Дауыс беру учаскелері таң атпай ашылды
Айта кетерлігі, референдум барысында ел тұрғындары Конституциямыздың 33 бабына 56 өзгеріс енгізу мәселесіне қатысты өз дауыстарын берді. Жалпы, республикада 10 013 учаске іске қосылды. Референдумға қатысу құқығы бар азаматтардың тізімі 11 млн 722 мың 536 адамды құрады.
Сонымен қатар Сыртқы істер министрлігі 52 шет мемлекеттегі елшіліктеріміздің жанынан 65 учаскелік референдум комиссиясын құрды. Онда шетелде жүрген Қазақстан азаматтары дауыс берді. Қазіргі таңда олардың саны 11 350 адамға жетті.
Конституциялық референдум өткізуге республикалық бюджеттен 16 млрд 400 млн теңге бөлінді. Бұл шығыстардың 79 пайызы комиссия мүшелерінің жалақысын төлеуге бағытталады. Қалған 21 пайызы дауыс беру учаскелерінің материалдық-техникалық қамтамасыз етілуіне жұмсалады.
Қалған қаржы орталық референдум комиссиясы мен учаскелік әрі аумақтық комиссиясының жұмысына беріледі. Баспа өнімдерін даярлауға, ақпараттық сүйемелдеуге, ел аумағында арнайы билбордтар орналастыруға бағытталды.
Таңғы 07:00-де ахуалды Орталық референдум комиссиясы төрағасының орынбасары Константин Петров баяндап берді. Оның айтуынша, осы мезгілде 12 өңірдегі 8 089 учаскеде дауыс беру басталды.
«Облыстық, республикалық маңызы бар қалалар, елорда комиссиялары өкілдерінің мәліметтеріне сәйкес астана уақытымен сағат 07:00-де 12 өңірдегі 8 089 учаскеде дауыс беру басталды. Қазақстан Республикасының 10 шет мемлекеттегі 12 учаскесінде де дауыс беру жүріп жатыр. Аумақтық комиссиялар қабылдаған шешімге сәйкес Конституциялық заң аясында 36 учаскеде дауыс беру таңертеңгі алтыда басталды», деді Константин Петров.
Спикердің айтуынша, сағат белдеулерінің айырмашылығына байланысты Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Маңғыстау облыстарында дауыс беру жергілікті уақыт бойынша 07:00-де, яғни, астана уақытымен 08:00-де басталды. Жалпы, республика бойынша 10 012 референдум учаскесі құрылған. Оның ішінде 52 шет мемлекеттегі 65 учаске бар.
«Кеше сағат 18:00-де дауыс беру құқығына арналған есептен шығару куәлігін беру аяқталды. Республика бойынша барлығы 21 465 куәлік берілді. Дауыс беру құқығына ие азаматтардың тізімінде 11 722 536 азамат бар», деді К.Петров.
Бұдан кейін Орталық референдум комиссиясының мінберіндегі мәлімдеме 08:00-де болды. Орталық референдум комиссиясының хатшысы Мұхтар Ерман жаңа мәліметтермен бөлісті. Оның айтуынша, таңғы 08:00-де 9 964 референдум учаскесі жұмысқа кіріскен.
«Облыстық, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалалық референдум комиссияларының деректеріне сәйкес астана уақытымен сағат 08:00-дегі жағдай бойынша барлық өңірде 9 947 референдум учаскесінде дауыс беру басталды. Сондай-ақ 15 шет мемлекеттегі Қазақстан Республикасының өкілдіктері жанындағы 17 учаскеде дауыс беру басталды. Шетелдегі 48 учаске уақыт айырмашылығына байланысты өздерінің жергілікті уақытымен дауыс беруге кірісті. Осылайша, қазіргі таңда дауыс беру 9 964 референдум учаскесінде өтіп жатыр», деді Мұхтар Ерман.
Сондай-ақ спикер сағат 10-нан бастап Орталық референдум комиссиясының мүшелері әр екі сағат сайын брифинг өткізетінін хабарлады. Сөйтіп, келесі брифинг уәде етілгендей сағат 10:00-де басталды. Орталық референдум комиссиясының мүшесі Сәбила Мұстафина кезекті мәлімдеме жасап, дауыс беруге арналған бюллетеньдерді тізімге енгізілген азаматтардың жалпы санының 28,59 пайызын алғанын атап өтті.
«Астана уақытымен сағат 10:00-дегі деректерге сәйкес дауыс беру республиканың 9 992 учаскесінде өтіп жатыр. Азаматтардың референдумға белсенділігі – белсенді сайлау, мемлекеттік мәселелерді шешуге тікелей қатысу құқығына саналы және жауапкершілікпен қарау көрсеткіші. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың аумақтық комиссиялары Орталық референдум комиссиясына ұсынған деректерге сәйкеc астана уақытымен сағат 10:00-дегі жағдай бойынша референдумда дауыс берушілердің белсенділігі мынадай. Ел бойынша дауыс беруге арналған бюллетеньдерді тізімге енгізілген азаматтардың жалпы санының 28,59 пайызы алды», деді Сәбила Мұстафина.
Орталық референдум комиссиясы мүшесінің дерегіне сүйенсек, таңғы 10:00-ге дейін Ақмола облысы тұрғындарының – 26,63 пайыз, Ақтөбе облысы – 25,62 пайыз, Алматы облысы – 28,53 пайыз, Атырау облысы 29,87 пайыз дауыс берген. Батыс Қазақстан облысында – 32,20 пайыз, Жамбыл облысында – 32,16 пайыз, Қарағанды облысында – 33,56 пайыз, Қостанай облысында – 30,14 пайыз, Қызылорда облысында 28,87 пайыз тұрғын референдумға қатысқан.
«Маңғыстау облысында – 23,67, Павлодар облысында – 33,14, Солтүстік Қазақстан облысында – 34,17, Түркістан облысында – 33,15, Шығыс Қазақстан облысында – 29,88, Нұр-Сұлтан қаласында – 24,18, Алматы қаласында – 13,91, Шымкент қаласында 34,19 пайыз дауыс берілді. Осылайша, азаматтардың ең жоғары белсенділігі Шымкент қаласында байқалады», деді Сәбила Мұстафина.
Сағат 12:00-дегі жағдай бойынша елімізде 5 122 577 адам референдумда дауыс берді. Орталық референдум комиссиясының мүшесі Шавхат Өтемісов азаматтардың жалпы санының 43,70 пайызы дауыс беруге арналған бюллетеньдерді алғанын жеткізді.
«Өңірлер бойынша: Ақмола облысы – 41,31, Ақтөбе облысы – 41,14, Алматы облысы – 43,05, Атырау облысы – 37,33, Батыс Қазақстан облысы – 47,58, Жамбыл облысы – 55,15, Қарағанды облысы – 51,60, Қостанай облысы – 49,96, Қызылорда облысы – 48,73, Маңғыстау облысы – 36,02, Павлодар облысы – 51,17, Солтүстік Қазақстан облысы – 58,25, Түркістан облысы – 46,69, Шығыс Қазақстан облысы – 48,86, Нұр-Сұлтан қаласы – 37,03, Алматы қаласы – 20,14, Шымкент қаласы 44,61 пайыз», деді Шавхат Өтемісов.
Меже түске дейін бағындырылды
Сағат 14:00-дегі жағдай бойынша 6 262 973 адам дауыс берді. Осылайша, түске дейін электораттың жартысынан астамы өз таңдауын жасады. Орталық референдум комиссиясының мүшесі Анастасия Щегорцова заңға сәйкес референдумға қатысуға құқығы бар азаматтардың жартысынан көбі дауыс беруге қатысқан жағдайда референдум өткізілген деп саналатынын жеткізді Осылайша, аумақтық референдум комиссияларының деректеріне сәйкес заңмен белгіленген келушіге қол жеткізіліп отыр
«Орталық референдум комиссиясына аймақтардан келіп түскен деректерге сәйкес сағат 14:00-дегі жағдай бойынша тізімге енгізілген азаматтардың төмендегідей саны дауыс беруге арналған бюллетеньдерді алды. Нақты айтқанда, Ақмола облысы – 56,89, Ақтөбе облысы – 45,64, Алматы облысы – 58,07, Атырау облысы – 50,68, Батыс Қазақстан облысы – 53,58, Жамбыл облысы – 63,46, Қарағанды облысы – 61,08, Қостанай облысы – 62,47, Қызылорда облысы – 65,03, Маңғыстау облысы – 43,36, Павлодар облысы – 57,79, Солтүстік Қазақстан облысы – 62,41, Түркістан облысы – 53,63, Шығыс Қазақстан облысы – 64,21, Нұр-Сұлтан қаласы – 41,13, Алматы қаласы – 23,06, Шымкент қаласы – 59,32 пайыз. Жалпы, сағат 14:00-дегі жағдай бойынша республиканың 6 262 973 азаматы бюллетень алды. Бұл тізімге енгізілген азаматтардың 53,43 пайызын құрайды», деді Анастасия Щегорцова.
Келесі брифинг сағат 16:00-де өтті. Орталық референдум комиссиясының мүшесі Асылбек Смағұлов осы мерзімге дейін 7 127 366 адам дауыс бергенін хабарлады.
«Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың аумақтық комиссиясы ұсынған деректерге сәйкес астана уақытымен сағат 16:00-де өңірлердегі азаматтардың саяси науқанға келуі мынадай: Ақмола облысы – 65,11, Ақтөбе облысы – 53,52, Алматы облысы – 66,58, Атырау облысы – 56,19, Батыс Қазақстан облысы – 57,70, Жамбыл облысы – 67,36, Қарағанды облысы – 68,69, Қостанай облысы – 69,18, Қызылорда облысы – 72,26, Маңғыстау облысы – 53,13, Павлодар облысы – 64,58, Солтүстік Қазақстан облысы – 69,80, Түркістан облысы – 72, Шығыс Қазақстан облысы – 68,30, Нұр-Сұлтан қаласы – 48,40, Алматы қаласы – 25,95, Шымкент қаласы – 63,34 пайыз. Жалпы, сағат 16.00-дегі жағдай бойынша республиканың 7 127 366 азаматы бюллетень алған. Бұл – тізімге енген азаматтардың 60,80 пайызы», деді Асылбек Смағұлов.
Бұдан кейін Орталық референдум комиссиясының мүшесі Шавхат Өтемісов сағат 18:00-дегі жағдай бойынша 7 624 641 адам дауыс бергенін мәлімдеді.
«Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың аумақтық комиссиялары ұсынған деректерге сәйкес астана уақытымен сағат 18:00-де өңірлердегі азаматтардың келуі мынадай: Ақмола облысы – 69,07, Ақтөбе облысы – 55,09, Алматы облысы – 68,1, Атырау облысы – 62,45, Батыс Қазақстан облысы – 65,49, Жамбыл облысы – 68,1, Қарағанды облысы – 73,31, Қостанай облысы – 71,07, Қызылорда облысы – 75,02, Маңғыстау облысы – 59,14, Павлодар облысы – 72,88, Солтүстік Қазақстан облысы – 73,12, Түркістан облысы – 78,24, Шығыс Қазақстан облысы – 72,76, Нұр-Сұлтан қаласы – 53,87, Алматы қаласы – 29,82, Шымкент қаласы – 69,55 пайыз. Жалпы, республика бойынша 7 624 641 азамат бюллетень алды. Бұл – тізімге енгізілген азаматтардың 65,04 пайызы», деді Шавхат Өтемісов.
Ал елорда уақытымен сағат 20:00-де еліміздің аумағында ашылған 8 мыңнан астам референдум учаскесінде дауыс беру аяқталды. Осылайша, 12 өңірдегі 8 089 референдум учаскесі жұмысын аяқтап, аумақтық референдум комиссиясының мүшелері дауыс санауға кірісті. Сонымен қатар 10 шет мемлекеттегі Қазақстан елшіліктері жанынан ашылған 17 учаскеде дауыс беру аяқталды. Сағат 20:00-дегі жағдай бойынша 7 936 655 адам дауыс берді. Бұл туралы Орталық референдум комиссиясының хатшысы Мұхтар Ерман хабарлады.
Сағат айырмашылығына байланысты еліміздің 5 өңірінде, атап айтқанда Қызылорда, Ақтөбе, Атырау, Маңғыстау және Батыс Қазақстан облыстарындағы 1 858 учаскеде дауыс беру астана уақытымен сағат 21:00-де аяқталды.
Түнгі сағат 22:00-де Орталық референдум комиссиясының хатшысы Мұхтар Ерман референдумның алдын ала нәтижесін жариялады. Оның айтуынша, елімізде Ата Заңға енгізілетін өзгертулер мен толықтыруларға қатысты өткізілген республикалық референдумда 8 030 739 азамат бюллетень алған.
«Орталық референдум комиссиясы астана уақытымен сағат 22:00-де еліміздің барлық өңірінде және 25 шетелдік учаскеде дауыс беру аяқталғанын хабарлайды. Қазақстан Республикасының шет мемлекеттердегі өкілдіктерінің жанындағы 40 учаскеде дауыс беру әлі де жалғасып жатыр. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың аумақтық комиссиялары ұсынған алдын ала деректері бойынша азаматтардың референдумға қатысу статистикасы мынадай болды: Ақмола облысы – 73,81, Ақтөбе облысы – 58,06, Алматы облысы – 72,83, Атырау облысы – 67,68, Батыс Қазақстан облысы – 69,37, Жамбыл облысы – 69,59, Қарағанды облысы – 77,39, Қостанай облысы – 72,28, Қызылорда облысы – 79,89, Маңғыстау облысы – 61,19, Павлодар облысы – 75,53, Солтүстік Қазақстан облысы – 75,49, Түркістан облысы – 80,66, Шығыс Қазақстан облысы – 77,49, Нұр-Сұлтан қаласы – 57,06, Алматы қаласы – 33,30, Шымкент қаласы – 72,53 пайыз», деді Мұхтар Ерман.
Шетелде дауыс бергендер көп
Уақыт белдеуіне байланысты Солтүстік Америкада Вашингтон, Нью-Йорк, Оттавада және Бразилияда референдум учаскелері Нұр-Сұлтан уақытымен сағат 18:00-де ашылды. Онда дауыс беру 9 сағатқа созылады. Дауыс беру нәтижелері шыққаннан кейін қорытынды құжаттар жедел түрде Сыртқы істер министрлігіне Есіл аудандық сайлау комиссиясына тапсыру үшін жеткізіледі.
«Референдум өтетін күні шетелде дауыс беретін қазақстандықтардың саны 11 350 адамды құрады. 52 елде референдум жақсы ұйымдастырылған жағдайда өтіп жатыр. Нұр-Сұлтан уақыты бойынша сағат 19:00-дегі жағдай бойынша шетелде 5 100-ге жуық отандасымыз дауыс берді. Бұл тиісті тізімге енгізілген сайлаушылар санының 45 пайызын құрайды», деді Сыртқы істер министрінің орынбасары Роман Василенко.
Елдегі референдумға 10 халықаралық ұйымнан, 13 шет мемлекеттің орталық референдум органдарынан 272 байқаушы, сондай-ақ Қазақстан Республикасында тіркелген дипломатиялық корпустан 41 шетелдік байқаушы қатысты. Сонымен қатар шетелдік БАҚ-тың 215 өкілі тіркелді. ТМД елдерінен 144 байқаушы аккредиттелген, олар Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент және 4 облыс орталығындағы референдум барысын бақылады.
Ресей мен Қырғызстан ОСК байқаушылары да референдумда халық арасында жоғары белсенділікті атап өтіп, заң бұзушылықтардың жоқтығын жеткізді. Дәстүр бойынша Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Демократиялық институттар және адам құқықтары жөніндегі бюросынан референдумға 10 байқаушы қатысты.
«Жалпы дайындық және дауыс беру кезеңінде біз Қазақстанда 27 жылдан кейін референдумға қызығушылықтың артқанын атап өттік, мұны біздің көптеген халықаралық әріптестеріміз еліміздегі демократиялық үдерістер мен рәсімдерді ұстанудың айқын дәлелі ретінде қабылдады», деп қорытындылады сөзін Роман Василенко.
Бұдан кейін шетелдік байқаушылардың пікірі айтылды. «ТМД байқаушылары референдумда техникалық жағынан да, сайлау тәртібін бұзуға қатысты да ескертулер жасаған жоқ. Барлығы Қазақстан заңнамасының, халықаралық стандарттардың аясында өтті, дауыс беру процесі ашық әрі демократиялық жағдайда өтті», деді ТМД СК байқаушылары миссиясының жетекшісі Леонид Анфимов.
Алғашқы учаске Жапония мен Кореяда ашылды
Шетелде Жапония мен Корея Республикасындағы отандастарымыз алғашқы болып дауыс берді. Сыртқы істер министрінің хабарлауынша, елдердегі референдум учаскелері уақыт белдеуіне байланысты бәрінен ерте ашылғанын жеткізді.
Токио қаласындағы №261 референдум учаскесі жергілікті уақыт бойынша таңғы сағат 7:00-де (Нұр-Сұлтан уақыты бойынша сағат 4:00-де) жұмысын бастады. Жапониядағы өкілдердің мәлімдеуінше, алғашқы минуттардан бастап қазақстандықтар айтарлықтай белсенділік танытқан. Токио қаласының тұрғыны Әлижан Сәлиев – референдумда дауыс берген алғашқы қазақстандық.
«Мен жақында 18 жасқа толдым және осындай тарихи оқиғаға алғаш рет қатысу мен үшін өте қызықты. Оған қоса бұл үлкен жауапкершілік, өйткені менің дауысым Конституцияны жаңартуда ескерілетін болады. Мен Қазақстанның Жапония сияқты дамыған елге айналғанын қалаймын», деді Әлижан Сәлиев.
Қазақстандықтар Токиоға Жапонияның әр түкпірінен, атап айтсақ Хиросима, Осака және Киото сияқты алыс префектуралардан да дауыс беруге келіп жатқанын айтты елшілік өкілдері.
Оңтүстік Кореяның астанасындағы №258 учаскеге алғашқы болып қазақстандық отбасы Кәкім Данабаев пен Аруна Жәнібек келді. Олар Сеулде 10 жылдан астам уақыт тұрып жатыр.
«Мен корей серіктестеріммен бизнес жүргіземін. Олардың өз еліндегі жағдайды қалай талқылайтындарын, саяси өмірге белсенді қатысатынын жиі көремін. Сондықтан соңғы 10 жыл ішінде мен бірде-бір сайлауды өткізген жоқпын. Бұл жолы да өз дауысымды беруге келдім, өйткені референдумға қатысу – біздің азаматтық парызымыз. Біздің дауысымыз – балаларымыздың болашағы», деді К.Данабаев.
К.Данабаев Оңтүстік Кореядағы Ханъянг университетінің докторантурасын бітірген. Қазір Kazmedikor Қазақстан-Корей компаниясының тең құрылтайшысы. Қазақстан елшілігі референдумға ең бірінші келіп, қатысқан азаматтарға алғысын білдіріп, сыйлық табыстады. Қазақстан азаматтарының Жапония мен Корея Республикасындағы белсенділігі отандастарымыздың Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев ұсынған саяси және әлеуметтік-экономикалық реформалардың маңыздылығына үлкен мән беретіндігінің айқын дәлелі.
Сонымен қатар Корей Республикасында әуе қызметкерлері үшін жылжымалы дауыс беру жәшіктері ұйымдастырылды. Референдум күні таңертең екі адамнан тұратын комиссия мүшелері Сеулдегі қонақүйлердің біріне келіп, ұшып келген «Эйр Астана» әуе компаниясының қызметкерлерінің референдумда дауыс беруін қамтамасыз етті. Өйткені елдің авиациялық қауіпсіздік талаптарына байланысты, 24 сағат ішінде ұшып келген ұшқыштар мен экипаж мүшелеріне сыртқа шығуға тыйым салынған.
Ирандағы отандастарымыздың өтініштері негізінде сол елдегі учаскелік комиссия «Заркух» қазақстандық компаниясына тиесілі және елдің батыс бөлігінде орналасқан алтын кен орнында дауыс беру жәшіктерін қойды.
Көршілес Ресейде бірнеше референдум учаскесі құрылды. Мәскеу, Санкт-Петербург, Қазан, Астрахань және Омбыдағы референдум учаскелері қазақстандық сайлаушыларға қызмет көрсетті. «Мәскеудегі сайлаушылардың белсенділігі жоғары болды», деп мәлімдеді Ресей астанасындағы өкілдік.
P.S. Qazaqstan телеарнасындағы онлайн-марафон кезінде exit-poll-дың алғашқы деректері жарияланды. Алдын ала мәліметтерге қарағанда, Конституцияға енгізілген өзгерістер мен түзетулер үшін халықтың 76,7 пайызы дауыс берген. Қарсы болғандар – 23,3 пайыз. Ал жалпыхалықтық референдумға келу 67,5 пайызды құраған.
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
Гүлнар ЖОЛЖАН,
«Egemen Qazaqstan»
