ЕРЛІК – ЕЛГЕ МҰРА, ҰРПАҚҚА – ҰРАН

Қорғаныс министрі Әділбек Жақсыбековтің Отан қорғаушылар күні мен Ұлы Жеңістің 65 жылдығына арналған салтанатты кеште сөйлеген сөзі Осыдан он сегіз жыл бұрын Елбасы Жарлығымен енді ғана тәуелсіздік алған еліміздің  Қарулы Күштері құрылды. Бұл күн – Отан қорғаушылар күні, тәуелсіз еліміздің тұрақты­лы­ғын, қорғаныс қабілетінің мық­тылығын білдіретін тарихи күн. Он сегіз жыл – жас мемле­кет­тің толыққанды әскерін құру үшін ұзақ уақыт емес. Осы қысқа мерзім ішінде Жоғарғы Бас қолбас­шы­мыз­дың дана саясатының, халықтың өз еркіндігі мен тәуелсіздігін сақтап қалуға деген  ниетінің арқасында қазақ халқының тарихында тұңғыш рет тұрақты әскер құрылды. Ол еге­мен елімізбен бірге өсіп, заман талабына сай жарақтанып, бүгінде қазіргі заманның кез келген қауіп-қатеріне жауап беретін жинақы да ұтқыр армияға айналды. Құрылған күнінен бері Қарулы Күштер талай жауапты жұмыстар­ды абыроймен орындап келеді. Елбасы Қазақстан армиясын құруға тікелей басшылық жасап, үнемі қолдау көрсетеді. Сол қолдаудың арқасында ар­миямызды дамыта отырып, біз оның күш-қуатын нығайтумен ғана шектелмей, әскерилердің әлеу­меттік мәселесін де шешіп келеміз. Тәуелсіз Мемлекеттер Достас­ты­ғы елдерінің ішінде Қазақ­стан­ның әскери қызметшілері әлеу­мет­тік жағынан ең жақсы қорғалған болып саналады. Отан қорғаушылар  ше­бер­лі­к­терін ж­ылдан жылға арттырып, әртүрлі халықаралық жаттығуларда жоғары жауынгерлік даярлықтарын көрсетуде. Мықты елдердің әскер­лерімен  тең екенін айғақтап, басым­дықтарын дәлелдеуде. Қазақстан халқы Қарулы Күштеріне сенеді және мақтан тұтады, өйткені армия – мемлекет қорғаны, бейбітшілік тірегі. Ал өз Отанына, Елбасына адал қызмет ету – әрбір әскери қызмет­шінің қасиетті борышы. Біздің армия Отанға, Елбасына адалдығын сақтай отырып, алға қойған тапсырмаларды орындауға әрқашан дайын деп сендіремін. Бүгінгі мерекенің атауында “Отан” және “Қорғаушы” деген қатар тұрған екі сөз бар. Шынында да, бұл екі ұғым бір-бірінен ажы­рағысыз. Кез келген мемлекеттің тағдырын, әрбір халықтың тарихын ол Егемендік деп аталатын бөлін­бейтін біртұтас ұғыммен байл­а­ныстырады. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев кез келген елдің егемендігі, ол эко­номикалық және саяси ғана емес, сонымен бірге, әскери әлеуетпен қамтамасыз етілгенде ғана нағыз егемендікке айналатынын өте дәл де ауқымды түрде бейнеледі. Шынымен де, адамзат тарихы, тіпті, өзіміз қазір бастан өткеріп отырған таяу тарих та, өзге елдер­дегі жақында болған оқиғалар да кез келген ел армиясының, Қару­лы Күштерінің тәуелсіздікті, мемлекеттілік пен конституциялық құрылысты қорғаудағы негізгі тірек екенін көрсетіп берді. Сондықтан да ел Президентінің 1992 жылдың 7 мамырында “Қа­зақстан Республикасының Қарулы Күштерін құру туралы” Жарлыққа қол қоюы жаңа Қазақстанның мемлекеттілігін ресімдеудегі өзекті саты болды деп айтуға болады. Қазақстандық армия қандай болуы керек? Ол үшін не істеу қа­жет? Адамдардың өз армиясына сенуі үшін не істеу керек? Офицерлердің, барлық әскери қызметшілердің бойында Отанға қалтқысыз қызмет ету мемлекеттің тағы да қажетіне айналып отырған­дығына деген сенімді қалай жаң­ғырту керек?  Жаңа мемлекеттің қорғаныс жүйесінің негізіне қандай идеялар алынуы тиіс? Осы сауалдарға дұрыс жауап беру үшін сол сәтте қалыптасқан ахуалды  жақсы аңғарып қана қой­май, сонымен бірге, Қазақстанның өзге мемлекеттер қауымдасты­ғындағы ертеңін және одан арғы кү­нін де алдын ала айқын көріп, әлемдік тарихтың, саясаттың дамуы­ның басты жүйесін сезіне білу қажет. Қандай да бір мемлекеттік инс­титуттың заңгерлік мекемесінен ойға алғанды жүзеге асыруға дейінгі аралық әдеттегідей, зор көлемді қашықтық. Армияға келер болсақ, оның жаңадан құрылып жатқан былайғы институттарға қарағанда өзінің ұйымдық құрылымы болма­ған­дықтан, оны нөлден, таза парақ­тан бастауға тура келді. Ол кездері ел басшылығына мейлінше қысқа мерзімдерде мемлекеттік органды тағайындау, ел дамуының жаңа экономикалық және саяси моделін құру, күн сай­ын энергетикадағы, қазақстан­дық­тарды азық-түлікпен қамтамасыз ету проблемалары мен басқа да мыңдаған аса маңызды мәселелерді шешу қажет болды. Ең соңында елдің жаңа басты қаласы  – Аста­наны тұрғызу міндеті тұрды. Бірақ мемлекет қауіпсіздігі, жаңа армия құру мәселелері сол ауқымды жұмыстарда басты ба­сымдықтар қатарында болды. Ант беру, жарғылар, Әскери доктрина, бүтіндей алғанда, идео­логия, қамтамасыз ету жүйесі,  дер­бес инфрақұрылымды, әскери кадр­лар даярлау базасын қалып­тастыру, командалық құрамды тағай­ындау – осынау аса күрделі мә­селелерді қазіргі заманғы көз­қарастар мен ұзақ мерзімді перс­пективаларды ескере отырып шешу қажет еді. Қазақстанда әскери құрылыста жеткілікті тәжірибесі бар әскери мамандар санының шектеулі болуы да алға қойған міндеттерге жетуді күрделендіре түсті. Сол уақыттарда Қазақстанда қызмет еткен гене­ралдар мен офицерлерден шынайы патриоттар іріктеп алынып, тұңғыш әскери басшылық қалыптасты­рылды. Олардың есімдері жақсы таныс. Қазақстан армиясының қалыпта­суы­ның бастауында тұрғандардың ішінен үш әскери қолбасшы біздің мемлекетіміздің жоғары наградасы – Халық Қаһарманы атағына ие болды. Олар алғашқы  Қорғаныс министрі, Кеңес Одағының Баты­ры, әскери буын сабақтастығын бейнелеген, тағдыры аңызға айнал­ған адам – армия генералы Нұр­ма­ғамбетов, сондай-ақ армия генера­лы Алтынбаев және генерал-лейтенант Ертаев. Қарулы Күштердің құрамы  мен құрылымын белгілеу барысында сыртқы саяси бағдарлармен жым­даса үйлесетін жеткілікті қорғаныс қабілеті негізге алынды. Дәл сол күндері Мемлекет бас­шысы тек Қазақстан үшін ғана емес, сонымен бірге, уақыт көрсет­кендей, бүкіл әлем үшін де теңдесі жоқ, шынымен де  дәуірлік қадамға барды – ол планетадағы ең ірі ядролық полигонды жабу туралы шешім қабылдап, ядролық арсенал­дан бас тарту және ядролық қаруды таратпау туралы келісімге қосылды. Ядролық қарусызданудың жа­һандық үдерісін дамытуға баға жетпес үлес қоса отырып Қазақстан бүкіл адамзатқа өзінің бейбітшілік пен тату көршілік қағидаларын берік ұстанатынын паш етті, аумақтық тұтастық пен егемендікке халықаралық кепілдік алды. Таяуда Ядролық қауіпсіздік жөніндегі жаһандық саммитте сөз сөйлей отырып, Қазақстан Прези­денті ядролық қауіпсіздікті нығайту бойынша жаңа іс-қимыл бағдар­ла­масын ұсынды. Ол ядролық қаруды қандай да бір жағдайда таратпау және оны жою туралы жалпыға бірдей жаңа әмбебап келісім бекіту жөнінде әлемдік ауқымдағы бастама көтерді. БҰҰ Бас хатшысының таяудағы Астанаға сапары халықаралық қоғамдастықтың біздің мемлекеті­міз бен оның Көшбасшысына деген жоғары сенімін растады. “Қазақстан ядролық қарусыз­дану саласында барынша көшбас­шылық танытып отыр. 1991 жылы Нұрсұлтан Назарбаев Семей ядролық полигонын жабу және ядролық қарудан бас тарту туралы батыл шешім қабылдады. Бұл көрегендік қадам болды”, деп атап өтті Пан Ги Мун. Осылайша тәуелсіздіктің алғаш­қы жылдарында-ақ біздің шекара­ларымыздың өн бойында қауіп­сіздік белдігінің іргетасы қаланды, ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің өңірлік негізі қалыптасты. 1993 жылы бірінші және 2000 жылы екінші Әскери доктринаның қабылдануы егемен Қазақстанның Қарулы Күштерін құрудағы  сатылық кезеңдер болды. Елдің әскери қауіпсіздігін қам­тамасыз етудің құқықтық базасы жасалды. Қарулы Күштердің офи­церлік діңгегі қалыптасып, нығая түсті. Бұл кезең біздің армиямыздың қазіргі заманғы жұмылғыш, пайда болған қатерлерге жауап беретіндей әскер құруды қарастыратын (осы­ған дейін де біздің Президентіміз атап айтқандай) Доктрина, Әскери реформа тұжырымдамасы және әскери құрылыстың мемлекеттік бағдарламасы негізінде бірқалыпты дамуының басталуымен сипатта­лады. Бүгінде 2007 жылғы үшінші Доктринаға сәйкес біздің армия алдында жүйелі модернизациялау мен бәсекеге қабілеттілікті арттыру міндеті тұр. Қазіргі жағдайда Қарулы Күштердің әскери дайындығы мен қабілеттілігінің бірінші кезекте соғысты жүргізудің құралы ретінде емес, оның алдын алудың маңызды алғышарты ретіндегі маңызы жоғары. Осыған байланысты, екпін Қа­рулы Күштердің  сапалық пара­метр­лерін жақсартуға түсіріліп отыр. Бүгінгі кезеңде армияны қазіргі заманғы ұрыс жағдайларына барынша жақындату жүйесіне көшіруге әзірлік жұмыстары жүргізіліп жатыр. Міне, сондықтан қазіргі таңда әскерлердің оқу-тәжірибесін жетілдірудің басты тетігі жедел  әскери дайындықты орындау міндетін жүзеге асыру болып  табылады. Мәселен, өткен жылы түрлі қару-жарақтар мен техникалардан 12 мың ату үдерістері атқарылып, әскери мәшинелерді жүргізудің 2 700-ге жуық жаттығулары орын­далды. Әуе қорғанысы күштеріндегі ұшулардың жалпы уақыты 24 000-нан астам сағатты құраса, бір ұшқыштың орташа ұшу уақыты 78 сағатқа жетті. Біздің бүгінгі шарамыздың ауқымын ескере келгенде, біз түсінікті жәйттерге байланысты цифрлар туралы көп әңгіме айта алмаймыз. Бірақ, тұтастай алғанда, жоғарыда аталған және басқа да көрсеткіштерге Қазақстан армиясы соңғы жылдары ғана қол жеткізді. Кезінде Конфуцийдің өзі былай деген екен: “Соғысқа оқымаған, тәжірибесі жоқ адамдарды жіберу ­– оларды сатумен тең”. Әскери дайындықты жақсарту­дың тиімді факторларының бірі ретінде жеке дайындықты ғана емес, бөлімшелердің біріккен іс-қимылдарында жалпыға ортақ үйлесімділікті қалыптастыратын заманалық тренажерлық кешендер белсенді енгізілуде. Армияның бейбіт кезеңдердегі әскери дайындығы жаттығуларда шыңдалатыны белгілі. Соңғы кездері біздің әскерлеріміздің мүм­кіндіктері мен олардың нақты ұрыс жағдайларына барынша жақын­да­тылған уақыттардағы іс-қимыл­дарға дайындықтары түрлі ауқым­дағы жаттығуларда ұдайы тексеріліп келеді. Олардың ішіндегі аса ма­ңыздылары – “Әскери достастық”, “Әуе күштері”, “Дала қыраны”. Өткен жылы ТМД-дағы аса ірі ауқымдағы жаттығулардың бірі – “Өзара іс-қимыл – 2009” жатты­ғулары өткізілді. Оларға әскер­лердің барлық тектері мен түрлері, арнайы бөлімшелер мен құрамалар тартылды. Тұңғыш рет ҰҚШҰ-ның Ұжымдық жедел іс-қимыл күштерінің басқару органдары мен  бөлімшелері іске қосылды. Бұл жаттығуларда қазақстандық әскери қызметшілер мен техни­калар оның негізін ғана құрап қойған жоқ, өздерінің жоғары кәсіби дайындықтарын көрсете білді. Бұған жаттығуларға қатысқан ҰҚШҰ-ға мүше 6 мемлекет бас­шылары, қорғаныс ведомство­ларының жетекшілері мен әскери мамандары нақпа-нақ көз жеткізді. Біздің әскеріміз туралы жақын­да шетел сарапшылары берген қо­рытындыны көлденең тартсам деймін: “Қазақстанның Қарулы Күште­рі бүгінде посткеңестік кеңістіктегі мемлекеттер әскерлерінің жетекші үштігіне кіреді және де Орталық Азия өңірінде үздігі болып табылады”. Қазіргі кезде Қазақстан әскері, оның жүзеге асырылу үстіндегі үлгісі өзге мемлекеттердегі әскер­лердің жақсы жақтарын алып жатқанын атап өткен жөн. Әскери-техникалық әлеуетті арттыру біртұтас мемлекеттік, әске­ри-техникалық саясат аясында жү­зеге асырылып жатқан басым­дық­тардың бірі ретінде қарастырылады. Қазіргі кезде екпін әскери-әуе күштері мен жоғары дәлдіктегі қару-жарақтарға, әскерлерді бас­қарудың автоматтандырылған жүйе­сін енгізуге, өзге де жоғары тех­нологиялық және ғылыми ауқымдағы желілерге түсіріліп отыр. Қарулы Күштеріміздің алдына қорғаныстық-өндірістік кешенді қалыптастыруға бақылау жасау жолымен оларға барынша мол ықпал ету міндеті қойылған. Тұтастай алғанда, әскер қазақ­стандық мазмұнның үлесін артты­ратын болады. Ал бұл өз кезегінде елімізді индустриялық-инновация­лық дамытудың ажырағысыз бөл­шегіне айналады. Қазақстан армиясы экономи­ка­ның индустриялық секторы локо­мотивтерінің бірі болуға дайын және болады да. Президенттің Қазақстан хал­қы­на Жолдауында адам капиталын инвестициялауға ерекше назар аударылған. Қарулы Күштер үшін бұл бағытты мына міндеттер ас­тарында қарастырған жөн: біріншіден, әскери білім мен әскери ғылым жүйесін жетілдіру; екіншіден, әлеуметтік қам­сыздандыруды нығайту; үшіншіден, идеологиялық жұ­мыс­тардың тиімді жүйелерін құру. Қазіргі заманғы әскер құру – бұл техникалар мен қару-жарақ­тарды модернизациялау ғана емес, бірінші кезекте кәсіби армияның іргетасы – әскери кадрлардың жаңа генерациясын тәрбиелеу. Әскердің кадрлық әлеуетін же­тілдірудің бөлінбейтін бір бөлшегі әскери қызметтің беделін арттыру мен әскери қызметшілердің әлеу­меттік мәртебесін көтеру болып табылады. Осылайша ел басшылығы тәуел­сіз Қазақстан армиясында қызмет ету қай жағынан алып қара­ғанда да мәртебелі болуы үшін бәрін де жасап жатыр деп айтуға толық негіз бар. Егер бұрындары жастар әскери қызметтен тайқып шығудың қандай да бір мүм­кіндіктерін жиі іздестіріп келген болса, бүгінде жағдай мүлдем бас­қаша сипат алып отыр – еліміздің барлық өңірлеріндегі қорғаныс істері жөніндегі департаменттер іс жүзінде әскерде қызмет етуге тілек білдірушілерден аяқ алып жүре алмауда. Біздің жастарымыз үшін әскер бүгінде қуатты адамгершілік және идеологиялық мектеп – аға ұр­пақтың ерлік және өрлік дәстүр­леріне негізделген қазақстандық патриотизм мектебі ретінде көрінуде. Сондықтан жастарды қазақстандық патриотизм рухында тәрбиелеу – баршамыз үшін маңызды да жауапты міндет. Өткенге көз жүгіртсек, біздің Қарулы Күштеріміздің жыл өткен сайын дәйектілікпен дамығанын және нығайғанын көруге болады. Әрине, олардың қалыптасуына көптеген офицерлер, генералдар мен жетекшілер, бүкіл Қазақстан қоғамы атсалысты. Алайда, тәуелсіз Қазақстан әс­кері пайда болған алғашқы күннен бастап бүгінгі күнге дейінгі оның қалыптасуының әр кезеңі, оның толысуы мен қуат алуының әр сәті, күрделі сынақтардың әр күні, табыстары мен қол жеткізген же­тістіктерінің әр сәті – яғни, Қа­зақстан Республикасы Қарулы Күштерінің барлық өмірбаяны, оның әрбір алған асулары – біздің Президентіміз – Жоғарғы Бас қол­басшының атымен тікелей байланысты. Бүгінде қазіргі Қазақстан мем­лекетінің негізін қалаушының жаңа Қазақстанның жаңа армиясын құрудағы көшбасшылық рөлі толық көлемінде көрінді деп нық сеніммен айта аламыз. Біздің барлық армиямыз, бар­лық әскери қызметшілеріміз Жо­ғарғы Бас қолбасшының маңына конституциялық парызы үшін ғана емес, нағыз Қазақстан азаматы ретінде саналы да жеке таңдауы бойынша топтасып отыр. Бұл қай жерде және қай уақытта да өзінің басты міндеті – тіпті өзінің өмірін қию арқылы да Отанын, халқын, Президентін қорғау болып табылады. Бүгін, Отан қорғаушылар күні Нұрсұлтан Әбішұлы әскери қызметшілерге жоғары әскери атақ, ардагерлерге мемлекеттік награда­лар тапсырып тұрып былай деді: “Бұл мерекені біздің Ұлы Отан со­ғысындағы Жеңіс күні қарсаңында атап өтуіміздің өзіндік терең символикалық мәні бар”. Аталарымыз бен әкелеріміздің өшпес ерлігі біздерді күшті де батыл болуға, ең қиын сынақ­тардың өзіне қасқайып қарсы тұрып, кез келген майдан мен ұрыс­тарда толық жеңіске жеткенше күресуге үндейді. Жеңіс қашанда біздің Прези­дентімізге оның барлық бас­тамаларында жолдас болсын, Жеңіс біздің халықтарымызды қуатты да өркендеген Қазақстан құру жолына жетелесін! Отан қорғаушылар мерекесі, келе жатқан Ұлы Жеңіс күні құтты болсын, қымбатты достар! Мерекеңізбен, Жоғарғы Бас қолбасшы! Еліміз аман, жұртымыз тыныш болсын. Тәуелсіздігіміз мәңгілік болып, Елбасымыз жасасын!