25 мың отбасына сәби сүю бақытын сыйлады

Тіпті олардың ауыз толтырып айтарлық жетістігі де жеткілікті. Олай дейтініміз, репродуктолог-дәрігерлер, эмбриологтер мен генетиктердің үздіксіз тиімді де жоғары жұмысының арқасында елімізде 25 мыңға жуық отбасы ана мен әке болу бақытына бөленді.

Міне, осындай мол тәжірибе мен жетістіктерден соң қазақстандық меди­цина саласындағы репродуктолог ға­лымдарының тобы «Экстра­корпо­раль­ды ұрықтандыру – Қазақстандағы бе­деу­лікті емдеудегі жаңа дәуір» атты ме­дицина саласындағы тың жобаларын Әл-Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы Мемлекеттік сый­лықты беру жөніндегі комиссия наза­рына ұсынды. Екі жылда бір рет берілетін бұл сыйлық ғылым мен техника қайраткерлерінің қоғам мен мемлекет алдындағы еңбегінің жоғары бағаланғанын айқындай түседі.

Ал еліміздің беделді де, танымал кли­­никалық фармаколог-ғалымы, жо­ға­ры білім мен медицина ғылымын ұйым­дас­­тырушы, Қазақстандық фитофар­ма­кология мектебінің негізін қалау­шы­лардың бірі, медицина ғылымдарының докторы, профессор, Ұлттық ғылым ака­­демиясының және Нью-Йорк Ғылым ака­демиясының (АҚШ) академигі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Қазақстан Рес­пуб­ли­касының ғылым мен техника сала­­сын­да­ғы Мемлекеттік сыйлықтың лау­­реаты Қайролла Дүйсенбайұлы Рахи­мов ре­п­родуктолог ғалымдарының бұл ең­бегі Мем­­лекеттік сыйлықпен мара­пат­та­луға әб­ден лайық екенін айтады.

Солардың ішіндегі көшбасшы ғалым Салтанат Берденқызы Байқошқарова– Қазақ­станда экстракорпоральды ұрық­тан­дырудың (ЭКҰ) негізін қалаушы, ҰҒА құрметті академигі, профессор, био­­логия ғы­лымдарының докторы, «Экомед» адам репродукциясы клини­ка­лар тобының ғылыми жетекшісі, «Инно­вациялық репродуктивті техноло­гия­лар ака­демиясының» басшысы. Ол –
2008 жылдан қазіргі уақытқа дейін Пре­зи­дент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның белді мүше­сі.

Оның еңбегі екі рет Елбасы Нұрсұлтан Назар­баев­тың ­Алғыс хатымен, «Құрмет» орденімен марапатталған. 2001 жыл­ғы жұмыс нәтижесі бойынша ол Алма­­­тыда үздік ғалым ретінде танылып, «Ал­ма­ты жұлдызы» медалімен марапаттал­ды. ЭКҰ саласындағы бірінші маман және Қазақстандағы бірінші ЭКҰ зерт­­ха­насының ұйымдастырушысы ретінде денсаулық сақтау бөліміндегі КИНЭС қазақстандық рекордтар кіта­бы­­на енгізілген, Денсаулық сақтау министр­­лігінің құрмет грамотасы мен «Денсаулық сақтау ісіне қосқан үлесі үшін», «Денсаулық сақтау ісінің үздігі» төсбелгілерін, Ұлттық медициналық ассо­циациясының «Алтын дәрігер» атағын алған, «Қазақстандық әйел» теле­визиялық байқауының жеңімпазы, 2017 жылы халық таңдауы нәтижесінде «Қазақс­танның 100 есімі» тізіміне енгізіл­ді.

«Бедеулік – шын мәнінде әлемдік мәселе. Бұл әлемнің барлық елінде кездесуде. Сөзіміз сүйекті болу үшін, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) деректеріне көз жүгіртейік. Әлем­нің әртүрлі елдерінде ерлі-зайып­ты­лар­дың 13-19%-ы, яғни әр 6-8 отбасы жүктілік кезінде қиындықтарға тап болады. Мәселен, АҚШ-тың бір өзінде жыл сайын 5-6 млн жұп бедеулікпен күреседі. Ал статистика Қазақстанда әрбір бесінші ерлі-зайыптының бедеулік салдарынан сәби сүйе алмай отырғанын көрсетеді», дейді Қ.Рахимов.

Шынында, ұрпақсыз неке – маңызды және күрделі медициналық, әлеуметтік және демографиялық мәселелердің бірі. Ерлер мен әйелдердің бедеулігіне қатыс­ты патогенезінің физиологиясын зерттеу үшін, ерлі-зайыптылардың жағ­дайын кешенді физиологиялық зерт­теу, бедеулікті жеңудің оң нәтиже­сіне әсер ететін өлшемшарттар мен факторларды талдау қажет. Бұл жағдайды диаг­­­ностика жасау мен тиімді ем­деу­дің қосалқы репродуктивтік әдісте­рін қалыптастырмай, енгізбей және же­тіл­дір­мей, сондай-ақ адам репродук­ция­сының физиологиялық процестерін терең түсінбей зерттеу мүмкін емес. Сон­дықтан репродуктология саласын­дағы популяциялық зерттеулер, әсіресе факторлық талдаумен байланысты зерттеулер бедеуліктің этиологиясы мен пато­­генезінің қандай да бір аспектілерін түсіну де аса маңызды. Бұл мәселе, атап айтқанда, гинекология, андрология, эмбриология, физиология және эндо­кри­но­ло­гияның қиылысында шешіл­мек және осы мәселені сәтті шешу үшін кешенді тәсіл қажет.

Жалпы, Қазақстанда ұрпақсыз некенің жиілігі 15 пайызды құрайды. ДДҰ бұл көрсеткіш деңгейін мемлекеттік мәселеге балап отыр, өйткені бұл халықтың демо­гра­фиялық даму көрсеткіштеріне теріс әсер етері анық.

Қ.Рахимовтің айтуынша, репро­дук­тивті денсаулық – бұл адамның жыныс­тық саласының жағдайын ғана емес, сонымен бірге дененің жалпы саулығын, оның ішінде физикалық, рухани және әлеуметтік әл-ауқатын зерт­тейтін медицина саласы. Репродуктивтік денсаулыққа дәстүрлі қамқорлық көбінесе акушер-гинекологтер, уроандрологтер, эндокринологтер, эмбрио­логтер тарапынан жасалуда, бірақ қазіргі уақытта бұл салаға басқа ма­мандықтағы дәрігерлердің де қызы­ғу­шылық таныта бастауы – қуантарлық жайт.

Бүгінгі таңда қосалқы репродуктивтік техно­логиялардың (ҚРТ) көмегімен бедеу­лікті емдеу бойынша мамандан­ды­рылған клиникалардың жұмысын ұйымдастыру мәселесі ерекше мәнге ие болып келеді. Бұл туралы спикер: «Қазақстандық зерттеушілер жұмыстарының циклі – ерлер мен әйелдердегі бедеуліктің барлық түрін диагностикалау мен емдеудің дербестендірілген тәсілдерін әзірлеуге және елдің денсаулық сақтау практикасына енгізуге арналған. Қазақстанның қазіргі заманғы денсаулық сақтау са­ласын­дағы бұл бағыт анағұрлым да­мыған. Барлық технология жоғары халықаралық стандарттарға сәйкес ке­леді, құқықтық негізге ие болған ол ұлт­тық және этностық ерекшеліктермен өзара байланыста. ҚРТ және бедеулік регистрлерін жүргізудің қазақстандық тәжірибесі, пациенттерге ҚРТ көмегімен көмек көрсетудің әзірленген құқықтық шешімдері көптеген әлемдік мектеп үшін үлгі боларлық», дейді.

Қазіргі уақытта Қазақстанда им­план­­та­цияға дейінгі генетикалық скри­нинг әдістерін, андрологиядағы мик­ро­хирургиялық операцияларды, сондай-ақ онко­логиялық науқастардың репро­дук­тивтік әлеуетін сақтау үшін олардың жыныстық жасушаларын, эмбриондарын және жыныс бездерінің тіндерін криоконсервациялаумен қатар, әлемдегі барлық дерлік технологиялар мен ЭКҰ әдістемелері қолданылуда.

Академик Қ.Рахимовтің айтуынша, онкофертилдік бағдарлама – заманауи онкология мен репродуктологиядағы жаңа бағыт. Енді онкологиялық аурумен сырқаттанған науқастар емдеуді аяқ­та­ған­нан кейін өздерінің балалы бола ала­тынына үміттене алады, өйткені қа­зір­гі криобиологияның жетістіктері бұ­ған мүмкіндік береді.

Қазақстандық авторлар ерлердің бе­деу­­лігі кезіндегі техникалық күрделі және тиімді операциялардың бірі болып та­­бы­латын микрохирургиялық вазоэпидидимостомияларды енгізу және кеңінен қолдану нәтижелерін ұсынып отыр. Қазақ­стандық репродуктологтердің бұл сала­дағы тәжірибесі зор екенін айтар едік. Оған дәлел – журналдарда жарық көрген мақалалар мен Алматы және Нұр-Сұлтан ҚРТ клиникаларына ем алу үшін арнайы келген шетелдік пациенттер.

Авторлардың зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты ұрықтың криобанкасын құруға, ооциттерді, эмбриондарды және ұрықтан алынған биоматериалды сақтауға бағытталған. Аналық безден немесе оның қосалқысынан алынған биологиялық материалды криоконсервілеу, онда шәует жасушасы болған жайдайда, кейіннен оларды экстракорпоралдық ұрықтандыру бағдарламасында пайдалану, шәует жасушасын ооцит цитоплазмасына енгізу үшін жүзеге асырылады.

Зерттеушілер тобы осы ретте аналық без­дердің қолданыстағы резервіне, па­циенттердің жасына, ұрпақты болу жүйесінің ерекшеліктеріне байланысты суперо­вуляцияны бақылауда ұстай­тын ынта­ландырудың жеке тәсілдік прин­цип­терін ұсынып отыр.

Авторлар этикалық қағидаларға сү­йене отырып, суррогат ана қызметін пай­да­ланудың құқықтық тұрғыдан қауіп­сіз тәсілдерін ұсынды. Яғни суррогат ана «қызметіне» ерлі-зайыптылар қан­дай жағдайда жүгіне алады деген мәселеге келсек, бұл патологиялық босану немесе гинекологиялық аурулар кезінде жа­тыр­дың алынып тасталуына, сондай-ақ бойға бала біткенімен, қайта-қайта түсік тастай берумен байланысты ана болу мүмкіндігінен айырылған әйелдерге осындай тәсіл арқылы балалы болу мүмкіндігі бар.

Қазіргі заманғы қазақстандық кли­ника­ларға жұмыс авторларының қаты­суымен әзірленген медициналық ақпа­рат­тық жүйелер енгізілген, бұл емдеу мекемесінің жұмысын пациенттер мен қызметкерлер үшін барынша ашық және ыңғайлы етуге мүмкіндік беріп отыр.

Елімізде репродуктолог-дәрігерлер, андрологтер, эмбриологтер, криобиолог­тер мен генетиктердің көпжылғы тиім­ді еңбегі 25 мыңға жуық отбасы­на ана мен әке болу бақытын сый­лаға­­нын жо­ғарыда атап өткенбіз. Экстра­кор­по­раль­ды ұрықтандырудың сәтті бағ­дар­ла­ма­­ларынан кейін туған нәресте­лер­дің жаңа туған кезеңі, балалық шағы туралы мәліметтер, «пробиркадан» шыққан ба­лалардың денсаулығына қа­тысты миф­­терді жоққа шығарып отыр. ЭКҰ-дан кейінгі балалардың неврологиялық және соматикалық денсау­лығы да үлкен қызығушылық туды­руда. Отандық ға­лымдар мен клини­цистердің жұмыстары бедеулікке шал­дық­қан науқастарды емдеу жөніндегі әлеуметтік бағдарламалардың жүзеге асуына септігін тигізгенін айтар едік. Айталық «Аңсаған сәби» бағдар­ла­масын қаржы­ландыруға қатысты Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев­­тың бас­тамасынан кейін оған бө­лі­­нетін квоталар саны 2021 жылы 7 есе­ге ұлғайды.

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйі­ніне келсек, қазақстандық медицина ға­лымдары ұсынған жұмыстар топтамасы өзек­тілігімен, зерттеулердің жаңашыл­дығымен, практикалық маңыздылығымен ерекшеленіп, Қазақстан азаматтарының денсаулығын жақсарту бойынша ел Үкіметі алға қойған міндеттер үдесінен табылып отыр.

Сая ЗАГИПОВА