Өткен ғасырдың 30-жылдарындағы ұжымдастырудың артынан ілесе келген ашаршылық тауқыметін суреттейтін шығарма қазақ әдебиетіндегі осы тақырыпта жазылған алғашқы еңбектердің қатарынан саналады. Кинода романның соңғы бөліміндегі оқиғалар – бай әрі би Пахраддиннің ауылын ертіп, қарақалпақтың Қоңырат қаласына қайта ораламыз деп, Түрікмен шөлінде көрген қиындықтары таспаланған.
Жабық көрсетілімге қатысқан Сенат Төрағасы Мәулен Әшімбаев ұлт басына төнген нәубеттердің арасында ашаршылықтың зардабы орасан екенін атап өтті.
– Шын мәнінде, біз – тарихымызда талай қиындықты бастан кешкен халықпыз. Бірақ соның ішінде дәл осы ашаршылықтың зардабы ұлт жүрегіне өшпестей жара салды. Алапат нәубеттен қазақтың жартысына жуығы қырылып қалды. Тағы бір бөлігі шекара асып, бас сауғалауға мәжбүр болды. Біз басымыздан өткен осындай қасіретті кезеңді ешқашан ұлт жадынан шығармауымыз керек. Әсіресе, жас буынға тарихымызды дәріптеп, келер ұрпаққа нақты мәліметтер мен деректерге негізделген зерттеулер қалдыру – басты міндет. Бұл – бабалар рухы алдындағы перзенттік борышымыз. Ашаршылықтың ақтаңдақтарын ашу арқылы біз тарихи санамызды дамытамыз. Ал тарихи жадыны жаңғырту – Тәуелсіздігімізді нығайтып, елдігіміздің тұғырын биіктете түсетін қадам. Сол себепті Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев осы тақырыпқа көп көңіл бөліп, оның жан-жақты зерттелуіне, архив материалдарын жинақтауға қатысты тиісті орындарға тапсырма берген еді. Соның аясында елімізде нақты жұмыстар қолға алынып, бұл бағытта жаңа леп пайда болды, – деді Мәулен Әшімбаев.
Сондай-ақ ол Сенаттың ұйытқы болуымен ашаршылыққа қатысты бұрын-соңды еш жерде жарияланбаған тарихи құжаттар мен деректердің, естеліктердің бес томдық жинағы жарық көргенін айтты.
– Бүгін көрерменге ұсынылып отырған фильм де осы игі бастаманың жемісі екені сөзсіз. Алдағы уақытта бұл кинотуынды көрермен тарапынан жоғары бағасын алып, тарихымызды тануға өз үлесін қосады деп сенеміз және соған тілектеспіз. Осы ретте шығармасын фильмге айналдырып, сол жолда еселі еңбек еткен Смағұл ағамызға алғысымызды білдіріп, жаңа туындысымен шын жүректен құттықтаймыз, – деді Сенат Төрағасы.
Фильм режиссері картинада бір отбасы мен ауылдың тағдыры арқылы барша қазақтың басына түскен зұлмат зардабын көрсетуге тырысқан.
«Киноны түсіруге бір жарым ай уақыт кетті. Әуелде Өзбекстанда түсіргіміз келген. Бірақ пандемия кедергісіне тап болып, басқа жерді іздеуге тура келді. Алматы, Қызылорда облыстарын араладық. Ақыры ыңғайлы жерді Маңғыстаудан таптық. Ал декорациялар Алматы облысында жасалды», дейді Бегарыс Елубай.
Жалпы, романды фильмге таспалауға алғаш рет 1991 жылы талпыныс болған.
«Сұрапыл Сұржекей» атты фильм Кеңес Одағының ең соңғы кинофестивалінде Гран-при алды. Бірақ қаражат таусылып, ашаршылық кезеңі ақыры түсірілмеді. Яғни фильмде кәмпеске бар, ашаршылық жоқ. Содан кейін біз енді бұны қалай жасаймыз деп отыз жыл ойландық. Тұтас роман бір фильмге сыймайды. Кейін ең соңғы «Парасат майданы» атты тарауын ғана алу керек деген ойға келдім. Адамдар ашаршылыққа ұрынып, шұбырады. Сол жерді алдық. Сосын сценарий жазып, Президентке ұсындық», дейді автор.
Авторлардың айтуынша, көркем фильм прокатка күзде шығуы мүмкін, оған дейін бірнеше фестивальға қатыспақ.
Айта кетейік, фильм режиссері Бегарыс Елубай «Үздік шетелдік драма» аталымын алған «Аңшы бала» және «ОАЗИС», «Бала ғашық» сынды көркем фильмдерімен белгілі.
Кинокартинада бас кейіпкер Пахреддин бидің рөлін С.Сейфуллин атындағы Қарағанды драма театрының әртісі Қайрат Кемалов, ал жұбайы Сырғаның образын Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театрының әртісі Күлжәмила Белжанова сомдайды.
Тарихи мәліметтерге сүйенсек, 1921-1923 жылдардағы ашаршылықта шамамен 1,7 млн, ал 1931-1932 жылдары 2,3 млн қазақ аштан қырылған. Шынында да, бұл – орны толмас қасірет, ұлы нәубет. Ұлт басына төнген осы зұлматты жылдардың толыққанды зерттеліп, көптеген көркем туындыға арқау боларына сенеміз.
