Ренесанс дәуірінің алыбы қайталанбас Микеланджело Буонарроти – заманында ең өнімді жұмыс істеп, өнері жоғары бағаланған суретшінің бірі. Өмірін тұтасымен өнерге арнап, жеке басының бақытын жадынан шығарған таланттың тағдыры қай кезде де қоғамның қызу талқысынан түскен емес. Әсіресе махаббатқа қатысты мәселеде Микеланджелоның айналасынан өрбитін әңгіме де, аңыз да көп. Алайда соның аңызы қайда, ақиқаты қайсы?
Жеке өміріне, махаббат сезімдеріне қатысты сырларды суретші тудырған өнер туындыларында да, күнделіктері мен жеке хаттарында да көп жария етпейді. Тек бір ғана 1508 жылы жазылған шығармаларының бірінде өзінің бүкіл жан дүниесін жаулап алған әлдебір бойжеткеннің сұлулығын бейнелейді. Бойжеткен – Болоньяның тұрғыны. Көркем өнердің орындалу сапасына қарап ол сұлудың суретші сезіміне ерекше әсер еткендігін аңғару қиын емес. Алайда болоньялық арудың нақты кім екендігін дөп болжау мүмкін болмады. Өйткені Микеланджело өзінің суреткерлік болмысына тән құпиялылықты барынша берік сақтайды. Әйтсе де, зерттеушілер бұл арудың суретші өмірінде айтарлықтай орны болмағанын, тек жылт еткен сезім отының шарпуынан туындаған өткінші махаббаттарының бірі екенін алға тартады. Осы туындыдан кейін құштарлыққа толы сезім суреттерін тудыруда Микеланджело бейтараптықты таңдайды. Тіпті шығармашылығындағы махаббат қақпасын тарс жапты десе де болады. Жеке басына қатысты мәселеге нүкте қойып, жалпыадамзаттық шедеврларын тудыруға дендеп кіріседі. Тек бұл тыныштықты 1537 жылғы кездейсоқ кездесу күл-талқан кетеді...
Иә, егер Микеланджелоның жасы егде тартып, самайын қырау шалғанда жолықтырған махаббаты Виттория Колонна болмаса, онда ұлы суретшіні өмір бойы махаббаттан баз кешіп, жалғыздықты айнымас серігі етті деп айтуымызға негіз бар. Солай өте де берер ме еді?! Бірақ тағдыр талантқа тамаша сый дайындапты. Пешенеге жазылғаны сол болар, көңіліне шуақ алып кірген көктемін Микеланджело өмірінің еңкейген шағында бір-ақ жолықтырған. Кемеңгер қылқалам шеберінің жан дүниесін әлемтапырық күйге бөлеп, сезімін селт еткізген сол сұлу бикештің суретші өміріндегі орны мен маңызын бүгінде ешкім жоққа шығара алмайды.
Қайта өрлеу дәуірі әдебиет пен өнерде атағы жер жарған небір ұлы әйелдерді алып келді. Бірақ олардың бірде-біреуі ұлы қылқалам шебері Микеланджелоның құрбысы, әйгілі ақын Виттория Колонна тәрізді биікке көтеріле алған жоқ. Кейінгі зерттеулер Микеланджелоның музасы болды деп кесіп айтып жүрген Сицилия вице-королінің жесірі Виттория Колонна мен суретші арасындағы ерекше сезім шынымен де махаббат па, әлде рухани үндестік шыңына шығарған ұлы достық па, ол жағы тағы да беймәлім. Бірақ қалай десек те, суретші мен сұлу арасында нәзік байланыстың орнағаны анық.
Бірде Микеланджело оған Исаның бөренеге керілген бейнесінің нобайын беріп жіберді. Виттория баға беріп, оны кері қайтарған соң суретші жаңа жобаға кірісуі керек болатын. Бірақ нобайдың сұлуға ұнағаны соншалық, Виттория оны өзіне алып қалуды ұйғарады. Бұл жайында ол Микеланджелоға былай деп хат жазды:
«Жер бетіндегі ешбір жанмен салыстырғысыз суретші әрі жалғыз досым Микеланджело! Жолдаған хатыңызды алдым. Сіз жіберген Иса бейнесінен тірірек, кемелдірек еш нәрсе болуы мүмкін емес. Ол ұшы-қиырсыз нәзіктік пен таңғажайып күштің арқасында өте шебер орындалған. Егер бұл сіздің емес, басқа біреудің қолымен істелсе, мен ол басқа біреудің бұл еңбекті орындауын қаламаймын. Бұл нұсқаны кім бейнелегенін жария етуіңізді өтіне отырып, осыным үшін сізден кешірім өтінемін. Ал егер бұл нұсқа сіздің қолыңыздан шыққан болса, онда сіз қайткен күнде де оны менде қалдыруыңыз керек. Мен оны жарықта, әйнектің астында, тіпті айнадан да қарап көрдім. Соншалықты керемет дүниені мен бұрын-соңды көрген емеспін. Сіздің адал құрбыңыз Маркиза Пескара».
Жан әлемін дәл Маркиза Витториядай ұғынған жанды бұрын-соңды кездестірмеген суретші сонда сұлудың аса талғампаз сезімталдылығы мен таным-парасатына дән риза болып, бас иеді. Содан бастап өле-өлгенше ұласқан суретші мен ақын арасындағы адал да пәк сезім ел арасында аңызға айналды. Бұл туралы неміс өнертанушысы, микеланджелотанушы Герман Гримм: «Егер тағдыр Микеланджелоны Витториямен жастық шағында қосса, суретші қандай адам болар еді? Сол секілді Витторияның да өткен өміріндегі оқиғалар қажытпаған сергек кезі болса, бұл нәзік сезім хикаясы қалай өрбитін еді? Әттең, тағдыр тым кеш табыстырған қос пенде бір-біріне көңілге медеу болар үлкен достықтан өзге ештеңе бере алмады. Микеланджело да ғашығынан оның бере алатынын артық ешнәрсе талап етпеді», деп жазады кітабында.
Микеланджело мен Виттория ең алғаш 1537 жылы Римде танысады. Ол кезде сұлудың жасы 46-да, ал суретшінің алпысты алқымдап қалған шағы болатын. Олардың достық-махаббаттары небәрі он жылға созылды. Әлі де жалғаса берер ме еді бәлкім, бірақ 1547 жылы Витторияның оқыстан өмірден өтуі Микеланджелоның да мәңгілік махаббат туралы түсінік һәм сезімін күл-талқан етті. Одан кейінгі суретшінің ғашығынсыз өткізген 17 жылы негізінен сұлуға деген ұлы сағынышпен өрілді. «Микеланджелоның Витторияны сүйгені соншалық, өлім аузында жатқан сүйіктісінің ақтық рет маңдайы мен бетінен емес, ұяңдығына салып тек қолынан ғана сүйген ақымақтығы үшін өзін көпке дейін кешіре алған жоқ. Оның қайғысы шексіз болды. Жетпіс жастағы қария ғұмырында табысқан жалғыз жақын құрбысын ақтық сапарға аттандырып, өзі де бұл өмірден баз кешті. Оны құсадан аман алып қалған шығармашылыққа деген шексіз сүйіспеншілігі. Ол жан жұбанышын қылқаламнан тапты» деген жазба қалдырыпты суретшінің жеке биографы Асканио Кондиви шығармашылық иесі өмірінің тауқыметті кездерінің сырын бүкпесіз баяндап.
Жалпы, Микеланджелоның махаббатқа деген көзқарасын замандасы әйгілі суретші Рафаэль Сантимен салыстырғанда – екі әлем. Қос кемеңгер мінезі, өмірді қабылдауы бір-біріне қарама-қайшы, тіпті кереғар десе де болғандай. Рафаэль өмірді, махаббатты барынша жеңіл қабылдады. Атақты «Сикстиндік Мадоннаның» авторы өмірінің соңғы күндеріне дейін көңілді, риза бозбала болып қала берді, шексіз романтик қалпынан танбады. Рафаэльге ұнау үшін әйелге сүйкімді бет-әлпет иесі болу ғана жеткілікті еді, ақыл-парасат қажетті шартқа жатпады. Осы себептен оған махаббаты іздеудің қажеті жоқ еді, махаббат оны өзі-ақ іздеп табатын...
Ал Микеланджелоның жағдайында бәрі керісінше. Ол өмір бойы ұлы махаббатты армандады. Бірақ Бетховен сияқты Микеланджело да құмарта сүйіп, жан-тәнімен өзін оған арнайтындай әйелді кездестірген жоқ. Ол өз сезімімен үйлесетіндей сезім іздеді, бірақ таба алған жоқ. Тек өмірінің ымыртында жолықтырған Виттория Колонна ғана суретшіні аз ғана уақыт болса да осы бір қараңғы түнектен алып шыққандай өміріне сәуле болып енген енді. Сұлудың өлең жазатын ақындық әдемі болмысы да ұлы суретшінің нәзік жанымен үндескендігінен шығар, Микеланджело үшін Виттория аз ғана уақытта бүкіл әлемге айналды.
...Ол жаны сүйген сұлудың суретін салған уақытта оның алдында жас сұлу деуге келмейтін шашын қырау шалған кексе әйел отырды. Бірақ Микеланджело үшін одан асқан әсемдік жоқ еді бұл жалғанда. Сол перизат бейне суретші өмірден өткенше көз алдынан көлбеңдеп, сұлулықтың символы болып жадында мәңгі жатталды.
