Бірақ оның жағдайы да жақсы емес. Covid-19 пандемиясы кезінде жаһандану жалғаса берді (адамдар арасында оқшауланудың күшеюіне қарамастан, бұрынғыға қарағанда біркелкі емес). Алайда өзара тәуелділік шиеленісе түсті. Тіпті жұмсақ күш қаруға айналды. Вакциналар, мәліметтер, технологиялық стандарттар саяси бәсекелестік құралына айналды.
Шартараптың да тынысы тарылып, азаттығы шектеліп барады. Тіпті демократия да шабуылға ұшырап, саяси және экономикалық жүйенің қайсысы азаматтарды қамтамасыз етуге қабілетті деген идеологиялық шайқас күшейді.
Еуропалық одақ ережелерге негізделген көпжақтылыққа, ашық нарықтарға, оң нәтижелерге, әлеуметтік әділеттілік пен ынтымақтастыққа сеніп, осы бағыттағы жұмысын жалғастырады. Пандемияға қарсы тұрудан бастап, климаттың өзгеруімен күреске дейінгі бүгінгі күннің міндеттері тек жаһандық ынтымақтастық арқылы шешілетініне сенімдіміз. Еуропалық одақ осылайша азаматтарға бұл тұжырымдаманың нақты артықшылықтарын көрсету үшін ережелерге негізделген көпжақты жүйені жандандыруды жалғастырады. Тіпті бұл қызықсыз әрі технократтық көрінуі де мүмкін.
Қысқасы, мұндай көпжақты ынтымақтастықтың баламасы, яғни «жалғыз әрекет ету» вакциналарға қолжетімділіктің төмендеуіне, климаттың өзгеруімен күрестің әлсіреуіне, қауіпсіздік дағдарыстарының өршуіне, жаһандануды реттеуге жол бермей, жаһандық теңсіздіктің артуына әкеліп соғады. Ешбір ел, тіпті алпауыт мемлекет те өз бетінше табысқа жете алмайды. Осы себептерге байланысты G20-дің қазіргі төрағасы Италия көпжақтылықты күн тәртібінің басты мәселесіне айналдырды.
Бірақ Еуропалық одақтың көпжақты қағидаларын жай ғана атап көрсетуі жеткіліксіз. Еуропа көпжақты ынтымақтастыққа бүкіл әлем атсалысса, бәріне пайдалы болатынын көрсетуі керек. Жаңа жаһандық салық келісімі – осының айқын мысалы.
G20 елдерінің қаржы министрлері шілдеде мақұлдаған, 132 ел қолдаған келісімде трансұлттық корпорациялар үшін кемінде 15 пайыздық мөлшердегі жаһандық ең төменгі салық ставкасы енгізілген. Мұндай қадам сонымен қатар корпорациялардың пайда табатын елдерде де салық төлеуін қамтамасыз етеді. Бұл – жаһандануды әділетті ету жолындағы тарихи қадам және тиімді көпжақтылық үшін маңызды жетістік.
Кейінгі жылдары көптеген ел жеке тұлғалардың салық төлеуден жалтаруымен күресу үшін бірқатар маңызды шара қабылдады. ЭЫДҰ мәліметтеріне сүйенсек, 2009-2019 жылдар аралығында мемлекеттер арасындағы салықтық ақпараттардың автоматты түрде алмасуы G20 елдеріне 95 миллиард еуро қосымша салықтық түсім әкелді. Ал салық оффшорларындағы депозиттердің мөлшері 34 пайызға төмендеді.
Дегенмен, трансұлттық компаниялардың салық төлеуден жалтаруы әлдеқайда үлкен мәселе әрі оны бақылау қиынырақ. ЭЫДҰ бағалауы бойынша, трансұлттық корпорациялардың салық төлеуден жалтаруы жыл сайын бүкіл әлемдегі мемлекеттерді 100-200 миллиард доллар көлеміндегі қаражаттан айырады. Бұл барлық корпоративтік салықтардың 4-10 пайызын құрайды. Сонымен қатар қолданыстағы корпоративтік салық жүйесі осыдан жүз жыл бұрын жасалған. Қазіргі жаһандану мен цифрландырылған экономикаға сәйкес келмейді.
Еуропалық одақ көптен бері бұл мәселенің бүкіләлемдік шешімін табуға ұмтылды. Бірақ АҚШ президенті Джо Байден әкімшілігінің сындарлы араласуы арқасында ғана соңғы алты ай ішінде бұған оң серпін берілді. Бұл – Американың көпжақты әлем тұжырымдамасын қолдайтынының айқын және өте оң белгісі.
Бүгінге дейін жаңа корпоративтік салық шартын қолдаған 132 мемлекет әлемдік ішкі жалпы өнім көлемінің 90 пайызын құрайды. Келісім көпұлтты фирмалардың салық төлеуден жалтару мәселесін шешпесе де, ол – осы проблеманы шешуге бағытталған соны қадам. Осылайша, корпоративті салықтардың ең төменгі мөлшерлемелері бойынша жаһандық жарыстың аяқталуы басталғанын білдіреді. Яғни өте бай жеңімпаздар мен миллиардтаған қаражат жоғалтқандар арасындағы бәсеке бітпек. Енді олар қайтадан ережелердің күшіне сене алады.
Бұл келісім барлық ел пандемияға байланысты шығындарды жабуға, климаттық дағдарыспен күресуге қажетті инвестицияларды тартуға мәжбүр болған кезеңде мемлекеттік кірістерді көбейтуге және тұрақтандыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ дамыған және дамушы елдер арасындағы теңсіздіктер өсіп келе жатқан уақытта теңгерімді сақтауды қамтамасыз етеді.
Бірақ бәрінен бұрын, жаңа салық келісімі көпжақты әрекет жаһанданудың әділ формасын құра алатынын көрсетеді. Бізге қазір вакциналарға қол жеткізуден, климаттық дағдарыспен күресуден бастап, мәліметтер қауіпсіздігі мен технология стандарттарына дейінгі басқа да салаларда тиімді халықаралық әрекет қажет.
Егер біз пандемиядан сабақ алмасақ, болашақ ұрпақ бізді кешірмейді. Біз бәріміз біргеміз. Шын мәнінде бәрімізге көпжақты күн тәртібін қамтамасыз ету үшін бізге ақылды стратегия мен батыл тактика қажет.
Жозеп БОРРЕЛЬ,
Еуропалық одақтың сыртқы істер және қауіпсіздік саясаты жөніндегі жоғарғы өкілі, Еуропаны әлемде нығайту жөніндегі Еуропалық комиссия төрағасының орынбасары,
Паоло ДЖЕНТИЛОНИ,
Еуропалық одақтың экономикалық комиссары, Италияның бұрынғы премьер-министрі (2016-2018) және сыртқы істер министрі (2014-2016)
Copyright: Project Syndicate, 2021.
www.project-syndicate.org