Бұл туралы PwC консалтингтік компаниясының аталған нарыққа жүргізген зерттеуінде көрсетілген. Ал Energyprom мониторингтік агенттігінің ақпаратына сәйкес, Қазақстанда бір жылдың ішінде электрмобильдердің саны 10%-ға азайған.
Электрмобильдің саны мыңға да жетпейді
Аталған агенттіктің мәліметіне сүйенсек, биыл маусымдағы есепке сәйкес елімізде 4 млн-ға тақау жеңіл автокөлік тіркелсе, соның 0,14%-ын электр жетегі бар көліктер құраған. Келтірілген дерек бойынша бір жылда аталған көлік түрінің саны бірден 10,1%-ға немесе 528 көлікке дейін азайған. Ал Қазақстанның автокөлік бизнесі қауымдастығының дерегіне сенсек, мамырдағы есеп бойынша республика аумағында 422 электрмобиль тіркеліпті. Екі ұйымның мәліметтері екі түрлі болғанымен бір анығы, елімізде тіркелген заманауи жылжымалы техниканың саны мыңға да жетпейді. Былтырдың өзінде мұндай көліктің саны 580-590-ның айналасында болған. Тіркелген 528 көліктің 78,4%-ы немесе 414 электрмобильдің қай өңірден екені көрсетілмеген.
Тек 49 көлік Алматы қаласына, 38-і елордаға және 11-і Қостанай облыстарына тиесілі екені анықталып отыр. Осы ретте көліктің тың түріне әлем елдері тектен-тек көшіп жатпағанын айта кету керек. Бұдан 6 жыл бұрын БҰҰ Бас Ассамблеясы Орнықты даму көрсеткіштерінің мақсаттарын айқындап, жаһандық жылынудан сақтанумен бірге энергия ресурстарын тиімді пайдалану үшін адамзатқа экологиялық таза өнім түрлерін пайдаланудың бағыт-бағдарын көрсетіп берді. Заманауи үрдістен Қазақстанда да қалыс қалмауға тырысып, бұл бағытта өзіндік ізденістерімен қамданып-ақ келеді. Бұл орайда электрмобильдердің өндірісінің дамыту стратегиясы жайлы 2017 жылы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауында айтып, осыған қатысты Үкіметке нақты тапсырмалар жүктелген еді.
Экспорттық бағытты дамыту көзделген
Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің ақпараты бойынша қазір Қостанай өңіріндегі «Сарыарқа АвтоПром» кәсіпорны JAC iEv7S электрмобилінің сериялық өндірісін іске қосуға жақын қалды. Бұл технологиялық өнім Ресейде сынақтан өтіп, Кеден одағының көлік түрлерін растайтын сертификатына ие болды. Осы құжат аталған көлікті ЕАЭО-ның барлық аумағында айналымға шығаруға мүмкіндік береді. Бұған қоса теріскейдегі зауытта Yutong, Ankai сынды электр автобустарының өндірісі жолға қойылып, олар Павлодарда, Ақтауда және еліміздің астанасында жолаушылардың қызметіне ұсынылған.
Биыл елімізде электр қуатымен жүретін түрлі үлгідегі 1 200 көлікті құрастыру жоспарлануда. Келер жылы бұл көрсеткішті 2 мыңға жеткізу межеленіп отыр. Бұл өнім түрлері ішкі нарықтан бөлек, экспортқа да шығарылады.
Инфрақұрылымды дамытпай, нарық қалыптаспайды
Салаға жауапты Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі осы бағытта өндірісті дамыту және қажетті инфрақұрылымды құру жөніндегі Жол картасы бекітіліп, электрмобильдің құнының бір бөлігін субсидиялау, оларға қоғамдық автобустың жолдарымен қозғалуға мүмкіндік қарастыру, сондай-ақ тұрақ орындарымен қамтамасыз ету секілді мәселелер жан-жақты пысықталып жатқанын жеткізді.
Ресми мәліметке сәйкес, бүгінде бас шаһарда электрмобильді қуаттайтын 50-ден аса арнайы станса жұмыс істеп тұр. Сол секілді Ұлттық павильон аумағындағы арнайы аймақта бір мезгілде 25 электрмобильге қуат алуға жағдай жасалса, Ақтау қаласында 80 киловаттық жылдам қуаттайтын 4 мобильді станса орнатылған. Нұр-Сұлтан – Бурабай бағытындағы күре жолдың бойында да осындай стансалар көлік жүргізушілеріне қызмет көрсетуге дайын.
Сөз орайы келгенде айта кетейік, 2022 жылдан бастап ЕАЭО аумағында мұндай көлік түрлерін әкелуге баж салығы15%-ға дейін өспек. Сонымен қатар 4 маусымнан бастап Қазақстанда электр қуатымен жүретін барлық көлік құралына салынатын кәдеге жарату алымы алынып тасталды. Жауапты орган өкілдерінің айтуынша, бұл амал осы бағыттағы отандық өндіріске оң әсерін тигізуі тиіс.
Қытай көш бастап тұр
Осы жылдың екінші тоқсанында электрмобильдер сегментіндегі германиялық компаниялардың үлесі 17%-ға, сонымен қатар плагин-гибридті көліктер нарығында (электржелісінен қуат алу мүмкіндігі қарастырылған гибридтік автокөлік) 50%-ға дейін ұлғайған. Тұтастай алғанда, Volkswagen AG, BMW және Mercedes-Benz концерні биыл алғашқы тоқсанда электр жетегі бар 246 мың көлікті және 370 мың плагин-гибридті сатқан. Десе де PwC компаниясының мәліметі бойынша қазір бұл индустрияда қытайлық және америкалық өндірушілердің ұпайы басым болып тұр. Айталық, бірінші жартыжылдықта Қытайда 980 мың электрмобиль және гибридті қозғалтқышы бар 212 мың көлік тіркелді. Ал екінші тоқсанда аспанасты елінде заманауи көлік түрлеріне деген сұраныс 11%-ға артқан. Еуропаның негізгі нарықтарында бұл көрсеткіш 8%-дық межеде тұрақтаған.
Германияда тіркеуден өткен электрмобиль (84 мың электрмобиль) мен гибридті көліктің (85 мың плагин-гибридті көлік) көрсеткіші теңескен.
«Егер де әлем бойынша электрмобильдердің сатылымын бағаласақ, оның 58%-ы Қытайдың нарығына тиесілі екенін байқау қиын емес», деді PwC компаниясының сарапшылары.
Жағымды өндірістік индикаторларға қарамастан, АҚШ-тағы электрмобильдер мен гибридті көліктердің нарықтағы үлесі қазір 3%-дан аспайды. Әйтсе де сарапшылардың айтуынша, бұл көрсеткішті Ақ үйдің әкімшілігі дайындап жатқан электрмобиль иелеріне арналған ынталандыру жүйесі мен америкалықтардың қоршаған ортаны қорғауға деген көзқарасын өзгертуі мүмкін.
Әлем технологиялық революцияға дайын емес
Бірақ та көптеген сарапшының пікіріне құлақ түрсек, дүниежүзі электрмобильді жаппай қолданысқа енгізуге әлі дайын емес. Біріншіден, әлем елдерінде тіпті кейбір дамыған мемлекеттерде әбден тозығы жеткен электр желілерінің салдарынан энергияға деген сұраныс толық өтелмей жатыр. Шындығына келгенде, бұл шешілмейтіндей күрделі мәселе деп айтуға келмейді. Мұны энергияны тиімді пайдаланып, өнімді өндірістің нәтижесінде реттеуге болады дейді мамандар.
Екіншіден, жасыратыны жоқ электрмобильге арналған батареяларды өндіруге байланысты біраз қиындық бар. Неге десеңіз, мұндай аккумуляторлар қымбат әрі сирек кездесетін металдар мен минералдардан тұрады. Атап айтқанда, кобальт пен литий қуат батареяларының өндірісіндегі маңызды компонент саналады. Алайда бұл элементтерді кен орнынан қазып алу қоршаған ортаға айтарлықтай жағымсыз әсер беретіні белгілі.
Сирек металдарға деген тәуелділік кейбір бағалы ресурстардың 90%-ын уысында ұстап тұрған Қытайдың жеке-дара үстемдік құруына жол ашып отыр. Алып мемлекеттің бұл басымдылығы алдағы уақытта пайдалы ресурстар үшін таластың өршуіне алып келуі де ғажап емес.
Bank of America Global Research жүргізген зерттеуге сәйкес, 2025 жылдан кейін дүние жүзінде электрмобильдерге арналған аккумуляторлардың тапшылығы байқалуы мүмкін. Қуат батареяларына нарықтағы сұраныстың күрт өсуі адамзаттың электрмобильдерді жаппай енгізуге қаншалықты дайын екенін анық көрсетеді деді мамандар.