Деректерге сүйенсек, сол Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталған күнін қоса есептегенде жер бетіндегі 26-ақ күн соғыссыз өтіпті. Яғни адамзат тарихының қалған парақтарының бәрі тек бір-біріне мылтық кезенуінен ғана тұратын қайғылы оқиғалардан құралады. Әрине, жамандықты атымен атап, оны көп еске салған дұрыс емес. Алайда сол қанды қырғында шейіт болған, ұрпағының азаттығы үшін қар жамылып, мұз жастанған ата-бабаларымыздың аруағы алдында бұл күнді болашақ ұрпақ ешқашан жадынан өшірмеуі керек.
Кез келген ауылдың қақ ортасында ақ мәрмәрға қашалып жазылған даңқ тақтасы бар. Маңдайшасына «Ешкім де, ештеңе де ұмытылмайды» деп жазылған сол тарих тақтасында әрқайсымыздың жақынымыз жазулы. Біз сол майдангердің өршіл рухынан жаралған ұрпақпыз. Біздің мойнымыздағы жүк тіпті ауыр. Себебі келешек ұрпақ сол әкелеріміз бен аналарымыз орнатып кеткен тыныштықты, алып берген азаттықты күзетуде қалғуымызға жол жоқ. 22 маусымды біз осы тұрғыдан да тілге көп тиек ете беретін шығармыз.
Бүгінде әлемді аузына қаратып отырған Жапония мектеп бағдарламасынан Екінші дүниежүзілік соғыстың тарихы бар, өздері басынан өткерген басқа соғыстар бар, жалпы, қанмайдан туралы түгелге жуық деректі алып тастаған. Олардың ойынша жапон халқына жасаған озбырлық, адамзатқа келтірілген зардап туралы жаңа ұрпақ білмеуге тиіс. Әрине, пікір әр алуан. Бірақ баланы мейірімділікке, бауырмалдыққа, бейбітшілікке тәрбиелеу үшін оған тек жылы-жұмсақ, қызылды-жасылды қызық әңгіме айта беру қаншалықты орынды? Ащы дәрі ғана ажалға қорған, ақиқат айтылуымен ғана бағалы. Біз қарғыс атқан қырық бірдің қос екісін осы тұрғыдан жыл сайын айтуымыз керек.
Ал Отан соғысы тарихын зерделегенде халық алдымен ақын жазушыларына жүгінетіні белгілі. Сұм соғысты кім қалай жырлады дегенде көз алдымызға біз екі ақынды еріксіз келтірер едік. Оның бірі – «Батыстың бұлты қанталап, бақасқан жау анталап» деп бастап қан майданды қызыл өрттің ішінде жүріп жырлаған қазақтың дауылпаз ақыны Қасым Аманжолов. Соғыстың тұтас картинасын қанын сорғалатып ақ қағазға айғыздай жазған шайыр жырлары арқылы біз осынау ойранды көзімізбен көрмесек те, жан дүниемізбен жақын сезіндік.
«Қош бол досым,жақыным,
Уақыт тығыз, сөз қысқа.
Кетіп бара жатырмын,
Сұрапыл бір соғысқа», –
деп басталатын ақын өлеңдері осынау дүниежүзілік қырғындағы қан мен жасқа аралас кітап болып қатталды. «Келемін қайтып, өлеңімді айтып» дейді жауынгер жазушы. «Күркіреп күндей өтті ғой соғыс» дейді көк найзасы күміс айға шағылған шайыр. «Үстінде сұр шинелі, ақсаңдай басып» еліне жеңіс туын көтеріп кірді классик. Ал енді сол соғыстың суретін дәл бейнелеген екінші шайыр ретінде біз ерке бұлан Қасымның жан жолдасы, ақын Сырбай Мәуленовті атаймыз. Әрине, қазақта ғажап ақындар жетерлік.
«Дегенмен...
Жаутаңдап қарап
дала тұр,
Көзжасын сүртіп
жаңа бір.
Хабарсыз ұлын сұрауға
Жолыңды тосып ана жүр.
Қанша үйдің ұрлап адамын,
Қанша үйде сөніп
қалды оттар.
Көрдің бе ұлын ананың,
Соғыстан қайтқан
солдаттар», –
деп жан дүниеңді жаурата жырлаған, сай-сүйегіңді сырқырата жазған Сырағамыз.
Ауыр да қасіретті кезеңді қағазға дәлме-дәл түсіру үшін ақын жүрегіне қаншалықты қуат қажет? Жалпы, бұл ақындар ешқашан соғысты жырладық деп ойламаған болуы керек. Олар өмірді жырлады. Ал енді өмірдің ешқашан қызылды-жасылды қызғалдақтарға толы бола бермейтіні белгілі. Біз күндей күркіреп өткен соғысты ұмытпаймыз! Біз бейбітшілік салтанат құрған тыныш аспанымызды ешқандай бұлттың торламауын тілейміз! Бұл күнді біз осылай еске аламыз…
Баймұқан ТЕМІРБЕКҰЛЫ
Қостанай