– Асылхан Төреханұлы, АИТВ жұқтырған адам бұл кеселден құлан-таза айықпайтынын біледі, алайда келешекте оны толығымен жою мүмкін бе?
– Қазақстанда АИТВ-инфекциясының эпидемиясы бүгінгі таңда шоғырланған сатыда тұр және елімізде аурудың таралуын шын мәнінде тоқтатуға нақты мүмкіндік бар. Бұл үшін дәрігерлердің қолында екі тиімді құрал бар. Біріншісі – антиретровирустық препараттар, олар организмдегі вирустың көбеюін толығымен басады (бірақ одан құтылмайды). Екіншісі – зертханалық диагностика, бұл АИТВ инфекциясын уақтылы анықтап қана қоймай, қолданылатын емдеу сызбалары вирустың белсенділігін тиімді түрде тежейтініне көз жеткізуге мүмкіндік береді. Осы құралдарды қолдана отырып, еліміз эпидемияны тоқтатуға кепілдік беретін үш маңызды қадамды орындауы керек. Бірінші қадам – елде тұратын, АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың (АӨА) кем дегенде 95 пайызын анықтау қажет. Екіншісі –
АӨА-дың кем дегенде 95 пайызына антиретровирустық препараттар беру. Дәрі-дәрмектерді дұрыс қабылдаған науқас өз денсаулығын қорғап, сақтап, басқаларға қауіпті жұқпалы адам болуды тоқтатады және аурудың таралуын тежейді.
Өкінішке қарай, пациенттердің емдеу кестесін сақтамайтындықтан немесе вирустың мутациясының нәтижесінде дәрі-дәрмектердің тиімділігі айтарлықтай төмендеуі мүмкін. Сондықтан үшінші қадамды орындау маңызды – антиретровирустық терапияны қабылдаған пациенттердің 95 пайызында вирустың белсенділігі толығымен басылғанына көз жеткізу. Бұл үшін дәрігерлер пациенттерін сандық ПТР анализімен үнемі тексеріп отыруы керек және олардың қанындағы вирустық бөлшектердің саны анықталмайтын деңгейде қалатынына көз жеткізуі керек.
– Бұл үшін, әрине, диагностикалық жабдық қажет. Жақында аймақтық ЖИТС орталықтарында оның ең озық түрі пайда болды. Ол қандай жабдық?
–ЖИТС-пен, туберкулезбен және безгекпен күресуге арналған Жаһандық қордың қаржылық көмегінің арқасында біз оңтүстіккореялық BioneerCorporation компаниясының автоматтандырылған ПТР жабдығына ие болдық. Бұл жабдық Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының заманауи клиникалық стандарттарын сақтай отырып, пациенттердің денсаулығын бақылауға мүмкіндік береді. Қазіргі таңда науқастарымыздың денсаулығын сақтау үшін өте маңызды.
Егер бұрын «100 мл/көшірмеден кем» немесе тіпті «500 мл/көшірмеден кем» деген сияқты толық анықталмаған нәтижені алып жүрген пациенттер қолданылатын дәрілік препараттардың вирустық белсенділігін толық бәсеңдететініне сенімді бола алмаса, енді «АИТВ РНҚ анықталмады» деген нәтижені алғаннан кейін олар өз денсаулығы мен жақындарының қауіпсіздігі үшін алаңдамай, тыныш өмір сүруі мүмкін.
Зерттеулердің сапасын қамтамасыз ету мақсатында зертханаларды үнемі жаңғыртып отырамыз. Дәстүрлі иммуноферментті талдауға (ИФТ) арналған жартылай автоматты жабдықтың орнына ЖИТС орталықтарына әлемге әйгілі өндірушілер – OrthoClinicalDiagnostics, AbbottLaboratories, Siemens және Roche заманауи, толық автоматтандырылған ИХЛТ жабдығы (иммунохемилюминисценттік талдау) келеді.
Роботтандырылған стансаларды пайдалану қате нәтижелердің пайда болу қаупін азайтып қана қоймай, зертханаларға халықтың АИТВ инфекциясына тестілеуге деген өсіп келе жатқан қажеттіліктерін жеңуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар зертханалық ақпараттық жүйелерді практикаға енгізу арқылы талдаулардың нәтижелері зертханашы дәрігердің тексеруінен кейін дереу клиенттердің ақпараттық жүйелеріне – емханаларға, перзентханаларға, ЖИТС орталықтарына тексеру үшін күн сайын қан жіберетін жеке медициналық ұйымдарға жіберіледі.
– Осылай аймақтық ЖИТС орталықтары зертханаларының технологиялық паркін жаңғырту зерттеу нәтижелерінің абсолюттік сенімділігіне кепілдік бере ала ма?
– Бұл үшін іс-шаралардың тұтас кешенін қабылдау қажет. Мысалы, зерттеулердің сапасын тұрақты бақылауды жүзеге асыру және сапаны сыртқы бағалау бағдарламаларына (ССБ) қатыса отырып, өз нәтижелерін тәуелсіз сараптамалық зертханалармен жүйелі түрде салыстырып отыру керек.
Бүгінде ЖИТС орталықтарының барлық зертханасы міндетті түрде күнделікті ішкі сапаны бақылауды орындайды және әртүрлі халықаралық ССБ бағдарламаларына қатысады, сондай-ақ олар орындайтын ИФТ, ИХЛТ және ПТР зерттеулеріне сәйкестік сертификаттарына ие.
Қабылданып жатқан іс-шаралардың қисынды жалғасы ЖИТС орталықтары зертханаларының ISO 15 189 халықаралық стандарты бойынша аккредиттеу туралы сертификаттар алуы. Бүгінгі таңда 5 зертхананың осындай сертификаты бар, қалғаны аккредиттеуге белсенді дайындық жүргізіп отыр.
Әңгімелескен
Айнаш ЕСАЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»
