Мамандар «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы аясындағы «Құнды жәдігер» идеясының басты мақсаты ұлт тарихын насихаттау екенін айтып отыр. Ел арасына жасалған экспедиция барысында жеке қорларда сақталған жәдігерлерге ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Түркітанушы-ғалымдар, жергілікті өлкетанушылар, музей қызметкерлері бірлесе жүзеге асырған бастама нәтижесінде ХVІІІ-ХІХ ғғ. Сыр өңірінде өмір сүрген дін қайраткерлерінің араб, парсы, шағатай тілдерінде жазған еңбектері табылды.
– ХІХ ғасырда Кенесары хан бастаған ұлт-азаттық қозғалысы қаһармандарының бірі Бұқарбай батыр Естекбайұлының қылышы, мөрі, шашақты туы, Қалқай ишанның мөрі табылды. ХVІІІ-ХІХ ғасырларда өмір сүрген Құлболды ишан Сұлтанұлының шапаны, алтын жіппен зерленген шежіресі және осы әулетке келін болған Арқаның атақты сұлтан правителі Шоң би Едігеұлының шөбересі Тоғжанның күміспен өрнектелген қант шаққышы қайталанбас құнды этнографиялық бұйым ретінде ел назарына ұсынылды. VІІІ-ІХ ғасырларда ислам дінінің қанат жаюына зор ықпал еткен Әзіреті Әлидің тікелей ұрпағы, әйгілі Қорасан атадан (Әбдіжәлел баб) қалған дүниелермен қауыштық. Алдағы уақытта жоғарыда аталған құнды жәдігерлердің көшірмесін жасап, музей қорын толықтыру жоспарлануда, – дейді облыстық тарихи-өлкетану музейінің директоры Сапар Көзейбаев.
Сейтпенбет әулиенің ХVІІІ-ХІХ ғасырдан бізге аман жеткен мөрі, атақты емші Садық ахун Қодарұлының (1860-1937 жж.) кітаптарының жалпы мазмұнының аударылуы «Құнды жәдігердің» толайым табысы.
Жуырда Сыр бойында шамамен 1680-1755 жылдары өмір кешкен Қожа Жаһан Мәдіқожаұлы кесенесіне жасалған экспедиция барысында бұл аумақта көптеген белгілі тұлғалардың жатқаны анықталды. Әулиенің қызы Сүнбибі, баласы Сейіт батыр, ХІХ ғасырда ғұмыр кешкен Тұрсынбай датқаның ұрпақтары, Жәдігер төрелердің игі жақсылары кесене маңайына жерленіпті. Кесене айналасынан мазмұны оқылмаған құлпытастар шықты. Экспедиция әулие зиратына жақын жердегі «Қасым түбегі» деп аталатын аумақты да зерттеді. Ел аузындағы әңгімелерге сүйенсек, мұнда кезінде Абылайдың ұлы Қасым сұлтан уақытша тұрақтаған екен.
– Бұл Қожан қожа кесенесін Сыр бойындағы ірі пантеондардың бірі деп байлам жасауымызға негіз болады. Жаңағы құлпытастар құпиясын да ашуымыз қажет. Жалпы, соңғы жасаған зерттеулер барысында ел тәуелсіздігі жолындағы күрескердің бірі Жанқожа Нұрмұхаммедұлы ұстаған тас шаққыш, батыр жанынан тастамаған араб, парсы, шағатай тілдерінде жазылған емдік дұғалар жинағы табылды. Хиуа мен Бұқарға бой бермеген, патшалық Ресейдің де дегеніне жүрмей, елінің еркіндігі жолында жан қиған батырдың қылышы сақталғанынан хабарымыз бар еді. Осы сапарда әйгілі Жетес бидің шәугімі, сандығы мен қамшысы құнды қазыналар қатарына қосылды, – дейді «Құнды жоба» идеясының авторы, облыстық тарихи-өлкетану музейінің қызметкері Асхат Сайлау.
Алда экспедиция нәтижесінде табылған заттар жайлы иллюстративті кітап шығарылып, дайындалған телехабарлар республика көлеміне таратылмақ.
Қызылорда
