Осыған орай Қазақстан Конституциясының 30-дан астам бабына өзгеріс енгізілетіні, жыл соңына дейін 20-дан астам заң қабылданатыны да белгілі болды.
Ал күні кеше Ақордада өткен Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі кеңесте ел тағдыры үшін маңызы бөлек екі мәселе талқыға түсті. Оның бірі – Ата Заңға жердің және табиғи ресурстардың иесі халық деген норманы біржола бекіту. Екінші мәселе азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғау тетігін күшейтуге қатысты. Мемлекет басшысы кеңесте көтерілген осы мәселелерге қатысты Жұмыс тобы дайындаған барлық өзгерістер мен толықтыруларды мақұлдайтынын мәлімдеді. Осыған орай Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі Жұмыс тобының мүшелері – сарапшылардың ой-пікірлерін ортаға салуды жөн көрдік.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалығымен Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша кеңес өтті, онда қоғам күткен тақырыптар арасында аса маңызды – жер бойынша ұстаным айтылды.
Қасым-Жомарт Тоқаев қоғам мен мемлекет үшін аса маңызды саналатын жерге иелік ету мәселесін шешу қажеттігіне арнайы тоқталды. «Жердің және табиғи ресурстардың иесі халық» деген норманы Конституцияда біржола бекітудің саяси мәні зор болмақ және болашақта бұл мәселені әртүрлі түсіндіруге жол берілмеуі керек. Осыған байланысты, Негізгі заңның 6-бабын мынадай редакцияда беру ұсынылады: «Жер және оның қойнауы, су, өсімдіктер және жануарлар әлемі, басқа да табиғи ресурстар халыққа тиесілі. Мемлекет халық атынан меншік иелігін жүргізуге құқылы», деді Президент.
Конституцияға енгізуге ұсынылған ереже заңды түрде мінсіз тұжырымдалған және терең мазмұнға ие. Біріншіден, сөйлемнің «жер және оның қойнауы, су, өсімдіктер мен жануарлар әлемі және басқа да табиғи ресурстар халыққа тиесілі» деген бірінші бөлігі парктикалық мәнге ие.
Норманы императивті дейтініміз, Қазақстан халқының келісімі мен еркінсіз ешкім Қазақстан Республикасының табиғи байлықтарына билік ете алмайтындығынан көрінеді. Сонымен бірге Қазақстан халқының еркі мен қалауын бүкіл халық пен қоғамның мүддесін көксейтін мемлекет арқылы іске асырылады.
Шын мәнінде, мемлекет – бұл халықтың органы, өйткені оның анықтамасы бойынша мемлекет – халықты құрайтын адамдар қауымдастығының нақты формасы. Осыған байланысты аталған норманың екінші бөлігі «халық атынан меншік құқығын мемлекет жүзеге асырады» деп белгілейді.
Демек мемлекет Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарының негізінде құрылған органдары мен институттары арқылы Қазақстан халқының еркі мен мүддесін таныстыра отырып, жер мен оның қойнауындағы пайдалы қазба, су, өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне меншік құқығына қатысты барлық міндеттерді жүзеге асыра алады.
Мемлекеттің осы бағыттағы міндеттері мемлекеттік орган және тұтастай алғанда халықтың мүддесін қорғаушы ретінде өзінің табиғи ресурстарға меншік құқығын пайда табу немесе жеке капиталды (кірісті) ұлғайту үшін емес, халықтың игілігі мен өркендеуі үшін маңызды әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешу үшін іске асыратындығымен шектеледі.
Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары Ержан Жиенбаевтың төрағалығымен конституциялық өзгерістер жөніндегі жұмыс тобының барлық мүшелері елдегі саяси-құқықтық жағдайды түбегейлі өзгертетін бұл оқиғаға, норма шығару жұмысына жауапкершілікпен қарады. Оның үстіне ғалымдар мен мемлекеттік органдардың өкілдері – құқық саласында белгілі мамандар.
Жұмыс тобы енгізген өзгерістер түбегейлі жаңартылған, құқық қорғау сипатында ұсынылған. Бұл Конституцияның үстемдік етуін, теңдік, әділет принциптерін, билікті бөлу, адам құқықтарын, парламенттік бақылауды және тағы басқаларын нығайтуға және бекітуге де қатысты.
Марат БӘШІМОВ,
Еуропалық құқық және адам құқығы сараптамалық институтының директоры
