Жаһандану барысында басқаларға жұтылып кетпей, салт-дәстүрді дамытып, ұлттық мүддені сақтау үшін күресу керек. Біз әлемнің бір бөлшегіміз. Алпауыт әлемге жұтылып кетпей, аз ғана халық ұлттық құндылықтарды қалай сақтап қаламыз? Президент Қ.Тоқаев «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» мақаласында аталған мәселеге ерекше тоқталды.
Жалпы, ескі дәстүрдің озығын алып, тозығынан арылу, өзгелерден қалып қоймай, дамудың даңғыл жолына түсуге тиіспіз. Қазір интернет заманында бәрі араласып кетті. Уақыт көз ілеспес жылдамдықпен өтуде. Сондықтан заманауи ұлттық сананы күшейту керек. Бұл – өзі көзге көрінбейтін күрес, мылтықсыз майдан. Ана тілімізді дамыту – парыз. Жаһандануға білім, ғылыммен ғана қарсы тұра аламыз. Бүкіл әлемді қамтыған одан біз қалыс қала алмаймыз. Бірақ өз даму жолымызбен жүруге тиіспіз. Мемлекеттік тіл Қазақстанда тұратын баршаға ортақ болуы қажет. Өткен отыз жылда қазақ тілін дамытуда біраз кемшін тұстар болды. Өзгелерге қарайлап, сақтық жасаған болдық.
Жаһандануға келсек, Жапония, Түркия секілді елдердің өз бағыты, өзіндік жолы бар. Айталық, туыстас Түркияда түрік тілінде сөйлемесең, сені құрметтей қоймайды. Қазір Қазақстанда көптеген диаспора өкілдері «біз осы елде тұрамыз, қазақ халқы бізге құрметпен қарайды, сондықтан мемлекеттік тілде сөйлейміз» деп түсіністікпен қарайтындар қатары көбейіп келеді. Қасым-Жомарт Кемелұлы «Қазақстан азаматы болу үшін болашақта мемлекеттік тілді білуі керек» деген сөзді айтты.
Еліміздегі саны көп аралас мектептерді таза мемлекеттік тілге ауыстыруды жеделдетіп жүзеге асыруды қолға алған дұрыс. Аралас мектепте көбінде қазақ балалары оқитыны тіпті ұят. Өзге диаспора өкілдерінен бұрын өз тілінен жеріген қазақ балалары орыс тілінде сөйлеуге әуес.
Елімізде басшылық қызметті атқаратындар кем дегенде екі тілді меңгергені дұрыс. Алдымен, әрине, мемлекеттік тіл! Кейде қарап отырсаң, биік мінберден өзге ұлттың өкілі қазақ тілінде сайрап тұрады, ал лауазымды қазақ шенеунігі орыс тілінде міңгірлеп тұрғанын көргенде тіпті ұяласың. Осындай жағдайды тіпті ел Парламентіндегі басқосуда жиі көреміз. Еліміздегі түркітектес өзге ағайындардың дені қазақ тілін біледі. Мұнда ешқандай мәселе жоқ. Өйткені түп-тамырымыз бір, тілдеріміз ұқсас. Сондай-ақ Елбасы Н.Назарбаев көтерген, Президент Қ.Тоқаев тарапынан қолдау тауып, жүзеге асқалы отырған латын әліпбиіне көшу арқылы туыстас елдермен топтасуымызға да мүмкіндік мол. Бұл жаһандануға жұтылып кетпей, бірігуімізге жол ашады. Осылайша, жаһандануды ұлттық мүддеміздің дамуына да пайдалана аламыз. Әлем елдерінің 80 пайызы латын әліпбиін пайдаланатынын ескеру керек. Демек бұл болашақта ұрпағымыздың ағылшын тілін жедел меңгеруіне де септігін тигізеді. Ендігі жерде біздегі іскерлік элита өкілдері мемлекеттік тілде сөйлеуі керек. Биліктен сондай талап қойылуы тиіс.
Қазір жастардың кітап оқу мәселесі де өзекті. Отыз жыл бұрынғыдай жаппай макулатура өткізіп, таптырмайтын кітаптарды іздеп жүріп сатып алып оқитын заман артта қалды. Сондықтан кітап дүкендері де азайды. Оның үстіне қазақ тіліндегі кітаптар тым аз, барының өзі қымбат. Қазақ тіліндегі балалар әдебиеті жетіспейді де, таптырмайды. Амал жоқ, балалар орыс, ағылшын тілдеріндегі басылымдарға жүгінеді. Бүгінде жастардың көбі ғаламторға ауып кеткен. Күні-түні гаджет, телефонға телміреді. Ал ондағы ақпарат, мәліметтің бәрі орысша, не ағылшынша. Осылайша, «жаһандану» дегенің алдымен бізді орыс тілінде жұтып, жалмап қоятын түрі бар. Бұл да үлкен саясат! Соның бәрін көрші ел жатпай-тұрмай орыс тілінде таратып, өз насихатын жүргізуде. Жемқорлық пен пандемия секілді індеттен кем емес бұл. Демек осыған қарсы тұрып, ғаламторға шығатын, сырттан келетіннің бәрін жеделдетіп мемлекеттік тілге аудармаса болмайды. Ел бюджетінен бөлінетін қыруар қаржыны соған қарай бұру керек.
Тілді дамыту үшін өткен жылдардағыдай миллиардтап қаржыны ысырап етпей, әр мекемеде аудармашы ұстап, бір-екі тіл маманына бүкіл құжатты, заңдарды аудартып қойып, басшылар жиындарда солардың жазғанын ежелеп оқып отырмай, бірінші басшыға мемлекеттік тілді білетін азаматты қоятын уақыт келді. Болашақта қазақ тілінің қажеттілігін арттыру үшін қазақ тілін жетік білетін азаматтарға қосымша ақы төлеу мәселесі қаралса...
Биыл ел тәуелсіздігіне – отыз жыл. Ел ынтымағынан асқан береке жоқ, қасиетті тәуелсіздігімізді тойлаудан асқан мереке жоқ. Ендеше, жаһандануға жұтыла бермей, ұлттық құдылықтар мен дәстүр-салт, тіліміз арқылы тұғырымызды биіктетейік.
Саясат БЕЙІСБАЙ,
Философия, саясаттану және дінтану институтының бөлім жетекшісі
