Өнер • 02 Шілде, 2021

Қаныңды қыздыратын картина

Біздің баһадүр бабаларымыз жауын жер жастандырмай майдан даласын босатпаған. Атқа қонса атойлап алға шығар, тақымындағы тұлпары туласа талай елдің ту-талақайын шығарар алып рухтың иесі олар. Сол алып рухтың көрінер тағы бір тұсы – көкпар ойыны. Батыр да ержүрек ерлердің майданнан бөлек сыналар сәті – сол намыс дода. Қараңызшы, жұрттың жанын рахатқа бөлейтін көне ойынның кенеп бетіндегі кескіні қаныңды қыздырады.

Мұхтар КҮМІСБЕК

Көз алдымызда – суретші һәм кескіндемеші Қанафия Телжановтың «Көкпар» атты туындысы. Алыстан барлаған адам жалпы көкпарға жарақтанған жігіттердің жанталасын, тебісінен теңселе жаздап топқа кірген қазанаттың қарқынын көргендей, құдды жер үшін айқасып жатқан сарбаздар екен дер. Осындай рух пен күшті қажет ететін ат спортын бабалардың қалай ойлап тапқанына таңданасың.

Қылқалам шебері өз шығармашылығында тарихи тақырыптарға, пейзаж жанрына үңіледі. Сондай-ақ қазақ халқының мәдениеті мен көне дәстүрлерін дәріптеуді ойға алған.

Жалпы, көкпар – қазақтың көнекөз ойыны. Үй іргесінен дүбірлетіп аттар өтсе қаны тулап, кермедегі тұлпарына тұрман салатын жұртпыз. Бұл ұлттық ат спортына жатқанымен, ойынның астары тереңде. Жаугершілік заманда батырлық пен ептілікке бейімдеу, сарбаз жолдасы ысқырып жеткен оқтан опат болған жағдайда, ат үстіне өңгеріп алып, жат жерге, жау табанында қалдырмауға машықтанудың ең ыңғайлы әдісі десек те болады. Өйткені шайқаста шейіт кеткен ақсүйек немесе қолбасының сүйегін жау қолына беру – жалауының жығылғанымен тең. Сондықтан да көкпар тартып, майдан даласында орын алған тосын оқиғада тосылып қалмау үшін машықтанған секілді. Бұл біз білетін бір ғана сипаты мен сыры.

Суретші өзінің «Көкпар» картинасында барынша шауып келе жатқан аттағы ширыққан шабандоздардың бір-бірімен жарысып, көкпарды тартып алуға тырысқан ойынның ең шиеленіскен сәтін бейнелеген. Көкпарды ұстаған жігіттің астындағы аты басын жоғары көтеріп, артқы аяғымен тұр. Ал ойыншы болса, ерден құлап қалмас үшін аттың мойнына жабысып, жүгенді мықтап ұстап алған. Алдыңғы пландағы ойыншы үзеңгіге тұрып алып көкпарға қолын созуда. Автор ойыншылардың жел желбіреткен шаштары мен жейделерін және шөпті бояуды еркін, жалпақ етіп жағу арқылы көрсеткен.

Суретші жазықтың төменгі сызығын пайдаланған. Кенептің үштен екісіне аспан бейнеленген. Міне, содан барып еркіндік сезіледі. Бұл тәсіл назарды ойыншыларға аудартады. Аспанның ашық түсті биік фонындағы қара түсті аттардың айырмашылығы көзге ұрып тұр. Аттардың қиғаш орналасуы да қозғалыс жасайды. Тұлпарлар бір сәтте аспанға қалықтап, жүйіткіп бара жатқандай әсер береді.

Суретші ойынның ерекше серпінін, жеңіске деген құштарлықты, қызбалықты көрсеткен. Ол композицияны көрермен өзін осы ойынға қатысып тұрғандай сезінетіндей етіп жазған.

Күннің маңызды және өзекті жаңалықтарын «Егемен Қазақстан» телеграм каналынан оқыңыз