Шынайы өмірдің пердесін түріп көрейік. Қазақстанда жас отбасына арналған мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасы жоқ. Ендігі мүмкіндік – «Отбасы» банкінде. Аталған банктің «Жас отбасы» дейтін ипотекалық бағдарламасы бар. Бірақ оның өзгесінен аса бір айырмасы байқалмайды. Үй құнының 50 пайызын жинауың керек және сол жарты ақшасын бір жылдың ішінде салуға тиіссің. Астанада ең арзан бір бөлмелі пәтер 15 млн теңге тұрады, Алматыны айтпай-ақ қояйық. Бұл – әлі сылағы, не едені жоқ құр қабырға. Оған жөндеуге кететін кемі 3 млн, ішін толтыруға жұмсайтын 3 млн теңгені қосыңыз. Сонда өзі пәтер жалдап жүрген жас отбасы ең азы 13,5 млн теңгені бір жылда қайтіп жинайды? Некеге тұрғаннан 5 жылға дейін жас отбасы саналады екен, жыл сайын бірнеше млн-дап қымбаттап жатқан пәтерлерге жас отбасы бес жылда да қол жеткізе алмайды. Алғашқы жарнасын енді жинап біттім дегенде үйдің бағасы аспандап шыға келеді. Себебі біз нарық заңын ұмытпауымыз керек. Үйдің бағасы бірнеше айға, ең көп дегенде жарты жылға ғана бір орында тұрақтап тұруы мүмкін. Бірақ ешқашан арзандамайды.
«Отбасы» банкінің кез келген салымшысы үйдің 50 пайызын жинаса, үй ала береді. Яғни банктің «Жас отбасы» деп аталатын бағдарламасында енді ғана отау құрғандарға айтарлықтай артықшылық, яғни қолдау жоқ. Өйткені үй алатын адам ең алдымен алғашқы жарнасына қарайды. Жас отбасыға ең үлкен салмақ та – осы.
Үйдің жарты ақшасын жинай алмасаң, 20 пайызын салып пәтеріңді ала бер дерсіз. Иә, «7-20-25» бар. Дегенмен мұнда да жас отбасыға ешбір артықшылық берілмейді, бәрімен бірдей аласыз. Алғашқы жарнаны жинап, пәтерді таңдап, құрылыс иесіне хабарлассаңыз, телефондағы менеджер ең бірінші «Үйдің қанша пайызын саласыз?» деп сұрайды. 20 пайызын салатыныңызды білгенде «Онда сізге шаршы метрі 330-дан емес, 400 мың теңгеден есептеледі» дейді. 17 млн теңге болып тұрған пәтерді 20 пайызын салғаныңыз үшін ғана үстіне бақандай 4 млн теңге қосып алуыңыз керек. Ал! Міне, сізге артықшылық!
Осындайда «Мемлекет құрылыс компанияларын қолдаушы ма, әлде май шелпек пе?» деген сұрақ туады. 2018 жылы басталған «7-20-25» бағдарламасымен үй салуға Үкімет 1 трлн теңге бөлді. Яғни құрылыс компанияларын қолдап, нарық бағасымен үйі өтсін деп банктерді де байытып ақша беріп отыр ғой. Мысалы, 20 млн теңгенің үйін алғашқы 20 пайыз жарнасын салып, жылдық 7 пайызбен 25 жылға алсаңыз, үстіне 17 млн 925 мың 234 теңге қосып төлейсіз. Бұл – таза банктің табысы. Сонда әуелде 20 млн теңге болып тұрған пәтеріңіз шамамен 38 млн теңгеге шығады. Құрылыс компаниялары неге бағаны қасақана өсіреді? Мемлекеттік бағдарламамен салынатын үй бағасына неге бақылау болмайды? Неге көп пәтер шын мұқтажға жетпей, алыпсатарлардың қолында кетеді? Иә, өткен аптада бір менеджер жақсы жерде орналасқан тұрғын үй кешенінің 100-ге жуық 1 және 2-бөлмелі пәтерін тек бір адамның сатып алғанын айтты. Ал сол тұрғын үй «7-20-25» бағдарламасымен жұмыс істейтін санаулы кешеннің бірі еді.
Жас отбасыға арнайы мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасы жоқ екен, ең болмаса осындай бағдарламаларға некелескеніне 5 жыл болмаған жұптар үшін шаршы метрдің бағасын бекітіп қойса дейсің. Мұндай тәжірибе «Нұрлы жер» бағдарламасымен салынатын үйлерде бар. Ақыры «Отбасы банк» деп атауын өзгертті екен, енді жас отбасыларға арналған бағдарламасының алғашқы жарнасын тым құрыса 25-30 пайызға түсірсе дейсің. Талай жас отбасының арманы орындалар еді. Мемлекеттік бағдарламамен салынған үйлерден үйсіздерге ғана пәтер берілетін тәртіп енгізілсе дейсің. Баға қасақана көтерілмес еді.
Біз қолда бар бағдарламаларды икемдеп әлекпіз. Шетелдерде жас отбасын үймен қамту жүйелі жолға қойылған. Айталық, Англияда жас отбасы алатын үйдің 17,5 пайызын субсидия ретінде үкімет төлейді. Бұл пәтердің алғашқы жарнасындай ақшаны алғанмен тең. Ал Саха республикасының ресми ақпараттық www.sakha.gov.ru порталы былтыр Якутия үкіметінің қаулысымен жас отбасыларға тұрғын үй сатып алуға, яки жеке үй құрылысына әлеуметтік төлем берілетінін хабарлады. Мұнда 35 жастан аспаған, тұрғын үйдің қалған ақшасын төлеуге табысын растаған жас отбасылар үйдегі адам санына қарай мемлекеттен 400 мыңнан 2 млн рубльге дейін, яғни 2 млн 228 мыңнан 11 млн 140 мың теңгеге дейін төлем ала алады. Төлемді алғашқы жарна ретінде немесе жеке үй құрылысына жұмсауға болады. Жұртта болады, бізде ше?
