Қазақстан мен Ресей өз алдына дербес мемлекеттер атанғаннан кейін де шекаралас аудандар арасындағы дәстүрлі байланыстардың тіні тарқамай, көршілес тараптар бір-біріне бұрынғыша көмегі мен қолдауын көрсетіп келеді.
Жәнібек ауданы мен Ресейдің Палласовка, Старая Полтавка, Питер және Новоузень секілді іргелі елді мекендері арасындағы ежелгі тату көршілік байланыстар әлі күнге жалғасып келе жатқаны – сүйінішті жайт. Екі жақтың тұрғындары ағайыншылық, құда-жекжаттық жолмен де матасып жатыр. Осы өңірге барған сапарымызда бір ел ағасы айтқан сөз еске түседі. «Палласовкадағы ағайынның қойына қасқыр шапса, оны Жәнібектегі ауыл ертесіне естиді. Ал Жәнібектегі ауылдың сүті іріп кетсе, Палласовкаға иісі келеді», деп күлдіріп еді ол. Терең де астарлы сөз. Көрші елдердің әлеуметтік-экономикалық ынтымақтастығы да қарапайым адамдардың өзара байланысынан бастау алатындығы анық. Тұтастай алғанда, бүкіл республикамыз үшін үлкен сынақ болған тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында шекаралас өңірге ресейлік көршілеріміздің біраз көмегі тиген болатын.
Жәнібек ауданы – өзен-көлі жоқ, жер асты тұщы су көздері тапшы өңір. Мұнда кеңестік кезеңде де ауыз су мәселесі өте күрделі күйінде тұрды. Ал егемендіктің алғашқы жылдарында бұл мәселе тіпті ушығып, суды өз аумағымыздан тауып іше алмайтын шарасыз күйге жеттік. Жәнібектіктер ауыз суды теміржол арқылы Астрахань облысының Ахтуба кентінен тасып ішті. Сол кезде «Судың да сұрауы бар ғой» демеген ресейлік көршілеріне олар өте риза.
Жәнібек ауылында су айдайтын мұнара бар. Пойызбен жеткізілген цистернадағы ауыз суды осында әкеліп құяды. Содан соң әр үйге таратылады. Жәнібектегі темір жол стансасы Ресейдің Приволжье темір жолына қарайды. О баста темір жолмен су тасымалдау ісі Жәнібектегі Ресей темір жолында істейтін қызметкерлер үшін пайдаланылса, кейін бұл шаруа барлық тұрғындарға қатысты жүргізіле бастады.
Кейін Орда топтық су құбыры тартылып, пайдалануға берілгеннен кейін аудандағы ауыз су проблемасы толық шешімін тапты. Бұл кезең тәуелсіздіктің алғашқы бес жылдығына тұспа-тұс келді. Мұны шын мәнінде тәуелсіздіктің жемісі деуге болады.
Әрине, тек ауыз су мәселесін шешумен бүкіл іс бітпегені белгілі. Жәнібек секілді жартылай шөлейт аймақта мал суару мен екпе шөптер өсіруге, тағы басқа техникалық қажеттіліктерді өтеуге қажетті су мәселесі Жәнібек суару-суландыру жүйесіне (ЖССЖ) қатысты туындады. Оның бойында ұзындығы 600 километрге созылатын канал қазылған. ЖССЖ-ның мүмкіндігі өте мол екенін осыдан-ақ біле беріңіз. Су айдау үшін әр жүз километр сайын бір сорғы қойылған. Соның көмегімен әр секунд сайын 7 текше метр су айдалады.
Бұл – Еділдің суы. Ресейдің Волгоград облысынан келеді. Содан кейін жергілікті су мамандары оны Жәнібек пен Бөкей ордасы аудандары пайдалануы үшін сорғылардың күшімен көтеріп, суландыру алқаптарына жеткізеді. Сол кезде мал да, жер де Еділдің суына қарық болып қалады. Сөйтіп тіршілік нәрі Бөкей орда ауданына қарасты Мұратсай ауылының тұсына жетеді. Сол жерде бір кезде мың гектар суармалы екпе шөп алқабы болды. Осындай істер орасан зор энергия қуатын пайдалануды талап етті.
– Оның кілті бізде емес, ресейлік көршілеріміздің қолында еді. Бір кезде біз оларға энергетикалық қуат көздері бойынша тәуелді едік. Уақыт өткен сайын жағдай ширығып, көршілерге әжептәуір үлкен сомада қарыз болып қалдық. Обалы не керек, ресейліктер түсіністік таныта білді. Қалай дегенмен де қиын кезеңде Жәнібек суару-суландыру жүйесінің қызметін тоқтатпай, сақтап қалғанымыз үлкен жетістік деп білемін. Осы ЖССЖ әлі күнге дейін ел игілігіне қызмет істеп келе жатқаны да біз үшін бір мәртебе, – дейді сол тұста Жәнібек ауданының әкімі қызметін атқарған Максим Хасанов.
Жәнібек ауданының орталығына газ құбыры 1999 жылы тартылды. Оған дейін ауыл тұрғындары қи мен көмір жағып қиналушы еді. Адам жақсыға тез үйренеді ғой. Қазір соның бәрі ұмытылып барады.
Жәнібек кеңестік кезеңде қала үлгісіндегі кент мәртебесін иеленіп, тұрғындардың саны 10 мыңнан асып түскен. Мұнда үш орта мектеп, кәсіптік-техникалық училище және оның интернаты, жүз орындық аурухана, тағы басқа іргелі кәсіпорындар мен мекемелер қоныс тепті. Бұл ғимараттардың бәрін жазы салқын, қысы қатқыл Жәнібек өңірі жағдайында көмірмен жылыту оңайға түскен жоқ. Әйтеуір, пойыз қатынасы жүріп тұрғанда мектеп пен аурухана ғимараттарын жылытуға қажетті қатты отын қоры молынан жасалып алынды. Көмірдің онсыз да қымбат бағасы тасымалдау құны қосылған кезде тіптен шарықтап кетуші еді. Дегенмен жергілікті халық соның бәріне шыдап, төзімділік танытты. Сөйтіп жүргенде 1999 жылы «көгілдір отын» келіп, тұрмыс түзелді. Шалғайдағы аудан үшін бұл орындалуы мүмкін еместей қиын іс еді. Мұны да тәуелсіздіктің нәтижесінде тындырылған үлкен жоба деп санаймыз.
Ойымызға сонау 1995 жылы Жәнібек ауданына журналистік іссапармен барып, «Егемен Қазақстан» газетіне «Жер – қазақтікі, темір жол – Ресейдікі» деген проблемалық мақала жазғанымыз оралып отыр. Міне, содан бері арада ширек ғасырдан астам уақыт өте шығыпты. Тәуелсіздік жылдары талай күрделі проблема шешімін тапқанымен, ойға алған мақсатымыздың бәрі бірдей орындала қоймағаны да шындық. Соның бірі – Жәнібек ауылы арқылы өтетін жолаушылар мен жүк пойыздарының мәселесі. Олар Жәнібек стансасына тоқтамай, жүйткіп өте шығатыны БАҚ-та талай рет айтылып, жазылып жүр. Бірақ одан еш нәтиже шықпай келеді.
Өмір бойы көп шаруасын темір жол арқылы тындырып келген аудан тұрғындары үшін бұл – өте өкінішті жайт. Мұның басты себебі – Жәнібек стансасында темір жол қозғалысын бақылайтын қазақстандық кеден және шекара бекеттері құрылмағандығында. Мемлекетаралық келісімдер бойынша пойыздардың тоқтауы үшін темір жол перроны мен кеден, шекара бекеті аумағы қоршалып, жолаушыларды тексеруден өткізуге барлық жағдай жасалуы қажет.
Бұл мәселені жергілікті тұрғындар талай рет көтеріп, жоғары жаққа хат арқылы жолдаған екен. Бір жолы хат иелеріне мүдделі ведомство басшысы тарапынан: «Шекаралас өңірлердің бәріне темір жол бағыттары бойынша кеден және шекара қызметі бөлімшелерін құруға мүмкіндік жоқ. Екіншіден, бұл мәселе ресейлік тарап жағынан да осындай қадамдар болған жағдайда ғана жүзеге асады», деген жауап келіпті. Шынында да, бұл проблема Қазақстан мен Ресей арасында жасалатын мемлекетаралық келісім арқылы шешілуге тиіс. Жәнібектіктер өздерінің осы үлкен мұқтаждығы алдағы уақытта Қазақстан мен Ресейдің шекаралық өңірлері арасындағы дәстүрлі ынтымақтастық форумында сөз болып, оң шешімін тауып қалар деп үміттеніп отыр.
