– Құрметті Шавкат Миромонович, біздің басылымға сұхбат беруге келіскеніңіз үшін алғысымыз шексіз.
Бүгінде Өзбекстан барлық бағыттар бойынша керемет даму қарқынын көрсетіп отыр. Бес жыл барысында Өзбекстан жаңа саясаттың арқасында Орталық Азияның барлық елімен ынтымақтастықты нығайта алды. Инаугурацияда сөйлеген сөзіңізде бұл өңір сіздің еліңіз үшін басымдық болып табылатынын тағы да айттыңыз. Жаңа Өзбекстанның даму стратегиясында Қазақстан қандай орын алады?
– Ең алдымен Өзбекстанның жүргізіліп жатқан қайта құрулар нәтижесіндегі қарқынды дамуына жоғары баға бергеніңіз үшін алғыс айтқым келеді.
Президент ретіндегі қызметімнің алғашқы күндерінен бастап біз алдымызға елді жаңғырту және оның ілгерілеуіне қолайлы жағдайларды қалыптастыру міндетін қойып отырмыз. Осы мақсатта 2017-2021 жылдары мемлекеттік және қоғамдық құрылыс жүйесін жетілдіру, заң үстемдігін қамтамасыз ету және сот-құқықтық жүйені одан әрі реформалау, экономиканы дамыту және ырықтандыру, әлеуметтік сала, қауіпсіздікті, ұлтаралық келісім мен діни төзімділікті қамтамасыз ету, сондай-ақ теңгерімді, өзара тиімді және сындарлы сыртқы саясатты жүзеге асыру сияқты бес басым бағыт бойынша іс-қимыл стратегиясын жүзеге асырдық.
Бүгінгі таңда жүргізіліп жатқан ауқымды, дәйекті және жүйелі демократиялық реформалар ерекше сипатқа ие болды.
Бүгін осы бағыттың қисынды жалғасы ретінде біз Жаңа Өзбекстанды дамыту стратегиясын әзірледік. Ондағы орталық орындары ұлтына, тіліне және дініне қарамастан, әрбір азаматтың заңды мүдделері мен әл-ауқатын қамтамасыз ететін халықтық және ізгілікті мемлекет құру, еркін азаматтық қоғамды дамыту, бір сөзбен айтқанда, «Адамның ар-намысы мен қадір-қасиеті жолында» деген басым қағидатымызды толық жүзеге асыру міндеттерін алады. Енді біз өз іс-әрекетімізді «адам – қоғам – мемлекет» жаңа парадигмасы аясында ұйымдастырып жатырмыз.
Біз ұлттық экономиканың өсу қарқынын арттыру, жеке секторды ынталандыру және оның үлесін арттыру арқылы экономиканың құрылымында жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнімнің тұрақты өсуін қамтамасыз етеміз, сондай-ақ тікелей шетелдік инвестицияларды тарту арқылы 2030 жылға қарай Өзбекстан жан басына шаққандағы табысы орташа деңгейден жоғары бірқатар мемлекеттің қатарына кіре алады. Бұл ретте елімізде тыныштық пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету, заңның үстемдігі, әділ әлеуметтік саясатты жүзеге асыру, сондай-ақ рухани-білім саласындағы реформаларды күшейтудегі жұмысымыздың басты өлшемі «Жаңа Өзбекстан – ағартушы қоғам» концепциясы болып қала бермек.
«Іс-қимыл стратегиясынан – Даму стратегиясына» идеясын іске асыру шеңберінде біз Орталық Азия аймағында өзара түсіністік пен құрмет, тату көршілік пен стратегиялық әріптестік атмосферасын нығайту бағытын жалғастыру ниетіндеміз. Бұл мақсаттарға қол жеткізу ең жақын көршілеріміз – Орталық Азия мемлекеттерімен өзара іс-қимылсыз мүмкін емес екені сөзсіз.
Қазақстан бұл қатарда өте маңызды орын алады, байыпты саяси, қаржылық, экономикалық, демографиялық әлеуетке ие, сонымен қатар Орталық Азия мемлекеттері мен халықтарын жақындастыруға мүдделі.
Осы тарихи үдерістерде заманымыздың ірі мемлекет және саяси қайраткері, Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың сіңірген еңбегі зор екенін ерекше атап өткім келеді.
Әріптесім, Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевпен әңгімелерімізде және келіссөздерімізде мен әрқашан өз халқының ғана емес, сонымен бірге бүкіл өңіріміздің игілігі үшін белсенді және сындарлы жұмыс істеуге деген ұмтылысты сезінемін.
Қазақстан Орталық Азия мемлекеттері басшыларының Консультативтік кездесулерін өткізуді бірінші болып қолдады, бесжақты көршілестік туралы келісімшартқа қол қою туралы бастама көтерді және ХХІ ғасырда Орталық Азияның тұрақты дамуы жолындағы ынтымақтастық осыған бағытталған бастамаларды жүзеге асыруға белсенді ықпал етті.
Әрине өңіріміздің болашағы, аймақтық қауіпсіздікті тереңдету келешегі, сондай-ақ бүкіл Орталық Азиядағы даму, өркендеу және тұрақтылық өзбек-қазақ қатынастарының нығаюымен байланысты.
– Сөзсіз, бұл мәселеде біздің елдеріміздің көшбасшыларының рөлі өте маңызды, өйткені олардың өңірлік ынтымақтастықтың стратегиялық бағыттарын анықтауға тікелей қатысы бар. Алдағы сапардан не күтесіз? Жоспарланған серпінді шешімдер бар ма?
– Өзбекстан мен Қазақстан ортақ тарих, мәдениет, дәстүрлер байланыстыратын жай ғана тату көршілер ғана емес, ғасырлық достығы бар, сонымен бірге өте жақын, бауырлас елдер. Біздің халықтарды ажырамас рухани және отбасылық байланыстар, ұмтылыстар біріктіреді, ортақ уайымдармен, үміттермен өмір сүреді.
Біз сөз етіп отырған өңіріміздегі сол тарихи оң өзгерістер өзбек-қазақ қатынастарында өте айқын көрінді. Соңғы бес жыл ішінде біздің стратегиялық диалог пен ұдайы дамып келе жатқан мемлекетаралық ынтымақтастығымыз өңірдегі берік тату көршілік әріптестіктің үлгісіне айналды. Оның нәтижелері біздің елдеріміз тұрғындарының барлық деңгейде, атап айтқанда, сауда және бизнес, ғылым мен білім, мәдениет және спорт салаларында неғұрлым еркін өзара іс-қимыл жасау мүмкіндігіне ие болғанынан да көрінеді.
Біздің азаматтар Ташкент пен Нұр-Сұлтанның өзара қарым-қатынасты жан-жақты нығайту және тереңдету мақсатында ұстанған бағытына үлкен ықыласпен қарайды. Бұл туралы маған көптеген өзбекстандық таяудағы сайлау науқаны кезінде айтты. Халық бізден достық пен тату көршілік саясатын белсенді жалғастыруды, Қазақстанмен және Орталық Азияның басқа да мемлекеттерімен жан-жақты байланыстарды орнатуды күтеді.
Бұл Президент Қасым-Жомарт Тоқаев екеумізге үлкен жауапкершілік жүктейді. Біз ынтымақтастықтың қандай аспектілерін, бұл екі елдің және бүкіл аймақ халықтарының мүдделеріне сай болуы үшін бірінші кезекте қандай жоспарларды жүзеге асыру қажет екенін жақсы білеміз, әлі толық ашылмаған қырын әрқашан ашық талқылаймыз.
Әрине бұл жолы Қазақстан Президенті екеуміз екіжақты және өңірлік күн тәртібіндегі көптеген өзекті мәселені қарастырып, өзбек-қазақ қарым-қатынастарын жаңа, бұдан да жоғары деңгейге шығару үшін практикалық қадамдар жасауды жоспарлап отырмыз. Сапардың күн тәртібінде саяси диалогты одан әрі тереңдету, ынтымақтастықты кеңейту, оның ішінде екі елдің өңірлері арасындағы сауда-экономикалық, инвестициялық және басқа да түрлі салаларда бірлескен жобаларды жүзеге асыру, мәдени-гуманитарлық салалардағы ынтымақтастықты және туристік байланыстарды жандандыру, әсіресе пандемия салдарын еңсеру мәселелері қамтылған.
Екі ел азаматтарының білім және денсаулық сақтау салаларындағы ынтымақтастығын арттыру, өзара барыс-келістеріне қолайлы жағдай жасау шаралары қарастырылуда. Сонымен қатар ортақ сын-қатерлер мен қатерлерге қарсы күресте әріптестікті нығайту мәселелері бойынша маңызды құжаттар қабылданады.
– Қазақ-өзбек экономикалық ынтымақтастығының жоғары даму динамикасы бүгінде барлық салада байқалады. Мұндай нәтижелерге жетуге қандай механизмдер мен құралдар көмектесті?
– Соңғы жылдары елдеріміз арасындағы стратегиялық әріптестік үлкен практикалық мазмұнға толы болды. Бірлескен күш-жігер арқылы сенім мен сындарлы ынтымақтастықтың мүлдем жаңа атмосферасы қалыптасуда. Олар жылдар бойы қордаланып келе жатқан мәселенің шешімін табуда. Осының барлығы екіжақты экономикалық ынтымақтастықты сапалы жаңа деңгейге шығаруға, сауда-инвестициялық, көлік-коммуникация, кооперация және өндірістік байланыстарды дәйекті түрде кеңейту үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
Премьер-министрлердің жетекшілігімен Өзбекстан мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастық жөніндегі Үкіметаралық комиссия нәтижелі жұмыс істеуде. Өздеріңізге белгілі, жуырда Түркістан қаласында оның кезекті отырысы, сондай-ақ екі ел өңірлерінің форумы өтіп, нәтижесінде келешегі зор ынтымақтастықты, кооперациялық жобаларды жүзеге асыру бойынша келісімдер мен келісімшарттардың қомақты пакетіне қол қойылды.
Министрліктер мен кеңселер деңгейіндегі кездесулер тұрақты сипатқа ие болды. Шекара байланыстары кеңейіп, тереңдей түсуде, экономикалық қатынастарды арттырудың жаңа тетіктері қалыптасуда. Осы күндері Нұр-Сұлтанда бірлескен бизнес-форум өтеді, өзбек және қазақстандық кәсіпкерлер кездеседі.
Өзбекстан мен Қазақстан табиғи экономикалық серіктестер екенін, біздің экономикаларымыз бірін-бірі толықтыратынын ерекше атап өткім келеді.
Біздің елдеріміздің әлеуеті өнімдерді өзара жеткізудің номенклатурасы мен көлемін айтарлықтай кеңейту үшін жеткілікті сұранысқа ие. Мәселен, биылғы жылдың басынан бері тауар айналымы 40 пайызға дерлік артып, жыл соңына дейін 4 миллиард долларға жетеді деп күтілуде – бұл біздің сауда қарым-қатынастарымыз үшін рекордтық көрсеткіш. Бірақ бұл шекті меже емес. Экономикалардың әлеуеті бізге болашақта 10 миллиардтық мақсатты батыл қоюға мүмкіндік береді.
Өнеркәсіптік кооперация саласындағы жобалар сәтті жүзеге асырылуда. Атап айтқанда, Қостанайда Қазақстандағы сатылым бойынша жетекші орындарға көтерілген автомобильдер, сондай-ақ автобустар мен ауылшаруашылық машиналарын бірлесіп шығару жолға қойылған. Түркістан мен Шымкентте заманауи тоқыма кәсіпорындары іске қосылып, тұрмыстық техникалар шығарылуда. Ал мұндай мысалдар өте көп.
Бүгінде Өзбекстанда қазақстандық капиталдың қатысуымен экономика мен әлеуметтік саланың барлық дерлік бағытын қамтитын 1000-нан астам кәсіпорын жұмыс істейді.
Еліміздің өңірлеріндегі филиалдар желісін кеңейтіп жатқан Өзбекстанда қазақстандық «Теңге банкі» екі жылдан астам жұмыс істеп келеді.
Химия, фармацевтика өнімдерін өндіру, инфрақұрылымды жаңғырту, ауыл шаруашылығы кластерлерін құру, автомобиль өндірісін жергіліктендіру сияқты көптеген болашағы зор ірі жоба жасалу үстінде.
Біздің елдеріміздің геостратегиялық жағдайына сүйене отырып, өзара іс-қимылдың маңызды саласы көлік-логистикалық сектор болып саналады. Әңгіме Үшқұдық – Қызылорда темір жолын салу, сондай-ақ Түркістан – Ташкент бағытындағы жоғары жылдамдықты қатынасты іске қосу сияқты маңызды жобалар туралы болып отыр.
Соңғы жылдары темір жол және автомобиль жүк тасымалының көлемі айтарлықтай өсті. Әуе қатынасы толығымен қалпына келтірілгенін айта кету керек.
Тауар айналымының ұлғаюы, ынтымақтастықтың жаңа бағыттарының дамуы Өзбекстан мен Қазақстан халықтарының мүдделеріне қызмет ететіні сөзсіз.
– Қазақ пен өзбек ежелден достық пен келісімде өмір сүрген. Бізді ортақ тарих, мәдениет және дін, ұқсас салт-дәстүрлер біріктіреді. Мәдени-гуманитарлық алмасу елдеріміздің жұртшылығы арасында әрқашан үлкен қызығушылық тудырады. Екі халықтың осындай рухани тартылысын қалай түсіндіре аласыз?
– Мен сізбен толықтай келісемін. Осы жерде ежелден қатар өмір сүрген халықтарымыздың тарихы бір ғана мыңжылдықпен шектелмейді. Бізді әрқашан достық, өзара қолдау біріктіреді. Біздегі тарих пен өркениет ортақтығы, тілдік туыстық, рухани құндылықтар арамыздағы мызғымас татулық пен келісімді, өзара сыйластықты, елдеріміз бен халықтарымызды одан әрі жақындастыруда маңызды рөл атқарады.
Өзбектерде «Узоқ қариндошдан яқин қўшни афзал» («Алыстағы ағайыннан жаныңдағы көрші артық»), қазақтарда «Туысы жақын жақын емес, қонысы жақын – жақын» («Туыстықтан татулық күшті») деген мақал бар. Осы тұрғыдан келгенде, Алла тағаланың өзі бізге баға жетпес нығмет – тату-тәтті өмір сүруді, көршілес, жақсы дос, сенімді серіктес болуды нәсіп етті.
Өзбекстанда біз Қазақстанмен достық пен бауырластық байланыстарды жоғары бағалаймыз және диалог пен екіжақты ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға күш саламыз. Біздің елдерімізде өзбек пен қазақтың үлкен диаспоралары тұрады. Бүгінгі таңда 620 мыңнан астам этностық өзбек Қазақстан азаматы, олардың мұнда ана тілінде білім алуына, ұлттық салт-дәстүрді сақтауына мүмкіндік жасалған.
Ал Өзбекстандағы этностық қазақтардың саны 800 мыңнан асады. Қазақ тілі 400-ге жуық орта мектепте, Сырдария, Жызақ, Нөкіс және Науаи педагогикалық институттарының кафедраларында оқытылады, Өзбекстандағы ең көне газеттердің бірі «Нұрлы жол» газеті шығады, теле-радио хабарлары беріледі.
Біздің азаматтарымыз – қазақтар республиканың дамуына лайықты үлес қосуда. Олардың 700-ге жуығы жоғары мемлекеттік наградаларға ие болғанын мақтан тұтамыз. Олардың қатарында Өзбекстан Қаһармандары, сенаторлар мен депутаттар, министрлер мен генералдар, ірі кәсіпорындардың басшылары бар.
Республиканың халық суретшісі Орал Таңсықбаев – қазақ, Ташкент қаласының тумасы, қазір оның мемориалдық мұражай-үйі жұмыс істейді, Өзбекстанда тұрып, жұмыс істеген. Талантты мүсінші Жолдасбек Құттымұратовтың жұмысы да өңірде үлкен танымалдылыққа ие.
Мәдени-гуманитарлық байланыстарды кеңейту – халықтарымыздың туысқандық байланыстарын нығайтудың маңызды факторы. Соның жарқын мысалы 2018 жылы Қазақстандағы Өзбекстан жылының және 2019 жылы Өзбекстандағы Қазақстан жылының өткізілуі болды.
Ғылым, білім, мәдениет және өнер, спорт салаларында жалпы бағдарламалар жүзеге асырылуда. Бұл бізді, әрине, қуантады. Қоғамдық дипломатияны дамытудың жарқын үлгісі ретінде бұл үдеріске бар күшімізді салуымыз керек.
– Орталық Азия мемлекеттері БҰҰ, ТМД, ШЫҰ, АӨСШК, ЕҚЫҰ сияқты көптеген өңірлік және халықаралық ұйымдарға қатысады. 2018 жылдан бастап Сіздің бастамаңызбен Орталық Азия мемлекеттері басшыларының Консультативтік кездесулерінің мүлде жаңа механизмі іске қосылды, бұл ретте бірінші саммит Қазақстан астанасында өтті. Сіздің ойыңызша, бұл алаңның басқа форматтардан негізгі айырмашылығы неде және қаншалықты сұранысқа ие?
– Расында да, соңғы жылдары Орталық Азиядағы мемлекетаралық қатынастарды нығайта отырып, біздің саммиттер заманауи халықаралық қатынастардың негізгі қатысушылары саналатын көптеген елдің саясаткерлері арасында үлкен қызығушылық оятуда.
Консультативтік кездесулердің мақсаттары мен міндеттері туралы өте көп және егжей-тегжейлі айтылды. Бұл туралы менің әріптестерім, Орталық Азия елдерінің президенттері талай рет айтқан болатын. Бастама Орталық Азия елдері Сыртқы істер министрлерінің БҰҰ Бас Ассамблеясының 72-сессиясы аясындағы мәлімдемесінде және Орталық Азия мемлекеттері басшылары Консультативтік кеңесінің 2019 жылдың қарашасында Ташкентте өткен кездесудің соңында қол қойылған Біріккен мәлімдемесінде көрініс тапты.
Біз жаңа халықаралық ұйым немесе өз жарғысы мен мемлекетүстілік органы бар қандай да бір интеграциялық құрылым құруға ұмтылмайтынымызды тағы да атап өткім келеді.
Бұл аймақтық келіссөздер алаңының қызметі, қысқаша айтқанда, сауда-экономикалық, саяси, құқықтық және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықтан қауіпсіздік мәселелеріне дейінгі көпқырлы өңірлік дамудың негізгі мәселелері бойынша «сағаттарды теңшеуге» бағытталған.
Біз өзара мүдделерді ескеру, құрметтеу және қолдау негізінде бірлескен күш-жігер арқылы өңірлік мәселелерді тиімді шеше алатынымызды түсінеміз.
Біздің басты мақсатымыз – Орталық Азияны тұрақты, ашық және қарқынды дамып келе жатқан аймақ, сенімді және болжамды халықаралық серіктес ретінде қалыптастыру. Орталық Азиядағы саяси диалог пен мемлекетаралық жақындасудың оң үдерістері ашық, сындарлы әрі үшінші елдердің мүдделеріне қарсы бағытталмаған.
Консультативтік кездесулер маңызды формат болып есептеледі, онда өңірдің барлық елдері өкілдік етеді. Бұл кездесулердің негізгі принциптері консенсус пен теңдік болып саналады. Біздің саммиттеріміздің өзектілігіне олардың тұрақтылығы, сондай-ақ өзара әрекеттесу механизмдерінің кеңеюі дәлел.
Сонымен, Түрікменстанның Аваза қаласында Орталық Азия мемлекеттері басшыларының соңғы кездесуі аясында көшбасшы әйелдер диалогы, экономикалық форум, ұлттық бұйымдар көрмесі, ұлттық тағамдар фестивалі, аймақ елдерінің өнер майталмандарының концерті өтті.
Өзара әрекеттесуді дамыту үшін қосымша ынталандырулар, менің ойымша, Өңірлік парламенттік форум, сондай-ақ Орталық Азия жастар форумы, аймақтық ынтымақтастықты одан да тұрақты, прогрессивті етеді және динамикалық сипатқа ие маңызды құралдарға айналады.
Жалпы, Орталық Азиядағы жақындасу процестері бұл тиімді өңірлік ынтымақтастық, сенім мен өзара түсіністікті қалпына келтіру, сондай-ақ өте маңызды, қордаланған мәселелерді жедел шешу туралы көптен күткен сұранысқа жедел жауап. Бұл тәсілдің нәтижелері әсіресе пандемия кезінде таңғалдырды.
– Осы орайда Орталық Азияның болашағына қалай қарайтыныңызды білгім келеді?
– Консультативтік кездесулердің күн тәртібіне енгізілген мәселелер ауқымы, менің әріптестерім – Орталық Азия елдері президенттерінің бастамалары, сондай-ақ осы саммиттер аясында ұйымдастырылған іс-шаралар Орталық Азия кеңістігіндегі қауіпсіздікті және тұрақты дамуды, бейбітшілікті қамтамасыз ету негізгі бағыт екенін көрсетеді.
Өңірдегі жалпы өзгерістер, бытыраңқылықтан бірігуге эволюциялану оң үрдіс екені күмәнсіз.
Бүгін біз Орталық Азия мемлекеттерінің қарым-қатынасы жаңа сапалық деңгейге көтеріліп, ашық, болжамды және тұрақты сипатқа ие болды деп айта аламыз.
Өзара іс-қимылды нығайту және ортақ міндеттерімізді дәйекті шешу өңірдің барлық елдерімен жалғасын табатынына сенімдімін.
Қайталап айтамын, біздің басты міндетіміз – Орталық Азияны гүлденген және тұрақты дамып келе жатқан өңірге, сенім мен достық кеңістігіне айналдыру.
Өңірлік ынтымақтастық форматтарының табысты дамуының әлемдік тәжірибесі олардың өзегінде географиялық жақындық, тарихи тұтастық, сауда-экономикалық, мәдени және өркениеттік байланыстар ғана емес, сонымен қатар тығыз серіктестіктің өсіп келе жатқан өзара пайдасы сынды факторлар да жатқанын көрсетеді.
Мұндай шоғырлану халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға, басқа әлеммен қарым-қатынас пен өзара байланысты жақсартуға көмектесетіні анық.
– Орталық Азиядағы күрделі мәселе – Арал экологиялық дағдарысы Қазақстанға және Өзбекстанға тікелей әсер етіп отыр. Оның салдарын азайту үшін қандай жұмыстар атқарылуда? Біздің елдер арасындағы ынтымақтастықта экология мен климаттың өзгеруі қандай орын алады?
– Орталық Азиядағы тұрақты дамуды қамтамасыз ету мәселелеріне келгенде, әрине, қазіргі заманның ең өткір экологиялық проблемаларының бірі – Арал апатын да назардан тыс қалдыруға болмайды.
Бір кездері әсем су қоймасының су ресурстарын ойланбай пайдалану оның жойылып кетуіне әкеліп соқты, мыңдаған адамға бақытсыздық пен қасірет әкелді.
Жағдайды бұрын-соңды болмаған климаттық өзгерістер қиындатуда. Жылдық орташа температураның жоғарылауы байқалады, құрғақшылық, шаңды дауылдар, су тасқындары мен сел жүруі жиіленді, мұздықтар еріп жатыр.
Біз Өзбекстанда экологиялық мәселелерге барынша мән береміз. Соңғы төрт жылда климат өзгеруінің салдарын бейімдеу және жұмсарту бойынша жүйелі шаралар қабылданды.
Атап айтқанда, 2030 жылға дейін есептелген қоршаған ортаны қорғау тұжырымдамасы, Өзбекстанның «жасыл» экономикаға көшу стратегиясы, су ресурстарын дамыту тұжырымдамасы және экологиялық жағдайды жан-жақты жақсартуға бағытталған басқа да маңызды құжаттар қабылданды.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру мақсатында институционалдық реформалар жүргізілді. Елімізде экономиканың энергия тиімділігін арттыру, көмірсутектерді пайдалануды азайту, жаңғырмалы энергия көздерінің үлесін арттыру бойынша да шаралар қабылдануда.
Өзбекстан Арал теңізі құрғауының зардаптарын барынша азайтуға ерекше көңіл бөлуде. Бүгінде оның кеуіп қалған табанына жасыл желек отырғызу бойынша үлкен бағдарлама жүзеге асырылуда. Сонымен қатар Қарақалпақстанды 2020-
2023 жылдарда кешенді әлеуметтік-экономикалық дамыту бағдарламасы жүзеге асырылып жатыр.
Өзбекстан осы экологиялық апаттың салдарымен Орталық Азия елдерінің күш-жігерін біріктіру үшін белсенді қадамдар жасауда. Он жылдық үзілістен кейін 2018 жылы Түрікменстанда Аралды құтқару Халықаралық қорының отырысы өтті. Содан кейін Өзбекстанның бастамасымен Арал өңірі үшін БҰҰ-ның адам қауіпсіздігі жөніндегі көпсеріктестік Траст қоры құрылды.
Аймақ елдерінің, соның ішінде Қазақстанның қолдауының арқасында 2021 жылдың мамыр айында БҰҰ Бас Ассамблеясы Арал өңірін экологиялық инновациялар мен технологиялар аймағы деп жариялау туралы арнайы қарар қабылдады.
Біз осы мәселелердің барлығына Консультативтік кездесулер шеңберінде үлкен көңіл бөлеміз. Мәселен, соңғы кездесуімізде Өзбекстан өңір елдерінің климаттың өзгеруіне бейімделуіне ықпал ететін «Орталық Азия үшін жасыл күн тәртібі» өңірлік бағдарламасын әзірлеу туралы бастама көтерді.
Бауырлас Қазақстан да Арал теңізінің қалған бөлігін қалпына келтіру үдерістеріне белсене араласып, су ресурстарын ұқыпты және тиімді пайдалануға, табиғатты қорғауға бағытталған, дер кезінде жасалған маңызды бастамаларды іске асыруда.
Өзбекстан мен Қазақстанның күш-жігерін бұдан былай да біріктіру өңірдің көптеген өзекті мәселелерін шешуге оң әсер ететініне бек сенімдімін. Тек бірлесіп қана біз барлық сынақты еңсере аламыз, балаларымызға жарық болашақты қамтамасыз етеміз.
– Өзбекстан 2019 жылы Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен құрылған Түркітілдес мемлекеттер ынтымақтастығы кеңесіне қосылды. Ыстанбұлдағы соңғы саммитте ол Түркі мемлекеттері ұйымына айналды. Бұл құрылымның әлеуетін қалай бағалайсыз? Сіздің ойыңызша, бұл ұйым түркі әлемі елдері арасындағы ынтымақтастықты дамытуда қандай практикалық рөл атқара алады?
– Біз Түркі мемлекеттерінің ұйымына әлі іске асырылмаған үлкен мүмкіндіктері және біріктіруші әлеуеті бар өңірлік ынтымақтастықтың тиімді тетігі ретінде қараймыз.
Ұйымның маңыздылығын айта отырып, мен ең алдымен, қадірменді ақсақалымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың түркі әлемі елдерін біріктіру идеясын концептуалды әзірлеу мен іс жүзінде жүзеге асырудағы, сондай-ақ ынтымақтастықты институттандырудағы орасан зор, негіз қалаушылық рөлін атап өткім келеді.
Бұл құрылым ортақ тіл мен дінге, Түркі мемлекеттерінің тарихи және мәдени байланыстарына негізделіп құрылып қана қоймай, ең маңыздысы, олардың диалог пен ынтымақтастықты ең алдымен, экономика мен орнықты даму, заманауи сын-қатерлерге бірлескен лайықты жауап әзірлеу салаларында тереңдетуге мүдделілігінің арқасында дамып келеді.
Сондықтан Өзбекстан толыққанды мүше ретінде Түркі кеңесіне қосылды, сондай-ақ биылғы 12 қарашада Ыстанбұлдағы сегізінші саммитте оның Түркі мемлекеттері ұйымына айналуын қолдады.
Бүгінгі таңда ұйымның алдында бірқатар маңызды міндеттер тұр. Біздің ойымызша, бұл бірінші кезекте қатысушы мемлекеттер арасындағы сауда-экономикалық байланыстарды одан әрі дамыту және нығайту. Осыған байланысты өзара тауар айналымы көлемін ұлғайту бойынша ұсыныстар әзірлеу үшін Түркі мемлекеттерінің сауда ынтымақтастығы мәселелерін зерттеу орталығын құру туралы ұсынысты алға тарттық. Ұйымның интеграциялық әлеуетін іске асыруда қатысушы елдердің көліктік сектордағы өзара байланыс бағдарламасының қабылдануы аса маңызды болады.
Жаңа, инновациялық және технологиялық даму моделіне өтуде, оның ішінде жасыл, экологиялық таза, энергия үнемдейтін және қауіпсіз технологияларды енгізу, экологиялық дағдарыстардың салдарын жеңілдету мен қоршаған ортаны қорғау бойынша бастамаларды жүзеге асыру, сондай-ақ туризмді тұрақты даму факторы ретінде пайдалануда біз өз күшімізді біріктіруіміз керек. Сарапшылар мен IT мамандарының тұрақты платформасын, сондай-ақ түркі елдерінің қоршаған ортаны қорғау құрылымын қалыптастыру бойынша штаб-пәтерін Арал бойында – экологиялық апаттан ең көп зардап шеккен аймақта құру бастамасы осыған бағытталған.
Елдеріміздің дамуындағы жастардың рөлі артып келе жатқанын ескере отырып, сондай-ақ олардың әлеуетін толық іске асыру мақсатында біз түркі әлемінде 2022 жылды Жастар бастамаларын қолдау жылы деп жариялауды ұсындық.
Түркі мемлекеттері орасан зор ресурстарға ие – тарихи-мәдени және рухани мұраға ең бай мемлекет екеніне сенімдімін, орасан зор интеллектуалдық және экономикалық әлеует, толеранттылық дәстүрлері мен ағартушылық – адамзат алдында тұрған жаһандық мәселелерді шешуде барған сайын маңызды рөл атқаратын болады.
– Ауғанстандағы қазіргі жағдай Орталық Азияның барлық елдерін алаңдатып отыр. Ауған мәселесі бойынша Қазақстан мен Өзбекстанның ұстанымдары үндес. Сіздің ойыңызша, бұл дағдарыстан шығу үшін негізгі қадамдар қандай болуы керек?
– Егер үйлестірілген тиімді шаралар қабылданбаса, Ауғанстан ұзақ уақыт бойына өңірлік қауіпсіздікке төнген жаңа сын-қатерлер мен қауіптің көзі болып қала береді. Бұл елде тыныштық пен тұрақтылыққа тезірек қол жеткізу оның дамуына, сондай-ақ өңірлік және халықаралық маңызы бар ірі экономикалық, энергетикалық жобаларды жүзеге асыру үшін жаңа стратегиялық мүмкіндіктерге жол ашады.
Ауғанстанның географиялық тұрғыдан Еуразия мен Оңтүстік Азия, Шығыс және Батыс Азия арасындағы табиғи құрлықтық көпір ретінде тиімді орналасуы оның трансөңірлік байланысты ілгерілетудегі маңызын нақтылайды.
Ауғанстанның экономикасын қалпына келтіру мұндағы тұрақты және ұзақ мерзімді бейбітшіліктің міндетті шарты болмақ. Осы тұрғыдан алғанда, менің ойымша, жағдайдың шиеленісуіне жол бермеу үшін жаңа билікпен диалогты дамыту, ауған халқына әлеуметтік-экономикалық және гуманитарлық көмек көрсетуді жалғастыру қажет. Бұл елдегі ауқымды гуманитарлық дағдарыстың және оның халықаралық оқшаулануының алдын алуда өте маңызды.
– Құрметті Шавкат Миромонович, еліміз Тәуелсіздігінің 30 жылдығы қарсаңында қазақстандықтарға қандай тілек айтар едіңіз?
– Мемлекеттік тәуелсіздікке қол жеткізу – кез келген халықтың тарихындағы аса маңызды, тағдырлы оқиға. Біздің елдер 30 жыл бұрын қиын жағдайда егемендігін алды. Осы жылдары біз барлық сынақтардан абыроймен қатар жүріп өттік және жаңа өмір, жаңа қоғам құруда елеулі нәтижелерге қол жеткіздік. Бүгінде мұны бүкіл әлем мойындап отыр.
Біз бауырлас Қазақстанның соңғы үш онжылдықтағы орасан табыстарына, оның заманауи серпінді дамуына шын жүректен қуаныштымыз. Еңбек пен таланттың, мақсатшылдық пен халық бірлігінің, Қазақстан басшылығының дана да көрегенді саясатының арқасында ел барлық салада орасан зор табыстарға жетті.
Ауқымды жобаларды, соның ішінде бізге жақсы таныс, озық отыз елдің қатарына кіруді мақсат еткен «Қазақстан – 2050» Стратегиясын, «100 нақты қадам», «Нұрлы жол» үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын тиімді жүзеге асыру қазақстандықтарға қуатты мемлекет әрі халықаралық бәсекеге қабілетті экономика құруға мүмкіндік берді. Қазіргі Қазақстан бүкіл әлемге мемлекеттік және қоғамдық құрылыстағы таңғаларлық жетістіктерді, халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасының тұрақты өсуін көрсетуде.
Өзбек және қазақ халықтары қашанда бір-біріне тірек болып, сынақтарды жұмыла еңсергенін, бүгінде ортақ жарқын болашағымызды бірге құрып жатқанымызды тағы бір рет атап өткім келеді.
Ұлы ақындар мен ойшылдар Әлішер Науаи және Абай Құнанбайұлы халықтарымыздың достығын ең үлкен байлық ретінде қорғап, нығайтуды бізге өсиет еткен. Ал бүгін біз бауырлас елдеріміз бен халықтарымыздың, балаларымыз бен немерелеріміздің тыныштығы мен амандығы үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға дайынбыз.
Қазақстан Республикасының халқын тамаша мереке – Тәуелсіздіктің 30 жылдығымен шын жүректен құттықтаймын, жаңа жетістіктер, өркендеу мен табыстар тілеймін.