­сіп­тік саясатты қалыптастыру кезінде ес­керіледі. Аталған мониторинг негізін­де басқару шешімдері қабылда­нып, мемлекеттік органдар жұмысының тиім­ділігі бағаланады, – дейді Л.Садықова.

Белгілі болғандай, өндіріске қатыс­ты функциялар әртүрлі ведомствалар арасында бөлінген. Сол себепті өнер­кәсіптік саясатты тиісті үйлестіруді қамтамасыз ету үшін заң жобасында Үкімет басшысы орынбасарының жетекшілігімен Өнеркәсіптік саясат жөніндегі ведомствоаралық комиссия құру қарастырылған. Сондай-ақ комис­сия құрамына мемлекеттік органдар басшыларының орынбасарлары, өнер­кәсіптік кәсіпорындардың өкілдері, қоғам қайраткерлері, депутаттар және басқа да мүдделі тұлғалар кіретін болады. Инс­титуционалдық қолдау шеңберінде заң жобасы Өнеркәсіпті дамыту қорын және «Өнеркәсіп» ақпараттық жүйесін құру мен жүзеге асыру мәселелерін реттейді.

«QazIndustry» қазақстандық индустрия және экспорт орталығы» АҚ басқарма төрағасы Берік Бекеновтің мәліметінше, 2020 жылдың қорытындысы бойынша еңбек өнімділігін арттырудың мемлекеттік қолдау шарасы шеңберінде 58 кәсіпорынның жалпы сомасы 420 млн теңге көлеміндегі шығыны өтелген.

Отандық өңделген тауарларды, жұ­мыс­тар мен көрсетілетін қызметтерді ішкі нарықта ілгерілету шеңберінде 2020 жылы 51 кәсіпорынға жалпы сомасы 93,1 млн теңгеге шығындар өтелді. Шығындардың бір бөлігін өтеу түріндегі мемлекеттік ынталандыру шаралары отандық бизнеске шетелдік мамандарды тартуға, өз қызметкерлерінің білікті­лігін арт­тыруға, шеф-монтаж жүргізуге, жаб­дықты іске қосуға, басқарудың авто­маттандырылған жүйелерін, Ин­дуст­рия 4.0 элементтерін енгізуге, аудит жүргізуге, өнімді сертификаттауға мүмкіндік береді.

– Мәселен, «AlumConstruction» ком­паниясының жабдықты шеф-монтаждауға және іске қосу-жөндеуге қатысты шы­ғын­дары өтелді. Бұл өз кезегінде шы­ныны қайта өңдеу көлемін екі есеге арт­тыруға, сондай-ақ қалдықтарды қай­та өңдеуге және оны өндірісте қайта пай­далануға жол ашты. Сондай-ақ шетел­дік маманды тартқаны үшін «KARLSKRONA LC AB» компаниясына қол­дау көрсетілді. Соның нәтижесінде өндірістік процестерді оңтайландыру бойынша жұмыс жүргізілді және жаңа сорғы жабдықтарының желілері игерілді. Бұдан бөлек, өнімнің жаңа түр­лерін өндіру бойынша конструкторлық және технологиялық құжаттама әзірленді. «SAMHAT» аяқ киім фабрикасының жұ­­мыс­керлерін оқытуға қолдау көр­се­тіл­ді. Бұл аяқ киім тігу сапасын 20 па­йызға арттыруға мүмкіндік берді. Со­ны­мен қатар «Стилон» тігін өн­ді­рісі­не автоматтандырылған жүйені ен­гіз­гені үшін «АГФ Групп» компания­сы мем­лекеттің қолдауына ие болды. Көріп отыр­ғандарыңыздай, мемлекеттік қолдаудың тиімді тұстары өте көп, – деді Б.Бекенов.

Былтыр QazIndustry қазақстандық индустрия және экспорт орталығы Сауда және интеграция министрлігінің отандық өңделген тауарларды сыртқы нарықтарға жылжыту жөніндегі операторы ретінде жұмыс істеді. Бұл ретте 487 өтінімнің ішінен 216 кәсіпорынның жалпы сомасы 5,6 млрд теңге көлеміндегі шығыны өтелген. Б.Бекеновтің айтуынша, өтініштердің басым бөлігі Шығыс Қазақстан облысынан (11,9 пайыз), Қостанай облысынан (10,7 пайыз), Қарағанды облысынан (10,2 пайыз), Алматы қаласынан (8,7 пайыз) және Алматы облысынан (8,2 пайыз) келіп түскен. Бұл ретте тамақ өнеркәсібінің өкілдері белсенділік танытқан. Барлық өтінімнің 41,7 пайызы осы бағытқа тиесілі. Бұдан бөлек, металлургия, металл емес минералдық өнімдер өндірісі, электр жабдықтары өндірісі салаларының өкілдері де барынша көп өтініш берген.

– Өңделген тауарларды экспорт­тау­шылардың шетелдік көрмелерге, жәр­меңкелерге, фестивальдарға қаты­су, шетелде өнімді сертификаттау, қоймаларды, сауда үй-жайларын жалға алу және тауарларды жеткізу шығындары өтелді. Был­тыр қолдау шараларымен қам­тыл­ған та­­уар­лар экспортының география­сы әлемнің 29 елін құрады. Соның ішін­де Кувейт, Оман, Сауд Арабиясы, АҚШ және Оңтүстік Корея сияқты жаңа экс­порт­тық елдер пайда болды. 2021 жыл­дың қаңтар айынан бастап экспорттаушы­лар­ды қолдау бойынша «бір терезе» құру аясында сыртқы нарықтарға тауарларды жылжыту шығындарын өтеу функциялары «Qaztrаdе» акционерлік қоғамына берілді, – деді QazIndustry басшысы.

Осы орайда, үшінші индустрияландыру бағдарламасына сәйкес QazIndustry мен Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі бірлесіп мемлекеттік қолдаудың жаңа құралын – «Өнеркәсіптік грантты» енгізу бойынша жұмыс жүр­гізуде. Бұл жұмыс істеп тұрған өнді­ріс­терді жаңғыртуға және жаңа өндіріс­терді құруға бағытталмақ. Грант кәсіп­орын­дарға құрал-жабдықты сатып алу және оны өндіріске енгізу үшін 50 па­йыз мөлшерінде бірлесіп қаржылан­дыру шар­тын ұсынатын болады. Бұл негіз­гі қорлардың жаңартылу пайызын артты­руға, ішкі нарықта қосылған құны жоғары бәсекеге қабілетті өнім шығаруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ сыртқы нарықтарға шығу үшін база қалыптастырады.