– Қызметке кіріскен алғашқы айларда қалаға қосылған шалғай елді мекендердің әлеуметтік жағдайына басым назар аударған болатынсыз. Осы орайда қалаға қосылған елді мекендердегі өзекті мәселелер қалай шешімін табуда?
– Қала аумағына жаңадан қосылған 40 елді мекенде бірқатар өзекті мәселенің бары үшінші мегаполис мәртебесі берілгеннен кейінгі айларда-ақ анықталған болатын. Иә, қаланың орталығынан шалғай дерлік тұрғын алаптарындағы мәселелер біртіндеп шешімін тауып келеді. Мысалы, электр қуатымен қамтамасыз ету мақсатында 2018-2020 жылдары қала әкімдігімен 14 елді мекенде электр желілері жаңартылып, пайдалануға берілді. Ал 18 елді мекен сапалы электр қуатымен қамтылған. Қалған 8 елді мекенде қаланың даму жоспарына сәйкес 2021-2022 жылдары электр жүйелері жаңартылады. Сондай-ақ биылға дейін 18 елді мекенде ауыз су құбырларының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға берілді. Енді 4 шағын аудан 2023 жылға дейін ауыз су жүйелерімен қамтылады. «Көгілдір отынмен» қамту бойынша 2018-2020 жылдары қала әкімдігімен 7 елді мекенде газ кұбыры жүргізілген. Биыл және келесі жылдары 9 елді мекенде табиғи газ құбырлары жаңартылады. Бұл қалаға қосылған елді мекендер бойынша.
Соңғы үш жылда, биылды қосып есептесек, 853,5 шақырым жол төселеді. Бұрын мұнша көлемдегі жол 10 жылда салынған. Жалпы, 2023 жылға дейін қала тұрғындары 100% сапалы ауыз суға, 100% табиғи газға, 2025 жылға дейін 100% сапалы электр қуатына қосылады. Көлік кептелістерін болдырмау мақсатында 4 ірі жолайрықтың құрылысы жоспарланып, осы жылы 2-інің құрылысы басталды. Бір жолайрық жыл соңына дейін пайдалануға беріледі. Нәтижесінде, жақсы және қанағаттанарлық жолдардың үлесі жыл соңына дейін 63,6%-ға жетеді. Осы арада айта кетейін, жолаушыларға ыңғайлы жағдай жасау үшін былтыр 590 жаңа автобус сатып алынып, оның 300-і жолға шықты, жыл соңына дейін 290 жаңа автобус қосылады. Сонда қоғамдық көлік 80%-ға жаңарады. Бұл автобустар газбен жүреді, кондиционері бар, мүгедектерге қолайлы.
– Қала тұрғындарын сапалы электр қуатымен қамтуда бірқатар жұмыс атқарылған екен. Дегенмен үшінші мегаполис тұрғындары жиі шағымданатын коммуналдық саланың бірі – электр қуатымен қамту. Кей аудандарда жарықтың қуаты аз, ең өкініштісі, жел тұрса жарығы сөнетін шағын аудандар көп. Осы мәселе бойынша қандай жұмыстар атқарылуда?
– Иә, жарықтың сөнуіне қатысты мәселе бар және оны шешу жолдары бойынша тиісті жұмыстар атқарылуда. Жоспарға сәйкес биыл шілде айында қосалқы стансаның құрылысы аяқталады. Асар-2 елді мекенін тұрақты электр көзіне қосу жұмыстары 1 тамызға дейін толық аяқталады деп күтілуде. Жобаға сәйкес 2 765 тұрғын үй сапалы электр қуатымен қамтамасыз етіледі.
Қала аумағындағы шағын аудандар мен тұрғын алаптарда электр жүйелерінің апатты өшуінің басты себептерінің бірі – жауын-шашын, дауыл әсері. Осы орайда қала аумағындағы электр жүйелерінің техникалық жағдайының, электр энергиясының жиі сөнуінің себебін анықтау мақсатында арнайы жұмысшы топ құрылып, зерттеу жұмыстарын жүргізген болатын. Нәтижесінде, өшулердің басым бөлігі жекеменшік желілер тартылған елді мекендерде орын алып жатқаны анықталған. Жекеменшік желілер арқылы электр қуатын алатын 16 елді мекенде жаңа электр желілерін тарту жұмысы басталды. Ол 2022 жылға дейін жүргізіледі. Сонымен қатар биыл электр желілеріне ағымдағы жөндеу жұмыстарын жүргізуге, күтіп ұстауға қала бюджетінен 1 млрд теңге қаржы бөлінді. Осы жұмыстар толық аяқталғаннан кейін электр жүйелерінде себепсіз апатты өшулер азаяды. Алдағы айдың басында қала дамуы үшін аса маңызды жоба – Бозарық қосалқы стансасының құрылысы аяқталады. Сондай-ақ Президент тапсырмасына сәйкес халыққа қолайлы қала қалыптастыру жұмыстары аясында мемлекет-жекеменшік әріптестікпен «Шымкент қаласын жарықтандырудың құрылысын салу, қайта құру және пайдалану» жобасы іске асырылуда. Көшелерді жарықтандыру жұмыстары да қарқынды жүргізілуде. Мысалы, 2021–2023 жылдары жоба аясында тұрғындардың жайлылығы мен қауіпсіздігі үшін 312 көше жарықтандырылады.
– Миллионды қаланың бүгінгі демографиялық жағдайы қалай? Тұрғындарды баспанамен қамту мәселесі қалай шешілуде?
– Тәубе делік, қалада жас ұрпақ саны арта түсуде. Мысалы, 2020 жылы Шымкент қаласында 31 445 бала дүниеге келген. Бұл көрсеткіш 2019 жылмен салыстырғанда 3 342-ге артқан. Үшінші мегаполисте күніне орташа есеппен 120 сәби дүниеге келеді. Яғни әр он бес минут сайын бір шымкенттік дүние есігін ашады. Өткен жылы дүниеге келген сәбилердің арасында егіздер мен үшемдердің де саны артты. Иә, қала халқы 90-жылдардағы 400 мыңнан қазір бір миллионнан асты. Демографиялық өсім де – ел тәуелсіздігінің жемісі, яғни Шымкенттің әр екінші тұрғыны – тәуелсіздік тумасы. Отыз жыл бұрын қалада 69 мың оқушысы бар 72 мектеп болса, қазір 226 мың оқушы оқитын 186 мектеп бар. Үш жыл бұрын 402,5 мың шаршы метр тұрғын үй берілсе, биыл бір миллионға жеткізуді жоспарлап отырмыз. Қазіргі таңда қалада жеке салушылар есебінен 8 639 пәтерлі 178, бюджет есебінен 5 912 пәтерлі 97 көпқабатты тұрғын үйлердің құрылысы жүргізілуде. Шымкент қаласында тұрғын үйді пайдалануға беру көрсеткіші өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 70,9 пайызға артқан.
Үшінші мегаполисте қазіргі таңда 44 850 азамат тұрғын үй кезегіне тіркелген. «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы аясында биыл 976 отбасын арендалық пәтермен қамту жоспарланып, бүгінде құрылыс басқармасы тарапынан 696 пәтер пайдалануға тапсырылды. Оның ішінде 300 пәтер жұмыс істейтін жастарға жыл басында табыс етілген болатын. Ал 308 пәтер бойынша тұрғын үй комиссияның шешімі қабылданып, жалдау шарттарын беру толығымен аяқталып, оның ішінде 142 пәтер халықтың әлеуметтік жағынан әлсіз топ мүшелері санатына, 18 пәтер жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға, 148 пәтер көпбалалы отбасыларға қолданысқа берілді. Жыл соңына дейін 368 отбасы жалдамалы баспанаға қол жеткізеді. Бұдан бөлек жыл басынан бері «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасының несиелік бағыттары бойынша
1 300-ге жуық азамат баспана иеленді. Оның 286-сы – тұрғын үй кезегінде тіркелгендер.
– Қаланың экономикалық-әлеуметтік ахуалына қысқаша тоқталып өтсеңіз. Ілгеріде қалада өнеркәсіп орындары көп болатын, бертінірек жеңіл өнеркәсіпке, тоқыма өндірісіне басымдық берілді. Қазіргі ахуал қандай?
– Еліміздің тәуелсіздік жылдары өсіп-өркендеуін біздің қаламыздың экономикалық-әлеуметтік ахуалынан да аңғаруға болады. Тәуелсіздігіміздің 30 жылдығын қай салада болсын жоғары көрсеткіштермен қарсы алып отырмыз. Бір ғана мысал, қала бюджеті 1991 жылы
1 млрд теңге болатын, күні бүгін 480 млрд теңгеден асты. Инвестиция көлемі соңғы үш жылда 1,9 есеге өсіп, 214 млрд теңгеден биыл 400 млрд теңгеге жетеміз деп отырмыз. Осыдан
3 жыл бұрын өнеркәсіп өнім көлемі 411 млрд теңге болса, жыл соңында 710 млрд теңге болады деп күтілуде. Салық базасы өсіп, жергілікті бюджетке түсімдер
57 млрд теңгеден 150 млрд теңгеге жетті. Үш жылдық инвестиция 1,2 трлн теңгеден асты. Қаланың негізгі экономикалық көрсеткіштеріне тоқталсам, өсім қарқын алып келеді. Жалпы, 2021 жылдың қаңтар-мамыр айларында өнеркәсіп өнімінің көлемі 243,3 млрд теңгені құрап, өткен жылғы тиісті кезеңімен салыстырғанда 13,5%-ға артты. Ал өнеркәсіп саласында үлесі 84,4%-ды құрайтын өңдеу өнеркәсібінде 205,9 млрд теңгенің өнімі өндіріліп, 14,4%-ға өсті.
Өзіңіз білесіз, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа арнаған Жолдауында өңдеу өнеркәсібін алдағы 5 жылда кем дегенде 1,5 есеге өсіруді тапсырды. Осы мақсатта бірнеше бастаманы қолға алып отырмыз. Солардың бірі – «Жұлдыз» индустриалды аймағы. Қазіргі таңда инфрақұрылымын қалыптастыру жұмыстары басталып кетті, 306 гектар аумақта құрылыс, металлургия, фармацевтика, жиһаз өнеркәсібі дамитын болады. Бес мыңнан астам жұмыс орнымен 200 млрд теңгеге 50 инвестициялық жобаны іске асыру көзделуде. Одан бөлек жеке индустриалды аймақтарды ашу бойынша да жұмыс жүргізілуде. Шымкенттің 3 индустриалды аймағында алғашқы бес айда 1,8 млрд теңгеге 274 жұмыс орнымен 4 жоба жүзеге асырылды. Осы жылдың соңына дейін инвестиция көлемі 38,1 млрд теңгеге 754 жұмыс орнымен 13 жоба іске қосылады. Қазіргі таңда 689 кәсіпорын белсенді жұмыс істейді. Оның ішінде 24 ірі және 49 орта кәсіпорын бар. Өнеркәсіп саласында 32 мыңнан аса адам жұмыспен қамтылған. Ал жеңіл өнеркәсіп өндірісінің көлемі жыл басынан бері 9 566,7 млн теңгені құрап, өткен жылмен салыстырғанда 134,1%-ға артқан. Қалада өндірілген өнімнің жалпы көлеміндегі жеңіл өнеркәсіптің үлесі 3,9%-ды қамтыса, республикадағы жеңіл өнеркәсіптің үлесі 20,7%-ды құрайды. Шымкент қаласының жеңіл өнеркәсібін тоқыма бұйымдарын, киім-кешек, былғары және оған жататын өнімдер өндіретін кәсіпорындар ұсынады. Қазіргі уақытта тоқыма өнеркәсібін дамыту және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру, отандық мақтаны тұтыну үлесін ұлғайту және қосылған құны жоғары дайын тоқыма өнімін шығару бағытында «Оңтүстік» арнайы экономикалық аймағы жұмыс істейді. Аймақтың инвестициялық портфелі жалпы құны 86,1 млрд теңге болатын 44 жобадан тұрады. Бүгінде 22 жоба іске асырылып, 32,6 млрд теңге инвестиция тартылды, 2282 жұмыс орны құрылған. Айта кетейік, «Оңтүстік» АЭА қатысушы кәсіпорындары іске қосылған сәттен бастап 82,1 млрд теңгенің өнімін өндірді. Ол өнімнің жартысынан көбі, яғни 45,1 млрд теңгенің өнімі жақын және алыс 22 елге экспортталды. Президент Жолдауындағы басым бағыттардың бірі – әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларымен өзімізді толық қамтамасыз ету. Осы бағытта 2 бірдей агро-индустриалды аймағын іске қосу жұмыстарын бастадық. Бірі – заманауи өнеркәсіптік жылыжай кешені, екіншісі – «Бозарық» тамақ өнеркәсібі индустриалды аймағы. Қазір екі агроөндіріс аймағының да жобалау-сметалық құжаттары жасақталуда. Алдағы айда құжаттамасы сараптамадан шыққан соң, құрылыс жұмысы басталады.
Жалпы, Шымкентте агроөнімдерді өңдеуге басымдық берілуде. Мәселен, биыл ауыл шаруашылығында жалпы құны 24 млрд теңге болатын 32 инвестициялық жоба іске асырылуда, 9,3 млрд теңгенің өнімі өндірілді. Қаладағы 68 мыңнан астам кәсіпкерлік субъектісінде 163 мыңнан аса адам жұмыс істейді. Шағын және орта бизнес субъектілерінің санын 2025 жылға дейін 100 мың бірлікке дейін, жұмыспен қамтылғандар санын 190 мың адамға дейін, жалпы өңірлік өнімдегі үлесін 40%-ға дейін жеткізу жоспарлануда. Жоғарыда айтып өткеніміздей табиғи өсімі жоғары Шымкентте 18 732 орындық 32 мектеп салынуда. Жыл соңына дейін 10 222 орындық 20 мектеп пайдалануға беріледі. Оның 16-сы жеке инвесторлардың есебінен салынуда. Нәтижесінде, Шымкент жаңа оқу жылын апаттық мектепсіз бастайды. Үш ауысымды мектеп саны 14-тен 9-ға дейін төмендейді. Жалпы, 2025 жылға дейін Шымкентте 68 500 орындық 72 мектеп бой көтереді. Сонымен қатар қалада жаңа ипподромның құрылысы басталды. Әуежайдың жаңа терминалының құрылысы жүргізілуде, ол өткізу қабілетін арттыруға, сондай-ақ жолаушылардың өсіп келе жатқан ағынын қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Қала Орталық Азиядағы ең ірі авиациялық хабқа айналады.
– Қала тұрғындары арасында қызу талқыға түскен, әлі де пікір қайшылықтары бар мәселелер де жоқ емес. Мысалы, ипподромның орнына салынатын тұрғын үй кешені, Дендросаябаққа коммерциялық нысан салу бойынша жасалған әрекеттер, балалар теміржолының бүгінгі ахуалы. Осы мәселелерге қатысты пікіріңіз және қолданылған
шаралар жөнінде айтып өтсеңіз?
– Бұл мәселелер бойынша қоғамдық тыңдаулар өткізіліп, тұрғындардың ұсыныс-пікірлері ескерілгенін айта кетейін. Жалпы, қаланың болашағына байланысты, бүгінгі мәселелеріне қатысты кез келген шешім халықпен кеңесіп, ортақ келісімге келу арқылы қабылданады. Ипподромды жаңартуды қолдаймын, себебі бұрынғы атшабар ескірген, қазіргі таңда заманауи ипподром керек. Ал Дендросаябақта 2020-2021 жылы ешқандай ағаш кесілмеген, тек ауырған, желден сынған ағаштар алынып тасталған. Ауырған ағаштар ғалымдардың арнайы қорытындысына сәйкес кесіліп алынады. Балалар темір жолы бойынша қазіргі таңда мемлекет-жекеменшік әріптестік шеңберінде жаңарту шараларын жүргізу жобасы дайындалған.
– Әйтенов қандай әкім? Бұл әрине, негізінде Сізге емес қала тұрғындарына қойылуы тиіс сұрақ. Дегенмен Сіз де Шымкенттің тұрғынысыз, ендеше Әйтенов қандай әкім?
– Әрине, біз – халық қызметшісіміз. Яғни еңбегімізді бағалайтын қала тұрғындары. Дегенмен Шымкент қаласындағы мемлекеттік органдар мен түрлі мекемелер халықтың өмір сапасын арттыру үшін иық тіресіп күнделікті жұмыс істеп жатқанын жеткізгім келеді. Қалада қандай мәселе барын жақсы білеміз. Ауызсу жетпей жатқан, жолы нашар, газ жүргізілмеген тұрғын алаптары да жоқ емес. Қажетті инфрақұрылымды қалыптастыру үшін нақты жоспар да бар. Әкімдік қызметіне әркім өз белесінен баға береді. Сапалы өмір сапасына жетер жолда түрлі қиындықтармен кездесіп жүрген адамдар үшін мемлекеттік органдар әрекетсіз отырғандай көрінуі мүмкін. Ал өмірі бір арнаға түскен адамдар үшін қол жеткен қоғамдық игілік солай болуы тиіс сияқты қабылданар. Осы тұрғыдан қарасақ, биікке шыққан сайын төңірек түгел көрінетіндей, биыл Тәуелсіздіктің 30 жылдығы қарсаңында, ел дамуының бір көрінісі – Шымкент қаласының жеткен жетістігін ешкім жоққа шығара алмайды деп ойлаймын.
Сондай-ақ Мемлекет басшысының «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын басты бағдарда ұстаймыз. Осы тапсырмаға сәйкес өткен жылы «109» желісі арқылы iKomek байланыс орталығын ашқан болатынбыз. Міне, тұп-тура бір жыл болыпты. Бұл орталық өзінің өміршеңдігін көрсетті. Тәулігіне 24 сағат демалыссыз қызмет ететін орталық азаматтардың өтініші бойынша әлеуметтік мәселелерді шұғыл шешумен айналысады. Бір жылда 150 мыңнан астам өтініш келіп түскен екен, оның 98 пайызы бүгінде шешілген. Одан бөлек өзім, орынбасарларым және басқарма басшылары апта сайын әлеуметтік желілер мен ақпарат құралдары арқылы тікелей эфирге шығып, халық сұрағына жауап беріп отырмыз. Биылдан бастап қаладағы 4 ауданға «Халық қатысатын бюджет» жобасы енгізілді. Қаланың кез келген тұрғыны «электронды үкіметтің» веб-порталына кіріп, өз ұсыныстарын қалдырып, кері жауап алу мүмкіндігіне ие. Әр айдың алғашқы дүйсенбісінде аппараттық жиналыста орталық басшысы айлық мерзімде қанша арыз-шағым түсті, басқармалар, аудан әкімдіктері мен мекемелердің ол арыз-шағымдарды орындауы, қала тұрғындарының арыздары негізінде жасалған сараптамалар мен шешілмей жатқан немесе басты назарға алынғандары бойынша есеп береді. Әрбір арыз-шағым, әлеуметтік желіге келіп түсетін ұсыныс-пікірлер ұдайы менің бақылауымда. Бәрімен таныспын және тұрғындар көтерген немесе өтініш еткен барлық мәселе заң шеңберінде қаралып, қабылданған тиісті шешім мен жауаптардың дер кезінде жеткізілуі қадағалауға алынған.
Әңгімелескен
Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,
«Egemen Qazaqstan»
Шымкент
